نویسنده: مجید همتی
1. چگونه با بی‌انضباطی کودکمان برخورد کنیم؟
2. منظور از نادیده گرفتن چیست؟
3. روش محرومیت را چگونه باید اجرا کنیم؟ دلیل مقررات را توضیح دهیم تا انگیزه ساز باشد زیرا، رفتار بدون انگیزه همچون اتومبیل بدون موتور است، که حرکت آن دوام ندارد
چگونه با بی‌انضباطی کودکمان برخورد کنیم؟
برای اصلاح بی‌انضباطی کودکان و آموزش نظم به آنان، اقدامات زیر مؤثر است:1. اقدامات جزئی
با آنکه ما باید اغلب با رفتار بد فرزندمان برخورد کنیم، خوشبختانه در بیشتر موارد مجبور نیستیم اقدامی جدی انجام دهیم، بلکه تنها می‌توانیم با اقدامی جزئی در برابر آن بایستیم. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:الف) نادیده گرفتن (تغافل)
نادیده گرفتنِ مسئله‌ای جزئی و بی‌اهمیت، گاه بهترین روشی است که می‌توانیم درباره‌ی بچه‌ها به کار گیریم. بهتر آن است که انرژی‌مان را برای کارهای مهم‌تر نگه داریم. همان‌گونه که در اصول نظم‌آموزی گفتیم، یکی از روش‌های مؤثر برای برطرف کردن رفتارهای نامطلوب کودک، نادیده گرفتن آنهاست؛ به ویژه هنگامی که هدف کودک از رفتار نادرست، جلب توجه شماست. هنگام استفاده از این روش، ممکن است احساس کنید که در واقع، کاری برای بهبود وضعیت کودک انجام نمی‌دهید، اما در آینده در می‌یابید که با نادیده گرفتن برخی رفتارها، به طور حساب شده و پیوسته، این گونه رفتارها ترک می‌شوند و به این ترتیب، به نتایجی حیرت انگیز می‌رسید.بیشتر بخوانید: تربیت کودک، قانون می‌خواهد
وقتی کودک بخواهد توجه شما را جلب کند، هر کاری انجام می‌دهد. او به خوبی می‌داند چه رفتاری در چه هنگام شما را بیشتر می‌آزارد؛ برای مثال، درست هنگامی که مهمانان وارد خانه می‌شوند یا وقتی در حال صحبت کردن تلفنی هستید. حال اگر بتوانید این رفتارها را تحمل کنید و آنها را نادیده بگیرید، کودک از آنها دست خواهد کشید؛ زیرا به هدف خود که جلب توجه شما بوده، نرسیده است. البته در کنار این عمل، باید از رفتارهای مثبت کودک تعریف کرد و نیاز او را به توجه در جای درست برطرف کرد.
ب) علامت دادن
اول: علامت‌های غیرکلامی
حالت نگاه، گاه در زمینه‌ی نظم‌آموزی به کودکان اعجاز می‌کند. یک نگاه تند و طولانی، کودک را به کاری که باید انجام دهد راهنمایی می‌کند؛ زیرا چشم‌ها حرف می‌زنند. علامت دادن با دست نیز می‌تواند ابزار مهمی در نظم‌آموزی باشد.دوم: علامت‌های کلامی
کلام، بهترین راه برای برقراری ارتباطی مؤثر است. والدین می‌توانند از این ابزار به خوبی استفاده کنند و پیامشان را به طور ملایم و خون‌سردی برای فرزندشان بفرستند. برای تأثیرگذاریِ بهتر، خوب است که والدین از جملاتی با فاعلِ «من» استفاده کنند. برای مثال، اگر کودکتان اتاق را به هم ریخته، به جای اینکه او را سرزنش کنید و بگویید: «تو چقدر بچه‌ی بدی هستی» یا «تو باید از خودت خجالت بکشی»، بهتر است از این جمله استفاده کنید: «من از اینکه اتاق به هم ریخته باشد، خیلی ناراحت می‌شوم». این جمله‌ها بار سرزنش، تحقیر و اجبار ندارند؛ تنها به کودک می‌فهمانند که والدینش چه احساسی دارند و او را تحریک می‌کنند تا به آنها کمک کند. برای اینکه بچه‌های کوچک‌تر بتوانند جمله‌هایی با فاعلِ «من» را درک کنند، بهتر است والدین از پیام غیرکلامی استفاده کنند. برای مثال، وقتی پدر، «علی» را در فروشگاه بغل گرفته و او مرتب به شکم پدر لگد می‌زند و با هر لگد، خنده‌ای سر می‌دهد، پدر بی‌درنگ او را روی زمین می‌گذارد و دستش را به علامت درد روی شکمش می‌گذارد (پیام غیرکلامی). این پیام به علی می‌گوید: وقتی به شکمم لگد می‌زنی، دردم می‌گیرد، بنابراین دوست ندارم تو را بغل کنم.ج) گوشزد کردن
