خوشرفتاري و مشورت در خانواده ها
نويسنده:حضرت آيه اللّه العظمي مظاهري
در درسهاي پيشين اشاره شد که ايثار و گذشت و فداکاري از وظايف سنيگين مرد و زن در خانه است و اگر اين صفات در خانه در محيط خانه نباشد اين کانون گرم به محلي سرد و بي روح تبديل خواهد شد و هم چنين، گفتيم مرد و زن در خانه بايد خوشرفتاري کنند. زيرا خوشرفتاري در خانه باعث گرمي آن محيط مي شود و بهترين زمينه براي تربيت کودکان است. علاوه بر آن، خوشرفتاري زن و مرد در خانه باعث آثار مطلوب در آخرت است. بدرفتاري در محيط خانه اثر سوءاش در شب اول قبر نمايان مي شود.
مثلاً يک مؤمن لباس نامرتب بپوشد، يا محيط و محل کارش را پاکيزه نگاه ندارد و... اين ممکن است به نظر خودش يک امر عادي و ساده اي باشد.
اما، براي تضعيف موقعيت آن نهاد و سازمان و زير سؤال رفتن همکاران عامل بسيار بزرگي است.
اگر براي خرسندي خدا، و به خاطر گرمي محيط خانه و احترام به شخصيت همسرش به سخنان او گوش بدهد و توجه کند، ثواب زيادي دارد چون رنگ خدايي پيدا کرده است و هر چه رنگ الهي به خود بگيرد فضيلت و ثواب دارد.
«وشاورهُم في الأمر فإذا عزمت فتوکّل» (1)
خداوند به رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) مي فرمايند: تو کار خويش را با توکل به خدا انجام بده. ولي، مشورت را هم فراموش نکن، يعني با مشورت به ديگران به آنها شخصيت بده.
بنابراين، در امور خانه مشورت لازم است و استبدادگري و فکر زن را به حساب نياوردن اشتباه است. همان طور که گفتيم حتي اگر سخنان زن معقول و کودکانه بود بايد به آن توجه کرد.
بعضي از روان شناسان معتقدند که با فرزندان هم بايد مشورت شود. يعني به فکر و عقيده ي آنها احترام بگذاريم و آنها را به حساب آوريم. به سخني ديگر، خانه مملکت کوچکي است که کارهايش بايد با
مشورت انجام پذيرد و مشکلات اين مملکت کوچک را بايد با اهلش در ميان بگذاريم.
از مصاديق ديگر خوشرفتاري در محيط خانه اينست که اگر مرد از زن خود بدرفتاري يا سستي يا اشتباهي ديد داد تو فرياد نکشد و زبان را به ناسزا نگشايد و او را به باد انتقاد نگيرد بلکه او را موعظه کند و با زبان خوش اشتباهات او را گوشزد کند.
دو چيز تيره عقل است، دم فرو بستن
به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشي (2)
شکايت، انتقاد، نصيحت، درد و دل و... همگي وقت مناسب لازم دارد. مثلاً وقتي زن از روبرو شدن با مسأله اي ناراحت و احساسي شده است، ديگر جاي نصيحت و موعظه نيست.
ولي متأسفانه اين مسايل مهم رعايت نمي شود و اين به خاطر تکبري است که ما غالباً به آن مبتلا هستيم. مي خواهيم سخنان و اعمال خود را به ديگران تحميل کنيم و اين کاري ناپسند است که نتيجه ي مطلوبي در پي ندارد جز اين که محبت شوي را از دل مي زدايد.
