فقر عارفانه، فخر‌آمیز است

چکیده
از سرور عارفان، پیامبر اکرم «ص»، روایت شده است که فرمود: «الفقر فخری‌ و به أفتخر»[1]؛ یعنی فقر مایه فخر من است و به آن افتخار مى‌کنم. این فقر همان‌طور که به آن اشاره خواهد شد، نوعی از فقر و احساس نیازی است که انسان همواره به سوی خدا دارد؛ به همین جهت، به خاطر آن بر دیگران افتخار کرده و به چنین نیازی به خدا، که موجب می‌شود انسان دست نیاز به سوی مردم دراز ننماید و عزتش را از بین نبرد، مباهات می‌نماید.

تعداد کلمات 1170/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

حاج شیخ عباس قمى در سفینه‌البحار، «الفقر فخری‌ و به أفتخر على سائر الأنبیاء» را همانند «اللّهم أحینی مسکینا و أمتنی مسکینا و احشرنی فی زمرة المساکین»، حدیث پیامبر، دانسته و توضیح مى‌دهد که گرچه این احادیث با آنچه اهل سنت در نکوهش فقر روایت کرده‌اند، مانند: «کاد الفقر أن یکون کفرا»، «الفقر سواد الوجه فى الدارین» و «تعوّذ من الفقر» منافات دارد؛ امّا میان این دو دسته احادیث مى‌توان جمع کرد، زیرا آن فقرى که مستلزم اجتناب است و باید از آن به خدا پناه برد، فقرى است که انسان به خاطر آن نتواند نیازهاى اولیه را هم برآورده کند و در نتیجه محتاج مردم شود. اما آنچه که موجب فخر پیامبر است، فقر و نیاز او به خداوند است، زیرا هیچ یک از پیامبران نتوانسته‌اند به ‌اندازه پیامبر اسلام، از دنیا منقطع شوند و به حضرت الوهیت تقرب جویند؛ از این رو، فقر او از فقر همه انبیا کامل‌تر بوده است. شیخ قمى اشاره مى‌کند که غزالى، راوندى و مجلسى هم به این مفاهیم توجه داشته‌اند. (ابن‌ترکه، عقل و عشق یا مناظرات خمس، 1375، ص146-147)
 

مرحوم دکتر زرین‌کوب در کتاب سرّ نی، آنچه نزد جناب مولانا مایه نجات است را دانش فقر دانسته که با سیر و سلوک عملی حاصل می‌شود و در این مورد می‌نویسد:
«نزد مولانا آنچه مایه نجات است، دانش فقر است که عبارت از عرفان باشد و با سلوک و مکاشفه حاصل مى‌آید، نه با بحث و علم بحثى.‌» (زرین‌کوب، سر نی، 1387، ص965)
 

منابع:

1- مجلسی، بحارالأنوار، لبنان، بیروت، انتشارات وفا، 1403ه. قمری، چاپ دوم.
2 - نعیم، شرح مثنوی(نعیم)، ایران، تهران، انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1387، چاپ اول.
3 - ابن‌ترکه، عقل و عشق یا مناظرات خمس، ایران، تهران، انتشارات میراث مکتوب، 1375، چاپ اول.
4 - اخوان حکیمی، آرام، الحیاة با‌ترجمه احمد آرام، ایران، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1375، چاپ اول.
5 - عطار نیشابوری، تذکره‌الأولیاء، هلند، لیدن، مطبعه لیدن، 1905م، چاپ اول.
6 - کاشانی، شرح منازل السائرین، ایران، قم، انتشارات بیدار، 1385، چاپ سوم.
7 – زرین‌کوب، سرّ نی، ایران، تهران، انتشارات علمی، 1387، چاپ هفتم.

پی نوشت:
[1]. مجلسی، بحارالأنوار، ج 69، ص32.