شاید یادآوری این خاطره برای شما لذت‌بخش است که پلیس راهنمایی به جای جریمه کردن، تنها به شما اخطار داده است. اغلب اخطار دادن و گوشزد کردن برای اصلاح یک رفتار کافی است: «اگر یک بار دیگر توپ را داخل اتاق بیاوری، از تو می‌گیرمش». اگر درباره‌ی موضوعی چند بار پیامی اخطار دادید و کودک به بدرفتاری‌اش ادامه داد، زمان آن است که برای کار او مجازاتی را در نظر بگیرید.د) تحسین کردن
طبیعت انسان به گونه‌ای است که اگر برای انجام کاری تشویق شود، با تلاش بیشتری به آن می‌پردازد، از این رو، وقتی تغییر مثبتی در فرزندتان می‌بینید، او را تشویق کنید و بستایید. (1) این کار شما، موجب می‌شود رفتارهای درست در کودکتان تقویت شود و کم کم جای‌گزین رفتارهای نادرست او گردد. این هنر شماست که از کمترین حد تنبیه استفاده کرده و کارت‌های برنده خود را نمی‌سوزانید2. اقدامات جدی
گاه اقدامات جزئی نتیجه نمی‌دهد و به اقداماتی جدی‌تر نیاز است. البته باید به این نکته توجه داشت که رفتار بد بچه‌ها اغلب نه برای انتقام گرفتن از ما، بلکه برای رسیدن به خواسته‌هایشان است. گاهی بدرفتاری کودک از آن روست که از نظر جسمانی آمادگی انجام کاری را ندارد. یک کودک دو ساله ممکن است لیوان شیرش را بارها بریزد؛ زیرا نمی‌تواند دستگیره‌ی فنجان را به درستی در دستش نگه دارد. بد رفتاری کودک اغلب از آن روست که می‌خواهد نیازهایش را خود برآورده سازد. شاید می‌خواهد بگوید که مسئولیتی دارد یا احساس کند که پذیرفته شده است و یا توجه دیگران را جلب کند.برای برخورد با رفتار بدِ کودک، می‌توان سه گونه برخورد کرد:
الف) جبران خسارت
وقتی کودک مشکلی ایجاد می‌کند یا چیزی را می‌شکند، باید تا آنجا که امکان دارد خسارت را جبران کند. برای مثال، کودکی که شیرش را روی زمین ریخته، باید در تمیز کردن فرش یا زمین به مادرش کمک کند. (2)ب) محدودیت
هنگامی که بچه‌ها از امتیاز خود سوء استفاده می‌کنند، می‌توان امتیازی را که به آنها داده شده، محدود کرد؛ بدین معنا که یکی از امتیازهای کودک را برای مدتی محدود از او گرفت. از جمله می‌توان به جلوگیری از تماشای تلویزیون و بازی نکردن با اسباب‌بازی‌ها اشاره کرد. البته باید توجه داشت که این محدودیت‌ها نباید بیش از حد طولانی شود. یک یا دو هفته می‌تواند برای فرزندمان در حکم همیشه باشد. اما در محدودیت اشکالی نهفته است. بسیاری از بچه‌ها هنگام به کار بردن محدودیت احساس می‌کنند امیدی برای بازگشت به وضعیت پیشین نیست و هنگامی که امیدی در کار نباشد، دلیلی برای خوش‌رفتاری وجود نخواهد داشت. البته می‌توان این مسئله را نیز به گونه‌ای حل کرد: نخست آنکه در انتخاب روزهای محدودیت، باید سن کودک را در نظر گرفت؛ دیگر آنکه برایش توضیح دهید در برابر هر روزی که از او بدرفتاری نبینید، یک روز از برنامه‌ی محدودیت می‌کاهید. این روش بسیار مفید و مؤثر است و بدین ترتیب کودک پی می‌برد که شما با او منصفانه برخورد می‌کنید. (3)ج) فرستادن کودک به اتاقش
