یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
آیاتی از قرآن مجید درباره وجوب روزه ماه مبارک رمضان و فلسفه روزه و همچنین احکام آن و کسانی که از این امر الهی مستثنا هستند، بیان می‌کند، از جمله آیه فوق در سوره بقره آیه ۱۸۳ می‌باشد.
اولین نکته در این آیه این است که می‌دانیم در ادبیات زبان عرب با حرف نداء خطاب می‌کنند و می‌دانیم که در زبان عربی حرف نداء قریب و بعید فرق می‌کند در این آیه خداوند بندگانش را با حرف خطاب (یا) که برای بعید است مورد خطاب قرار می‌دهد. یکی از عبادات ویژه خداوند در بین همه عبادت‌ها که برای اوست (این را برای خود می‌نامد)، روزه است که بهترین نتیجه‌ی آن تقوا و ترک گناه است.
سوال
حال با توجه به مضمون آیات قرآن و برخی از دعاها که خداوند ما نزدیک است، مثل آیهینَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ؛ ما از شاهرگ او به او نزدیکتر هستیم. (1)
وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْکُمْ وَلَٰکِنْ لَا تُبْصِرُونَ. (2)
وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ. (3)
وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی؛ هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند بگو من نزدیکم دعای دعا کننده را وقتی که مرا بخواند اجابت می‌کنم. (4)
یا در دعا می‌خوانیم وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ
حالا که خداوند اینقدر به ما نزدیک است چرا با حرفی که برای ندای بعید است استفاده می‌کند؟
پاسخ
اجمالاً پاسخ این پرسش این‌طور است درست که خداوند به ما نزدیک است ولی ما بندگان از او دور هستیم. به قول سعدی؛دوست نزدیکتر از من به من است *** وین عجب‌تر که من از وی دورم
چه کنم با که توان گفت که او *** در کنار من و من مهجورم
در دعای افتتاح جمله زیبایی هست که می‌خوانیم؛ الّذِی بَعُدَ فلا یُری، وَ قَرُبَ فَشَهَدَ النَّجوی
شهید مطهری می‌فرماید در این دو جمله خدا این‌طور توصیف شده است؛ آن کسی که دور است و در نتیجه دیده نمی‌شود و نزدیک است به نحوی که نجوی و سخنان بیخ‌گوشی را گواه است در حقیقت ما از او دوریم ولی او به ما نزدیک است.
نکته‌ی جالبی که در این جمله هست این است که وقتی خدا را به دوری توصیف می‌کند، صفتی از صفات مخلوقات را شاهد آن ذکر می‌کند و آن دیدن است کسی نمی‌تواند او را ببیند. در زمانی که خدا را به قرب توصیف می‌کند، صفتی از صفات خدا را دلیل آن می‌آورد و آن حضور و آگاهی خداست آنجا که سخن از کار ماست خدا را به دوری نسبت می‌دهیم و آنجا که سخن از کار اوست صفت قرب را به او نسبت می‌دهیم. (5)
راه نزدیک شدن به خدا چیست؟
بهترین راه‌کار برای نزدیک شدن به خدا عبادت و بندگی است که هدف از خلقت همین است در قرآن می‌فرماید؛ وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ. (6)ترجمه: جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند به گفته بعضی از مفسران: أَیْ لِیَعْرِفُون؛ یعنی تا بشناسد. یکی از فلسفه‌های روزه تهذیب نفس و رسیدن به صفت تقوا است به نحوی که آثار روزه در وجود انسان بروز کند. خودش احساس کند که با قبل از ماه رمضان فرق دارد در غیر این صورت جز بستن دهان از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها نیست.
نکته‌ای که خدای سبحان، یعرفون نگفت به بیان حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام): راه شناسایی او منحصراً در بندگی و عبادت است. از این رو این عبارت را آورد تا به این معنا اشارت باشد و اقسام مختلف عبادت به همین منظور است. یکی از عبادات ویژه خداوند در بین همه عبادت‌ها که برای اوست (این را برای خود می‌نامد)، روزه است که بهترین نتیجه‌ی آن تقوا و ترک گناه است.
بیشتر بخوانید: ثمره‌های ارتباط با خدا
آداب روزه‌داری و ارزش آن
در حدیث قدسی می‌خوانیم که خداوند متعال می‌فرماید: الصَّوْمُ لی و اَنا اَجْزی به. روزه برای من است و من خود پاداش او را می‌دهم و در کتاب کافی با یک کلمه تغییر می‌فرمایند: الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی عَلَیْهِ. یعنی روزه برای من است و من جزای روزه‌ی او هستم. (7)روزه در اسلام از اهمیت بالایی برخوردار است و تنها عبارتی که به خداوند متعال اختصاص داده شده بعضی از بزرگان فرموده‌اند که روزه از نظر ظهور هیچ ظهوری ندارد، مثل جهاد یا نماز یا حج نیست که ظهور خارجی دارد، عبادتی است باطنی به همین جهت شاید در روزه کمتر ریا راه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: آثار اجتماعی روزه
روزه چیست؟
روزه عملی است که انسان مکلف برای رضای خدا از اذان صبح تا اذان مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند از قبیل خوردن و آشامیدن و نسبت دروغ به پیامبر و امام (که به رساله‌های عملیه می‌توانید مراجعه کنید) اجتناب کند.دستور روزه در آیاتی از سوره بقره ذکر شده؛ یاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ، آیه ۱۸۳ سوره بقره در این آیه هم امر به وجوب روزه شده و هم به صراحت بیان می‌فرمایند که در امت‌های قبلی هم روزه واجب بوده است و نیز فلسفه روزه را بیان می‌کند.
