الیاس نبی در قرآن

رسول و پیامبری که نامش سه بار در قرآن ذکر شده است. در مورد نخست، نام الیاس در کنار زکریا، یحیی، عیسی و عبارت «کلٌ مِن الصالحین» (همه از شایستگان بودند، انعام: 85) آمده است. در دومین مورد، نام الیاس در ابتدای فقره‌ای از قرآن (صافات: 123-132) می‌آید که به سبک و سیاق دیگر داستان‌های عذاب الهی که به پیامبران و قوم‌هایشان می‌پردازند، فراز و نشیب‌های زندگی الیاس را شرح می‌دهد. در این فقره الیاس در زمره‌ی پیامبران و کسی معرفی می‌شود که از قومش خواست بتی به نام بَعل را نپرستند. قوم الیاس از اطاعتش سرپیچیدند و او از عقوبت خداوند خبر داد: تنها پیروان او زنده ماندند. واژه‌نگاران عرب بر سر ریشه‌ی نام الیاس اختلاف نظر داشته و به این نتیجه رسیده‌اند که این نام به همراه نام‌های دیگری چون اسماعیل و اسحاق از عبری برگرفته شده است. ولی شباهت شکل عربی این نام (الیاس) با شکل یونانی مسیحی، سریانی و حبشی بسیار بیشتر از عبری است. در انتهای این فقره‌ی قرآنی، الیاس یکی از «بندگان مؤمن» (صافات: 132) توصیف می‌شود. در یکی از همین آیات (صافات: 130) نام الیاس برای سومین بار تکرار می‌شود، اما به جای شکل معمول الیاس، گونه‌ی املایی رازآمیز «اِل‌یاسین» به کار می‌رود. در سنت کهن تفسیری، بنا بر قرائتی از این آیه، به جای الیاس / الیاسین نام‌های اِدریس / اِدراسین آمده است (طبری، تفسیر، 96/23).
در روایات غیراسلامی، به تبعیت از روایت‌های کتاب مقدس (کتاب اول پادشاهان، 18به بعد)، نقل است که پس از مرگ حزقیال ، الیاس از جانب خداوند فرستاده شد، زیرا اسرائیلیان پرستش بت‌هایی چون بَعل را آغاز کرده بودند که بت مقدس قوم بَعَلبَک و، بنابر برخی اخبار، به شکل یک زن بود. در این روایات، رسالت الیاس، انتخاب الیَشَع به شاگردی، تکذیب رسالت او از سوی قومش و عذاب خداوند بر ایشان، که سه سال خشکسالی بود، با جزئیات بسیار وصف می‌شود. با این همه، دیگر روایات حاکی از ارتباط شخصیت الیاس با ادریس نبی و خضر اسرارآمیز است. به نظر برخی مفسران (نک. سیوطی، دُرّ، 117/7-118)، ادریس باید نام دیگر الیاس بوده باشد. ولی بنا بر دسته‌ای دیگر از اخبار و روایات، الیاس و خضر یک نفر بودند یا دست کم با هم نسبت داشتند و سالی یک بار همدیگر را می‌دیدند. رابطه‌ی تنگاتنگ دو نفر اخیر مبتنی بر روایتی است که اظهار می‌دارد هر دو به موهبت زندگی جاودان در این جهان دست یافتند و همچنان در زمین زندگی می‌کنند، در حالی که عیسی و ادریس، برعکس در آسمان زنده‌اند. بنابر دیگر اخبار، در اواخر رسالت الیاس در میان قوم خود، او به صورت نیمه فرشته درآمد. خداوند جامه‌ای از نور به او بخشید و میل به خوردن و نوشیدن را از او دور ساخت، آن‌گاه خداوند الیاس را سوار بر اسبی آتشین به آسمان عروج داد (عُمارةبن وَثیمه، بدء الخلق، 68).
واژه‌نگاران عرب بر سر ریشه‌ی نام الیاس اختلاف نظر داشته و به این نتیجه رسیده‌اند که این نام به همراه نام‌های دیگری چون اسماعیل و اسحاق از عبری برگرفته شده است. ولی شباهت شکل عربی این نام (الیاس) با شکل یونانی مسیحی، سریانی و حبشی بسیار بیشتر از عبری است. در واقع، به نظر جفری (For. vocab., 68) این واژه و همچنین نام بت بَعل، که در قصه‌ی قرآنی الیاس ذکر شده (صافات: 125)، از سریانی وارد عربی شده است.
منابع تحقیق:
خواننده گرامی! منابع مقاله را در نسخه ی چاپی ملاحظه فرمایید.
منبع مقاله :
مک اولیف، جین دَمن؛ (1392)، دائرةالمعارف قرآن (جلد اول آ-ب)، ترجمه‌ی حسین خندق‌آبادی و دیگران، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.