آرامش و محبت و خوش اخلاقي اشتباه او را گوشزد کنيد. زيرا «براي پيشبرد اهداف معنوي و مادي هيچ سلاحي بهتر و برنده تر از اخلاق نيک و خوشرفتاري نيست». (3)
«من نديدم در جهان جستجو
هيچ اهليت به از خلق نکو»
مثلاً در يکي از جنگها هنگام تهيه غذا، پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) تقسيم کار فرمودند وجمع آوري هيزم را خود به عهده گرفتند. اصحاب اصرار مي کردند که پيامبر خود بنشيند و آنها کارها را انجام دهند. ولي حضرت فرمودند: من هم در غذا خوردن شريک شما هستم، و بايد کاري انجام بدهم. بنابراين ما هم بايد در کارِ خانه سهيم باشيم. حضرت علي (عليه السلام) هر وقت فراغتي مي يافت، در کارهاي خانه به کمک حضرت زهرا (سلام الله عليها) مي پرداخت. رسول اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) فرمودند: «خدمهُ العيالِ کَفّاره الکَبائر و يُطفيءُ عضب الرّب» (5)
«خدمت کردن به خانواده، کفاره ي گناهان کبيره است و آتش غضب خداوند را خاموش مي سازد»
در امر بچه داري هم بايد به همسرتان کمک کنيد، به گونه اي نباشد که هميشه زن شبها از خواب بلند شود و کودک را شير بدهد يا آرام کند شما هم بايد در اين امر کمک کنيد.
برخي از بزرگان بچه داري را با همسرشان تقسيم کرده بودند به طوري که اداره ي روزانه ي فرزندان به عهده ي زن بود و شبانه خود اين مهم را عهده دار بودند.
محبت چندين ساله را از بين ببريد. بعضي در لفافه و به شوخي سخنان نيش دار و تندي مي زنند که اين کاري زشت و ناپسند است و بر اين کار گناه بسيار بزرگي مترتب است. چنين شخصي روز قيامت مسخره مي شود، سخنان نيش دارش در عالم برزخ به مار و عقرب بدل مي شود و به آزار او مي پردازند.
امام سجاد (عليه السلام) از امام حسين (عليه السلام) روايت مي کند که هنگام خداحافظي کردن فرمودند:
«يا بُنيّ ايّاک و ظُلم مَن لا يَجدُ عليک ناصراً الاّالله» (6)
«اي پسرم، مبادا به کسي که در برابر تو جز خداوند پناه و ياري ندارد ظلم روا داري»
نيروهاي نظامي عزيز بيش از افراد ديگر در معرض اين گونه خطرها هستند. بنابراين مواظب باشيد به زنداني و اسير و زيردستان کوچکترين ظلمي نکنيد. کلامتان نيش دار نباشد و در برخورد با مردم، خاصه همسرتان بي اعتنايي و بي احترامي نکنيد.
برادران عزيز بهوش باشيد، مبادا رفتارتان تند و زننده باشد، يا چشم و سخن و خنده و عملتان نشان از تمسخر داشته باشد. يقين داشته باشيد که اين نيش زدنها و تمسخرها به خودتان باز خواهد گشت و چونان گرگي شود و شما را از هم خواهد دريد.
بنابراين رعايت اين اصول اوليه ي انساني و اخلاقي مخصوصاً در خانه از اهميت بسزايي برخوردار است.
پيغمبر (صلي الله عليه و آله وسلم) به «حفصه» فرمودند: آيا داوري مردي بين من و تو را مي پذيري. «حفصه» عرض کرد: آري. آنگاه رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم)به دنبال عمر فرستاد، چون عمر آمد پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) به «حفصه»فرمودند: سخن بگو، عرض کرد: شما سخن بگوييد ولي حق را بگوييد با شنيدن اين سخن، عمر به گوش حفصه سيلي زد. پيامبر ناراحت شد و آثار خشم بر چهره ي ايشان نمايان شد به عمر فرمودند: من تو را براي زدن دخترت طلب نکردم، بلکه تو را خواستم تا ما را آشتي دهي و سپس، با ناراحتي مجلس را ترک گفتند و چندي بعد اين آيات بر پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) نازل شد: (7)
«يا أيّها النّبيُّ قُل لأزواجک إن کُنتنّ تُردن الحيوة الدّنيا و زينتها فتعالين اُمّتعکُنّ و أسرّحکُنّ سراجاً جميلاٌٍ و إن کُنتُنّ تُردن الله و رسوله و الدّار الآخرة فإنّ الله اعدّ للمُحسنات منکُنّ اجراً عظيماً (8) يا نساء النّبي لَستُنّ کأحدٍ من النّساء... (9)»
«اي پيغمبر، به همسران خود بگو اگر شما زندگاني و زينت و زيور دنيا را طالب هستيد بياييد تا مهريه ي شما را بپردازم و همگي شما را به خوبي طلاق بدهم. اگر طالب خدا و رسول و مشتاق آخرت هستيد خداوند هم به نيکوکاران شما اجر عظيم خواهد داد. اي زنان پيغمبر شما مانند ديگر زنان نيستيد...»
