وسواس در گزینش اطلاعات

شهاب الدین احمدبن فضل الله عمری دمشقی در دمشق زاده شد، اما در مصر بالید و با پیوستن به دربار به سرعت مراتب کمال را طی کرد تا اینکه به دوران سلطان ناصر به ریاست دیوان انشاء رسید. (1) خوشبختانه تقارن زمان نگارش کتاب با دوره ابوالحسن مرینی موجب شده است تا از رهگذر پرس و جوهای او آگاهی‌های ارزشمندی از سازمان اداری و نظامی، محصولات کشاورزی و تجاری، عمران و آبادانی فاس، جنگجویان مرتزقه مسیحی و حتی اوزان و مقاییس بر جا بماند. او خود به مغرب نرفت و هرگز با تاج و تخت مرینی پیوند نیافت، اما در گردآوری روایات دست اول، بسیار تلاش کرد. دقت نظر و وسواس جدی وی در گزینش اطلاعات به گونه‌ای بود که گفته است: «از یکی درباره بلادش می‌پرسیدم و آن‌گاه از دیگری و دیگری نیز می‌پرسیدم تا حقیقت را دریابم و مواردی را که گفتارشان موافق یا نزدیک به هم بود، ثبت می‌کردم و مواردی را که گفتارشان مخالف یا آشفته بود، رها می‌کردم و نیز از هر که پرسیده بودم و مدّتی گذشته بود و به یاد نداشت که چه گفته است، باز می‌پرسیدم، اگر گفتارش مؤیّد اوّل بود ثبت می‌کردم و اگر دگر بود گفته‌اش را به باد می‌دادم. این همه برای آن بود که در روایت دقّت کنم و مطالب درست به دست آوردم». (2)
خوشبختانه تقارن زمان نگارش کتاب با دوره ابوالحسن مرینی موجب شده است تا از رهگذر پرس و جوهای او آگاهی‌های ارزشمندی از سازمان اداری و نظامی، محصولات کشاورزی و تجاری، عمران و آبادانی فاس، جنگجویان مرتزقه مسیحی و حتی اوزان و مقاییس بر جا بماند. (3) عمده راوی گزارش‌های وی در این موضوع، فردی است به نام ابوعبدالله محمدبن محمد سلالجی (4) که از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. عمری پاره‌ای دیگر از این روایات را از ابوعبدالله محمدبن عبدالواحد عقیلی، (5) ابن جرار و دیگر مسافران مغربی اخذ کرده است. (6) از خلال گزارش‌های وی می‌توان دریافت که مؤلف با راویان خود به گفت‌گو می‌نشسته و با طرح سؤالاتی از پیش تعیین شده، پاسخ‌های آنان را به ثبت می‌رسانده است. (7) مطالب عمری به سرعت مقبول افتاد و نویسندگان بعدی، چون قلقشندی عیناً منقولات وی را در صبح الاعشی استفاده کردند. (8)

نمایش پی نوشت ها:
1- کراچکوفسکی، ص319.
2- همو، ص322.
3- عمری، مسالک الابصار، ص178-195.
4- همو، ص 176، 190، 196 و جمـ .
5- همو، ص 175، 179، 195، 199 و جمـ .
6- همو، ص195.
7- همو، ص192.
8- قلقشندی، ج5، ص202-211.

منبع مقاله :
فرهمند، یونس؛ (1394)، مرینیان: سیاست، جامعه و فرهنگ در مغرب سده‌های میانه، تهران: پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام، چاپ اول.