خداوند در این آیه وقتی حکم روزه را بیان می‌کند (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ)، در یک جمله کوتاه فلسفه روزه را بیان می‌کند: با روزه گرفتن امید است که به تقوا برسید.
تقوا چیست؟
تقوا به معنی خویشتنداری از گناه است و بیشتر گناهان از دو ریشه‌ی غضب و شهوت سرچشمه می‌گیرند و روزه جلوی تندی‌های این دو غریزه را می‌گیرد و لذا سبب کاهش فساد می‌گردد. (8)همچنان که از آیه فوق استفاده شد یکی از فلسفه‌های روزه تهذیب نفس و رسیدن به صفت تقوا است به نحوی که آثار روزه در وجود انسان بروز کند. خودش احساس کند که با قبل از ماه رمضان فرق دارد در غیر این صورت جز بستن دهان از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها نیست.
گویند روزی عربی سوار بر شتر از بیابان عبور می‌کرد دید کسی با حالتی زیبا و صدای خوش نماز می‌خواند. شیفته او گردید در کنار او فرود آمد و گفت: نعم المصلی چه نماز خوان خوبی. گفت: و صائم ایضا؛ روزه هم دارم.
خوشش آمد، گفت: من هم دنبال کاری می‌روم و این شتر را نزد شما به امانت می‌گذارم تا برگردم. بعد از برگشت دید نه از نماز خوان اثری است و نه از شتر بسته. دست حسرت به هم می‌سائید و انگشت ندامت به دندان و این بیت را می‌خواند:
صلى فأعجبنی وصام فرابنی *** نح القلوص عن المصلی الصائم
نمازش مرا به تعجب و با روزه‌اش بر ارادت من افزود امان ای مردم امانت‌های خود را به دست نماز خوان روزه دار نسپارید.
بیشتر بخوانید: مراتب و درجات تقوا در قرآن
از روایات ما استفاده می‌شود که روزه تمرین برای ترک گناه است. امساک از نوشیدن و خوردنی‌های حلال، تقویت اراده برای اجتناب از کارهای حرام. یعنی چشم هم روزه بگیرد از دیدنی‌های حرام، گوش هم امساک کند از شنیدنی‌های حرام و سایر اعضا و جوارح. بر همین اساس است که بزرگان فرموده‌اند مرحله‌ی اول روزه، کف نفس از طعام با همه‌ی احکام و شرایط فقهی که در بیان فقها بیان شده است، روزه عوام است.
مرحله‌ی بالاتر از این روزه، نگهداری اعضا و جوارح است از گناه و تسلط بر چشم، گوش، زبان و …
مرحله سوم که روزه خاص الخاص است غض بصر از ما سوی الله است. اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ یعنی این مرحله.
حکمت روزه
از روایات ما استفاده می‌شود برقراری خلوص و پاکی و احساس درد و رنج مستمندان - آگاهی یافتن بر فقر خود در قیامت - تمرین صبر در سختی‌ها و تقویت اراده، همچنین در کلام نورانی زهرای مرضیه (سلام الله علیها) که می‌فرمایند: فَرَضَ اللَّهُ الصِّیامَ تَثبْیتاً لِلْاخْلاصِ؛ خداوند روزه را برای تثبیت اخلاص واجب کرده.نتیجه:
از این فرصت استثنایی که خداوند در این ایام خاص برای بندگانش قرار داده می‌توانیم بیشتر استفاده کنیم و با عبادت و بندگی خدا و تلاوت قرآن و قرائت قرآن و ادعیه مخصوص این ایام بتوانیم بواسطه روزه بر درجات معنوی و اخلاقی خود بیافزاییم و مصداقی از آیه خلیفة الله باشیم ان‌شاءالله.نمایش پی نوشت ها:
1- سوره ق، آیه 16.
2- سوره واقعه، آیه 85.
3- سوره انفال، آیه 24.
4- سوره بقره، آیه 86.
5- (از کتاب عدل الهی)
6- سوره ذاریات آیه ۵۶
7- کتاب کافی جلد ۴ صفحه ۶۳ و کتاب من لا یحضر جلد ۲ صفحه ۷۵.
8- (تفسیر نور، محسن قرائتی)