«لقد کان لَکُم في رسول الله اُسوهٌ حسنهٌ لِمن کان يَرجوا الله واليوم الآخر و ذکر الله کثيراً» (10)
زيرا، به رو آوردن و به رخ کشيدن اشتباهات و گناهان، زيان بسياري دارد. ضرب المثل مشهور «تخم مرغ دزد، شتر دزد مي شود»، سخن زيبايي است. زيرا، ممکن است فرزند شما از روي جهالت دست به جيب شما کند و پولي بردارد، اما اگر شما چنين چيزي از کودک يا همسرتان ديديد، مستقيماً به او نگوييد، چون جري مي شود. و به طور غير مستقيم به او بفهمانيد که دزدي در هر صورت حرام و کاري زشت است. اگر کسي چنين کاري کند دستش اگر در همين دنيا بريده نشود در عالم آخرت قطع خواهد شد. بنابراين اشتباهات زن و فرزند خويش را با ذ کر روايتي و به صورت غير مستقيم گوشزد کنيد. با ترساندن او از خدا و شب اول قبر که واقعاًٌ شب هولناکي است و روز قيامت و آتش جهنم، از تکرار آن اشتباهات جلوگيري کنيد. با ديدن خطايي از زن و فرزند خود داد و فرياد هياهو راه نيندازيد که نه تنها نتيجه ي مطلوب نمي گيريد، بلکه او را در عمل خطاي خود جري مي کنيد و ارتکاب خطا را براي او آسانتر مي کنيد تا آنجا که اين خطا براي او عادي مي شود.
اولاً-در مسئله زناشويي مطيع همسرش باشد.
ثانيا-در خانه دست کج و دو رو نباشد و بدون اطلاع شوهرش کاري را که همسرش نمي پسندد انجام ندهد.
ثالثاً-در صورت بروز اختلافات و نزاع، زن بخواب نرود مگر اينکه همسرش از او خرسند شود. آن زن از حضرت سؤال کرد: حتي اگر تقصير با مرد باشد، زن بايد براي آشتي گام بردارد؟ حضرت فرمودند: آري اگر چه تقصير با او باشد.
رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) بارها فرمودند:
«خَيرُکُم خَيرُکُم لأهلِه و أنا خيرُکُم لأهلِه» (11)
«بهترين شما آنهايي هستند که براي زنان خود بهترند و من بهترين شما هستم درباره ي همسران خودم.»
هرچه خوشرفتاري و محبت به همسر و فرزند بيشتر باشد مسلماني و ايمان هم بيشتر است. در خبر آمده است.
«کسي بر ما اهلبيت مهربانتر است که بر همسرخودش مهربانتر باشد» (12)
در حديثي ديگر مي خوانيم:
«هر کسي که محبتش به همسر خود بيشتر باشد ايمانش به خداوند زيادتر است» (13)
/خ
کوچکهاي بزرگ
مثلاً يک مؤمن لباس نامرتب بپوشد، يا محيط و محل کارش را پاکيزه نگاه ندارد و... اين ممکن است به نظر خودش يک امر عادي و ساده اي باشد.
اما، براي تضعيف موقعيت آن نهاد و سازمان و زير سؤال رفتن همکاران عامل بسيار بزرگي است.
اختصاص دادن زمان معين به همسر
توجه به خواستهاي مادي و معنوي همسر
اگر براي خرسندي خدا، و به خاطر گرمي محيط خانه و احترام به شخصيت همسرش به سخنان او گوش بدهد و توجه کند، ثواب زيادي دارد چون رنگ خدايي پيدا کرده است و هر چه رنگ الهي به خود بگيرد فضيلت و ثواب دارد.
