معرفی کتاب « حبل المتین فی احکام ؛ احکام دین »

تألیف شیخ بهاء‌الدین محمد عاملی معروف به شیخ بهائی (م 1031) در طهارة و صلوة. شیخ بهایی در این کتاب بیش از هزار حدیث صحیحه و حسنه را بیان و در صورت لزوم شرح و تفسیر کرده و در مواردی هم به دفع توهمات پرداخته است. حبل المتین مشتمل بر چهار منهج است: منهج اول در عبادات؛ منهج دوم در عقودات [عقود] منهج سوم در ایقاعات و منهج چهارم در احکام؛ طبق نسخه‌ی موجود در کتابخانه‌ی مجلس فقط دو باب از کتاب نماز از منهج اول به جای مانده است. مندرجات کتاب بعد از مقدمه‌ی کوتاهی در فضیلت نماز مشتمل بر شش مقصد است: هر مقصد چند فصل دارد و هر فصل چند جمله و هر جمله مشتمل بر احادیث است: مقصد اول در وضو و مسح، مقصد دوم در ازاله‌ی نجاست و احکام آب، مقصد سوم در وقت و دفعات نمازهای روزانه، مقصد چهارم در مکان نمازگزار، مقصد پنجم در پوشش نمازگزار و مقصد ششم در قبله است.
باب دوم در نمازهای روزانه و ادعیه و اذکار واجب و مستحب. این باب دارای جند جمله و هر جمله دارای چند فصل است. سه فصل جمله‌ی اول به ترتیب در اذان و استحباب آن، احکام متفرقه‌ی اذان، و اقامه و احکامش می‌باشد. جمله‌ی دوم در مقارنات نماز و دارای پنج مقصد است: مقصد اول به اجمال برخی افعال نماز را ذکر می‌کند. مقصد دوم در قیام، فصل [مقصد] سوم در تکبیرة‌الاحرام؛ مقصد چهارم در قرائت و قنوت که مشتمل بر پنج فصل است: فصل اول در قرائت حمد و سوره؛ فصل دوم در قرائت سورتین و سوره‌های دیگری که می‌توان در اوقات معین نماز قرائت کرد؛ فصل سوم در احکام متفرقه‌ی قرائت، فصل چهارم در تحییز رکعت سوم و چهارم و فصل پنجم در قنوت است. مقصد پنجم در رکوع و سجود مشتمل بر سه فصل است: فصل اول در رکوع، فصل دوم در سجود، فصل سوم در سجود [یا سجده] شکر و تلاوت است. مقصد ششم در تشهّد و تسلیم [سلام] نو تعقیب مشتمل بر سه فصل است: فصل اول در تشهد، فصل دوم در تسلیم و فصل سوم در تعقیب است. حبل‌المتین طبق نسخه‌ی فوق در همین جا به پایان می‌رسد.
نسخه‌های خطی حبل‌المتین شیخ بهائی در کتابخانه‌ی آیة‌الله مرعشی (ش 803) و در کتابخانه‌ی مدرسه‌ی سپهسالار (ش 1869) و کتابخانه‌ی مجلس (ش 7337) موجود می‌باشد. چون حبل‌المتین واژه‌ای است که بیشتر معنای قرآنی و دینی دارد، نام مشترک کتاب‌های متعددی در زمینه‌های فقهی، حکمی، ادبی، دینی و ... است، که چند مورد آن در فهارس خطی ذکر شده است:
کتابنامه:
الذریعة، 239/6؛ طبقات اعلام الشیعه، ذیل حبل‌المتین؛ ریحانة‌الادب، 3 و 309/4.
منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.