فرستادن کودک به اتاقش روشی مؤثر است که می‌تواند جای گزین داد کشیدن، بدوبیراه گفتن، تهدید کردن و کتک زدن باشد. این روش از عصبانیت شما جلوگیری می‌کند. در این اقدام، کودک را دقایقی به اتاق خودش می‌فرستید تا در آنجا تنها باشد. در این مدت او از جمع دیگران خارج می‌شود و برای مدتی نمی‌تواند بازی و تفریح کند. محروم شدن از فعالیت، نوعی مجازات است. این اقدام از آن رو مؤثر است که بچه‌ها آن را دوست ندارند. همچنین بیشترین اثربخشی را بر کودکان بالای سه سال دارد. البته اجرای این روش، در آغاز ممکن است با دشواری‌هایی همراه باشد. برخی بچه‌ها شما را در آغاز ناراحت می‌کنند. بنابراین باید آمادگی کامل داشته باشید. در این روش باید به برخی نکات توجه کنید:- پیش از هر چیز باید اتاق ایمن باشد؛
- وسایل سرگرم کننده را از آنجا خارج کرده باشید؛
- این روش را برای کودکتان توضیح دهید؛
- به او بگویید به اتاق خود رفتن یعنی چه؛
- اگر کودک شما هنوز زمان را متوجه نمی‌شود، از ساعت زنگ‌دار استفاده کنید؛
- رفتار نادرستش را به او یادآوری کنید.
مدتی که کودک باید به اتاق خود فرستاده شود، به رفتار نادرست او بستگی دارد. البته هر چه این زمان کوتاه‌تر باشد، بهتر است. هر چه سن کودک کمتر باشد، زمان نیز کوتاه‌تر خواهد بود. برای مثال، از کودک چهارساله‌مان می‌خواهیم که برای چهار دقیقه به اتاق خود برود. زمان را نیز همان‌گونه که اشاره کردیم، با ساعت زنگ‌دار به او اعلام می‌کنیم.
البته باید برای کودک توضیح داد که زمان یاد شده از هنگامی شمارش می‌شود که کودک آرام گرفته باشد.
اگر کودک به اتاقش نرفت، باید از روشی دیگر سود جست. وقتی کودک از رفتن به اتاقش خودداری می‌کند، یک دقیقه صبر کنید و دوباره از او بخواهید. اشکالی ندارد که به کودکتان یک دقیقه فرصت فکر کردن بدهید. به او بگویید: «خوب فکر کن! اگر به اتاقت نروی، اجازه نداری سوار دوچرخه‌ات بشوی. من با تو بحثی ندارم؛ تصمیم‌گیری با خودت است». اگر کودکتان به این نتنیجه رسیدکه به اتاقش برود، شما به مقصودتان رسیده‌اید، وگرنه باید او را از امتیازی محروم کنید. برای مثال، می‌توانید دوچرخه‌اش را قفل کنید و به او بگویید هنگامی می‌تواند از آن استفاده کند که برای مدت تعیین شده به اتاقش برود. البته باید چیزی را انتخاب کنید که بتوانید به راحتی از کودک بگیرید. (4)
نکته‌ی مهم دیگر آنکه در نظم‌آموزی به کودک، به هیچ روی نباید عصبانی شد و از کوره در رفت؛ زیرا کودک این گونه می‌آموزد که چگونه می‌تواند شما را عصبانی کند و در آینده نیز همین کار را تکرار خواهد کرد. افزون بر این، اگر هدفش از بی‌نظمی جلب توجه شما بوده باشد، با عصبانی شدن نه تنها او را به مقصودش می‌رسانید، بلکه موجب تقویت رفتارش می‌شوید.
پی‌نوشت‌ها:
1. مریلین گوتمن، نظم‌آموزی به کودکان، ترجمه‌ی مهدی قراچه‌داغی، ص 98.
2. همان، ص 102.
3. سال سیویر، چگونه فرزندانی خوش رفتار داشته باشیم؟، ترجمه‌ی مهدی قراچه‌داغی، ص 150.
4. همان، ص 159.
همّتی، مجید، (1392)، فرزندان قانون، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله علیه)، چاپ اول.