مشورت با زن و فرزندان
«وشاورهُم في الأمر فإذا عزمت فتوکّل» (1)
خداوند به رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) مي فرمايند: تو کار خويش را با توکل به خدا انجام بده. ولي، مشورت را هم فراموش نکن، يعني با مشورت به ديگران به آنها شخصيت بده.
بنابراين، در امور خانه مشورت لازم است و استبدادگري و فکر زن را به حساب نياوردن اشتباه است. همان طور که گفتيم حتي اگر سخنان زن معقول و کودکانه بود بايد به آن توجه کرد.
بعضي از روان شناسان معتقدند که با فرزندان هم بايد مشورت شود. يعني به فکر و عقيده ي آنها احترام بگذاريم و آنها را به حساب آوريم. به سخني ديگر، خانه مملکت کوچکي است که کارهايش بايد با
مشورت انجام پذيرد و مشکلات اين مملکت کوچک را بايد با اهلش در ميان بگذاريم.
نقش مشورت در زندگي
از مصاديق ديگر خوشرفتاري در محيط خانه اينست که اگر مرد از زن خود بدرفتاري يا سستي يا اشتباهي ديد داد تو فرياد نکشد و زبان را به ناسزا نگشايد و او را به باد انتقاد نگيرد بلکه او را موعظه کند و با زبان خوش اشتباهات او را گوشزد کند.
وقت مناسب موعظه
دو چيز تيره عقل است، دم فرو بستن
به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشي (2)
شکايت، انتقاد، نصيحت، درد و دل و... همگي وقت مناسب لازم دارد. مثلاً وقتي زن از روبرو شدن با مسأله اي ناراحت و احساسي شده است، ديگر جاي نصيحت و موعظه نيست.
ولي متأسفانه اين مسايل مهم رعايت نمي شود و اين به خاطر تکبري است که ما غالباً به آن مبتلا هستيم. مي خواهيم سخنان و اعمال خود را به ديگران تحميل کنيم و اين کاري ناپسند است که نتيجه ي مطلوبي در پي ندارد جز اين که محبت شوي را از دل مي زدايد.
اثر کوچکهاي بزرگ
خوشرفتاري لازمه ي موعظه
آرامش و محبت و خوش اخلاقي اشتباه او را گوشزد کنيد. زيرا «براي پيشبرد اهداف معنوي و مادي هيچ سلاحي بهتر و برنده تر از اخلاق نيک و خوشرفتاري نيست». (3)
«من نديدم در جهان جستجو
هيچ اهليت به از خلق نکو»
مصاديق خوشرفتاري
1-همکاري با همسر در امور منزل
مثلاً در يکي از جنگها هنگام تهيه غذا، پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) تقسيم کار فرمودند وجمع آوري هيزم را خود به عهده گرفتند. اصحاب اصرار مي کردند که پيامبر خود بنشيند و آنها کارها را انجام دهند. ولي حضرت فرمودند: من هم در غذا خوردن شريک شما هستم، و بايد کاري انجام بدهم. بنابراين ما هم بايد در کارِ خانه سهيم باشيم. حضرت علي (عليه السلام) هر وقت فراغتي مي يافت، در کارهاي خانه به کمک حضرت زهرا (سلام الله عليها) مي پرداخت. رسول اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) فرمودند: «خدمهُ العيالِ کَفّاره الکَبائر و يُطفيءُ عضب الرّب» (5)
«خدمت کردن به خانواده، کفاره ي گناهان کبيره است و آتش غضب خداوند را خاموش مي سازد»
در امر بچه داري هم بايد به همسرتان کمک کنيد، به گونه اي نباشد که هميشه زن شبها از خواب بلند شود و کودک را شير بدهد يا آرام کند شما هم بايد در اين امر کمک کنيد.
