چرا حضرت علی(ع) برای تصدی حکومت اقدامی نکرد؟

حتی سکوت هم نمی‌تواند دلیل مشروع دانستن دیگر حکومت‌ها باشد
 

چکیده
یکی از شبهات قدیمی عالمان اهل‌سنت برای رد اصل نصب ادعای عدم اقدام حضرت برای به دست گرفتن زمام حکومت است. آنان مدعی‌اند که اگر از سوی پیامبر(ص) درباره خلافت برای حضرت علی(ع) نص و به تعبیر دقیق‌تر نصبی صورت گرفته بود، حضرت می‌بایست برای گرفتن حق مسلم خویش سکوت خود را می‌شکست و به اقدام عملی برای تصدی حکومت دست می‌زد، در حالی که چنین امری اتفاق نیفتاد. این شبهه را برخی از اهل‌سنت و شیعیان به اصطلاح روشن‌فکر ذکر کرده‌اند.

تعداد کلمات 1078/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

برخی از مخالفان خلافت خلیفه اول، با اکراه و اجبار به بیعت مجبور شدند، لکن حضرت علی(ع) به مدت شش‌ماه، از بیعت استنکاف نمود و بدین‌سان عدم مشروعیت اصل خلافت خلیفه اول را نشان داد. اگر حضرت از اول به مشروعیت خلافت خلیفه قائل بود، هیچ داعی و انگیزه‌ای برای عدم بیعت وجود نداشت.
آری، بعض مورخان اهل‌سنت به انگیزه‌های مختلف کوشیدند تا نشان دهند حضرت، بعد از رحلت پیامبر(ص) بلافاصله با خلیفه اول بیعت نمود.[2] لکن خود مورخان منصف اهل‌سنت[3]، حتى منتقدان حضرت مانند ابن‌حزم[4] چنین گزارش‌هایی را رد و بی‌ارزش وصف نمودند. بلکه، بعضی از آنان افزودند: مادامی که حضرت زهرا(س) در قید حیات بود، هیچ‌یک از بنی هاشم با ابوبکر بیعت نکردند.[5]
 

اگر ما از این همه واقعیت‌های تاریخی چشم‌پوشی کنیم و بپذیریم که حضرت به فعالیت و اقدام عملی علیه حکومت‌های وقت دست نزده است، باز چنین سکوتی بر رضا و مشروعیت خلافت‌های خلفای وقت دلالت نمی‌کند؛ چراکه ما در کنار سکوت از حضرت، نصوص متعددی دال بر اختصاص امامت و حکومت به حضرت و به غارت بردن آن توسط دیگران و انتقادهای حضرت از خلفای وقت وارد شده است که همگی آن‌ها بر عدم رضای حضرت از خلافت‌ها و بر عدم مشروعیت آن‌ها دلالت می‌کنند، که پژوهش‌گر باید همه این نصوص و جوانب را لحاظ کند.
 

نمایش پی نوشت ها:

[1] ر.ک: شرح نهج‌البلاغه، ج۲، ص56 و ج۲۰، ص۱4۷؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص126؛  الامامة و السیاسة، ج۱، ص۱۲، کتاب سلیم بن قیس، ص146؛ اعلام النساء، ج4، ص۱۱4؛ سیره ابن‌هشام، ج4، ص۲۳۸.
[2] ر.ک: تاریخ طبری، ج۳، ص۲۰۷؛ ابن‌کثیر، السیرة النبویة، ج4، ص495.
[3] مسعودی، التنبیه و الأشراف، ص۲۵۰؛ تاریخ یعقوبی، ص۱۲6؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص586؛ ابن‌کثیر، تاریخ کامل، ج۲، ص۳۲۵؛ ابن‌جوزی، تذکره الخواص، ص60، توضیح این‌که بعض این منابع آن را با خبر «قیل» گزارش نمودند که بر ضعف آن خبر دلالت می‌کند.
[4] ر.ک: ابن‌حزم، الفصل، ج4، ص۲۳۵.
[5] تاریخ کامل، ج۲، ص۳۳۱؛ ر.ک: مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۱6 و ۳۱۸؛
حلبی، السیرة الحلبیة، ج۳، ص۳6۰.
[6] کتاب سلیم‌بن‌قیس، ص۱46 و ۱4۸؛ بحار، ج۲۹، ص419، و نیز: موسوعة الامام على‌بن‌ابی‌طالب، ج۳، ص۵۰ به بعد.
[7] السقیفه و فدک، ص61. حضرت نیز در پاسخ استدلال می‌کرد که آیا روا بود به خاطر دنیا و حکو مت من، پیکر مطهر پیامبر(ص) را بدون غسل و کفن رها می‌ساختم؟!
[8] شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج۲، ص47 و ج۱۱، ص۱۱4.
[9] بحار، ج۲۹، ص4۱۹.
[10] نهج‌البلاغه، خطبه ۱۷.
[11] ر.ک: شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج۱۱، ص14؛ اعلام النساء، ج4، ص۱۱4
[12] ر.ک: ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۱، ص14؛ احتجاج طبرسی، ج۱، ص188.
[13] برای آشنایی با دیدگاه‌های متکلمان شیعه ر.ک: سید‌مرتضى، الذخیرة، ص474؛ ابن‌‌نوبخت، الیاقوت، ص۸۲؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج۲، ص۲۰۰؛ محقق لاهیجی، گوهر مراد، ص4۹۰.

منبع: کتاب پاسخ به شبهات کلامی، دفتر چهارم: امامت؛ محمد‌حسن قدردان قراملکی؛ پژوهش‌گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.