استرس می‌تواند در موفقیت ما نقش داشته باشد. در حقیقت، استرس به عنوان یک واکنش فیزیولوژیک بدن به شرایط نامطلوب، می‌تواند ما را به بهبود عملکرد و دستیابی به موفقیت تشویق کند. اما باید توجه داشت که میزان استرس باید در حدی باشد که به ما کمک کند و از ما به شدت تحمیل نشود.
همچنین، نوع استرس نیز می‌تواند بر موفقیت ما تأثیر داشته باشد. استرس مثبت یا "استرس خوب" می‌تواند باعث افزایش انگیزه و هیجان موفقیت شود. به عنوان مثال، استرسی که در اثر آن احساس رقابت و تلاش برای دستیابی به یک هدف می‌کنیم، می‌تواند به ما کمک کند تا به بهترین عملکرد خود برسیم.
از طرف دیگر، استرس منفی یا "استرس بد" که به دنبال اتفاقات نامطلوب مانند از دست دادن شغل، مشکلات خانوادگی یا مشکلات مالی رخ می‌دهد، می‌تواند سلامت روانی و جسمی ما را تهدید کند و به موفقیت مانع شود.
بنابراین، استرس می‌تواند در موفقیت ما نقش داشته باشد، اما میزان و نوع آن بسیار مهم است. باید سعی کنیم استرس خوب را از استرس بد تمایز دهیم و از راهکارهای مدیریت استرس مانند تمرینات تنفسی، یوگا و تغذیه مناسب استفاده کنیم تا به بهترین نتیجه برسیم.
استرس، اصطلاحا به دو دسته «خوب» و «بد» تقسیم‌بندی می‌شود چرا که اصل استرس، واکنش طبیعی و خودکار بدن برای آماده کردن ما جهت انجام کارهای فوری و ناگهانی است.
آن چیزی که باعث می‌شود استرس، بد یا خوب باشد، این است که این پاسخ خودکار بدن، بیش از حد باشد یا نباشد. به هر حال، داشتن درجاتی از استرس به فرد کمک می‌کند فعالیت‌هایی را که باید انجام دهد، به نحو بهتری به سرانجام برساند.
در این مقاله قصد داریم درباره این موضوع بیشتر صحبت کنیم که آیا استرس، به خودی خود می‌تواند نقشی در موفقیت فرد در زندگی، کار و تحصیل داشته باشد یا خیر.
همچنین، نوع استرس نیز می‌تواند بر موفقیت ما تأثیر داشته باشد. استرس مثبت یا "استرس خوب" می‌تواند باعث افزایش انگیزه و هیجان موفقیت شود. به عنوان مثال، استرسی که در اثر آن احساس رقابت و تلاش برای دستیابی به یک هدف می‌کنیم، می‌تواند به ما کمک کند تا به بهترین عملکرد خود برسیم.
از طرف دیگر، استرس منفی یا "استرس بد" که به دنبال اتفاقات نامطلوب مانند از دست دادن شغل، مشکلات خانوادگی یا مشکلات مالی رخ می‌دهد، می‌تواند سلامت روانی و جسمی ما را تهدید کند و به موفقیت مانع شود.
بنابراین، استرس می‌تواند در موفقیت ما نقش داشته باشد، اما میزان و نوع آن بسیار مهم است. باید سعی کنیم استرس خوب را از استرس بد تمایز دهیم و از راهکارهای مدیریت استرس مانند تمرینات تنفسی، یوگا و تغذیه مناسب استفاده کنیم تا به بهترین نتیجه برسیم.
استرس، اصطلاحا به دو دسته «خوب» و «بد» تقسیم‌بندی می‌شود چرا که اصل استرس، واکنش طبیعی و خودکار بدن برای آماده کردن ما جهت انجام کارهای فوری و ناگهانی است.
آن چیزی که باعث می‌شود استرس، بد یا خوب باشد، این است که این پاسخ خودکار بدن، بیش از حد باشد یا نباشد. به هر حال، داشتن درجاتی از استرس به فرد کمک می‌کند فعالیت‌هایی را که باید انجام دهد، به نحو بهتری به سرانجام برساند.
در این مقاله قصد داریم درباره این موضوع بیشتر صحبت کنیم که آیا استرس، به خودی خود می‌تواند نقشی در موفقیت فرد در زندگی، کار و تحصیل داشته باشد یا خیر.
استرس خوب ؟!