برخي از بزرگان بچه داري را با همسرشان تقسيم کرده بودند به طوري که اداره ي روزانه ي فرزندان به عهده ي زن بود و شبانه خود اين مهم را عهده دار بودند.
2-پرهيز از سخنان نيش دار
محبت چندين ساله را از بين ببريد. بعضي در لفافه و به شوخي سخنان نيش دار و تندي مي زنند که اين کاري زشت و ناپسند است و بر اين کار گناه بسيار بزرگي مترتب است. چنين شخصي روز قيامت مسخره مي شود، سخنان نيش دارش در عالم برزخ به مار و عقرب بدل مي شود و به آزار او مي پردازند.
امام سجاد (عليه السلام) از امام حسين (عليه السلام) روايت مي کند که هنگام خداحافظي کردن فرمودند:
«يا بُنيّ ايّاک و ظُلم مَن لا يَجدُ عليک ناصراً الاّالله» (6)
«اي پسرم، مبادا به کسي که در برابر تو جز خداوند پناه و ياري ندارد ظلم روا داري»
نيروهاي نظامي عزيز بيش از افراد ديگر در معرض اين گونه خطرها هستند. بنابراين مواظب باشيد به زنداني و اسير و زيردستان کوچکترين ظلمي نکنيد. کلامتان نيش دار نباشد و در برخورد با مردم، خاصه همسرتان بي اعتنايي و بي احترامي نکنيد.
برادران عزيز بهوش باشيد، مبادا رفتارتان تند و زننده باشد، يا چشم و سخن و خنده و عملتان نشان از تمسخر داشته باشد. يقين داشته باشيد که اين نيش زدنها و تمسخرها به خودتان باز خواهد گشت و چونان گرگي شود و شما را از هم خواهد دريد.
بنابراين رعايت اين اصول اوليه ي انساني و اخلاقي مخصوصاً در خانه از اهميت بسزايي برخوردار است.
نمونه اي ار رفتار پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم)با همسرانش
پيغمبر (صلي الله عليه و آله وسلم) به «حفصه» فرمودند: آيا داوري مردي بين من و تو را مي پذيري. «حفصه» عرض کرد: آري. آنگاه رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم)به دنبال عمر فرستاد، چون عمر آمد پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) به «حفصه»فرمودند: سخن بگو، عرض کرد: شما سخن بگوييد ولي حق را بگوييد با شنيدن اين سخن، عمر به گوش حفصه سيلي زد. پيامبر ناراحت شد و آثار خشم بر چهره ي ايشان نمايان شد به عمر فرمودند: من تو را براي زدن دخترت طلب نکردم، بلکه تو را خواستم تا ما را آشتي دهي و سپس، با ناراحتي مجلس را ترک گفتند و چندي بعد اين آيات بر پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) نازل شد: (7)
«يا أيّها النّبيُّ قُل لأزواجک إن کُنتنّ تُردن الحيوة الدّنيا و زينتها فتعالين اُمّتعکُنّ و أسرّحکُنّ سراجاً جميلاٌٍ و إن کُنتُنّ تُردن الله و رسوله و الدّار الآخرة فإنّ الله اعدّ للمُحسنات منکُنّ اجراً عظيماً (8) يا نساء النّبي لَستُنّ کأحدٍ من النّساء... (9)»
«اي پيغمبر، به همسران خود بگو اگر شما زندگاني و زينت و زيور دنيا را طالب هستيد بياييد تا مهريه ي شما را بپردازم و همگي شما را به خوبي طلاق بدهم. اگر طالب خدا و رسول و مشتاق آخرت هستيد خداوند هم به نيکوکاران شما اجر عظيم خواهد داد. اي زنان پيغمبر شما مانند ديگر زنان نيستيد...»
نتيجه
«لقد کان لَکُم في رسول الله اُسوهٌ حسنهٌ لِمن کان يَرجوا الله واليوم الآخر و ذکر الله کثيراً» (10)
3-خطا پوشي
زيرا، به رو آوردن و به رخ کشيدن اشتباهات و گناهان، زيان بسياري دارد. ضرب المثل مشهور «تخم مرغ دزد، شتر دزد مي شود»، سخن زيبايي است. زيرا، ممکن است فرزند شما از روي جهالت دست به جيب شما کند و پولي بردارد، اما اگر شما چنين چيزي از کودک يا همسرتان ديديد، مستقيماً به او نگوييد، چون جري مي شود. و به طور غير مستقيم به او بفهمانيد که دزدي در هر صورت حرام و کاري زشت است. اگر کسي چنين کاري کند دستش اگر در همين دنيا بريده نشود در عالم آخرت قطع خواهد شد. بنابراين اشتباهات زن و فرزند خويش را با ذ کر روايتي و به صورت غير مستقيم گوشزد کنيد. با ترساندن او از خدا و شب اول قبر که واقعاًٌ شب هولناکي است و روز قيامت و آتش جهنم، از تکرار آن اشتباهات جلوگيري کنيد. با ديدن خطايي از زن و فرزند خود داد و فرياد هياهو راه نيندازيد که نه تنها نتيجه ي مطلوب نمي گيريد، بلکه او را در عمل خطاي خود جري مي کنيد و ارتکاب خطا را براي او آسانتر مي کنيد تا آنجا که اين خطا براي او عادي مي شود.
راه جلوگيري از خطا
اولاً-در مسئله زناشويي مطيع همسرش باشد.
ثانيا-در خانه دست کج و دو رو نباشد و بدون اطلاع شوهرش کاري را که همسرش نمي پسندد انجام ندهد.
ثالثاً-در صورت بروز اختلافات و نزاع، زن بخواب نرود مگر اينکه همسرش از او خرسند شود. آن زن از حضرت سؤال کرد: حتي اگر تقصير با مرد باشد، زن بايد براي آشتي گام بردارد؟ حضرت فرمودند: آري اگر چه تقصير با او باشد.
خوشرفتاري با همسر از نشانه هاي ايمان
رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) بارها فرمودند:
«خَيرُکُم خَيرُکُم لأهلِه و أنا خيرُکُم لأهلِه» (11)
«بهترين شما آنهايي هستند که براي زنان خود بهترند و من بهترين شما هستم درباره ي همسران خودم.»
هرچه خوشرفتاري و محبت به همسر و فرزند بيشتر باشد مسلماني و ايمان هم بيشتر است. در خبر آمده است.
«کسي بر ما اهلبيت مهربانتر است که بر همسرخودش مهربانتر باشد» (12)
در حديثي ديگر مي خوانيم:
«هر کسي که محبتش به همسر خود بيشتر باشد ايمانش به خداوند زيادتر است» (13)
پي نوشت :
1-سوره ي آل عمران، آيه ي 159.
2-سعدي: گلستان، ص 53 با تصحيح غلامحسين يوسفي
3-قال الصادق (عليه السلام) إنّ الصّبر و الصدق والحلم و حُسن الخُلق مِن اَخلاق الأنبياء
صبر و راستگويي و بردباري و حُسن خلق از اخلاق پيامبران است. (سنن النبي ص 59)
4-«اين شهر آشوب» در کتاب «مناقب» روايت کرده است که پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله وسلم) کفش خود را پينه مي زد، لباس خود را مي دوخت، در خانه را خود باز مي کرد، شير گوسفندان و شترها را مي دوشيد و چون خادمش در دستاس کردن خسته مي شد به او کم مي کرد و آب وضوي شبش را خود تهيه مي کرد، و در همه کارها به اهل خانه کمک مي کرد. (مناقب ج1، ص146).
5-بحارالانوار، ج 103، کتاب نکاح
6-سفينه البحار، ج 2، صفحه ي 109.
7-مجمع البيان، جلد 4، صفحه ي 353.
8-سوره ي احزاب، آيات 29-28 .
9-سوره ي احزاب، آيه 32.
10-سوره ي احزاب، آيه 21.
11-من لا يحضره الفقيه، ص 324، حديث 5.
12-وسايل الشيعه، جلد 14، ص 11، باب نکاح.
13-من لا يحضره الفقيه، ص 409.
/خ