«استرس خوب» آن شکل از واکنش بدن به محرکهای بیرونی است که بدن را به آمادگی بیشتر وامی‌دارد. ترشح هورمون‌های مرتبط با استرس که اصلی‌ترین آنها دو هورمون اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین هستند، اثرات زیر را به صورت فیزیولوژیک و به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در بدن موجب می‌شوند.
افزایش ضربان قلب:
این اتفاق باعث می‌شود که جریان خون بیشتری توسط قلب پمپاژ شود و به همین دلیل، رگ‌ها آماده رساندن خون و غذای کافی به اعضای بدن باشند.
تنگ شدن رگ‌های پوست:
با این اتفاق، خون موجود در رگ‌های پوست و سطح بدن و همچنین بعضی از اعضای داخلی بدن به سمت اعضای حیاتی‌تری مثل مغز و قلب که در پاسخ به محرک بیرونی باید به خوبی فعالیت کنند، جا به جا شود.
آزاد شدن ذخایر قند خون از کبد به داخل خون:
یکی دیگر از اتفاقاتی که می‌افتد، آزاد شدن ذخایر قندخون از شکل ذخیره شده آنها (یعنی گلیکوژن) به شکل قند آماده به مصرف (گلوکز) در داخل خون است تا سلولهای بدن آمادگی مصرف آن را به سرعت پیدا کنند. این قضیه خصوصا درباره مغز که سوخت اصلی آن گلوکز است، اهمیت دارد.
آزاد شدن انواع سلولهای ایمنی بدن به داخل رگ‌ها:
این سلولهای دستگاه ایمنی، به صورت ذخیره شده در بخش‌هایی از بدن و رگ‌ها وجود دارند.
با ترشح هورمون‌های استرس، این سلول‌‌ها به داخل خون آزاد می‌شوند و به حالت آماده باش درمی‌آیند تا از بدن در مقابل مخاطرات احتمالی محافظت نمایند.
با ترشح هورمون‌های استرس، این سلول‌‌ها به داخل خون آزاد می‌شوند و به حالت آماده باش درمی‌آیند تا از بدن در مقابل مخاطرات احتمالی محافظت نمایند.
استرس بد چیست؟
هر وقت پاسخ هورمونی بدن به محرکهای بیرونی که باعث ترشح‌شان می‌شوند، بیش از حد باشد یا اینکه با محرکهای ساده و پیش‌پا افتاده‌تری، این هورمون‌ها ترشح شوند، آن وقت است که استرس بیش از حد (و به تدریج، اضطراب) و یا استرس نابجا ایجاد می‌شود.
آنچه در موفقیت فردی و اجتماعی انسان دخیل است، آن است که شرایطی را که او را دچار استرس بد و نامطلوب می‌کند، بشناسد و مهارت‌هایی را کسب نماید که بتواند استرس بد را به تدریج به استرس خوب تبدیل کند.بهتر است با ذکر مثال‌هایی سعی کنیم مواردی را که استرس باعث ایجاد مشکل در سر راه موفقیت فرد می‌شود، بهتر بشناسیم.
آنچه در موفقیت فردی و اجتماعی انسان دخیل است، آن است که شرایطی را که او را دچار استرس بد و نامطلوب می‌کند، بشناسد و مهارت‌هایی را کسب نماید که بتواند استرس بد را به تدریج به استرس خوب تبدیل کند.بهتر است با ذکر مثال‌هایی سعی کنیم مواردی را که استرس باعث ایجاد مشکل در سر راه موفقیت فرد می‌شود، بهتر بشناسیم.
هر کدام از این مثال‌ها، در شرایط سنی خاصی یا در تمام سنین ممکن است برای هر کدام از ما یا اطرافیان‌مان به وجود آیند:
استرس بیش از حد، موقع رفتن به مدرسه
استرس بیش از حد، موقع سخنرانی در یک جمع
استرس بیش از حد، موقع کنکور یا امتحانات بزرگ
استرس بیش از حد، موقع آمدن مهمان و یا رفتن به مهمانی
استرس بیش از حد، موقع رانندگی یا امتحان رانندگی.
اما چگونه باید این موارد را شناخت؟
پاسخ به این سوال خیلی کار راحتی نیست اما لازم است که همواره توجه خودمان به این «بیش از حد» بودن‌ها باشد و یا اگر اطرافیان متوجه آن شدند، از آنها بخواهیم نظرشان را به ما منتقل کنند.
خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که دوستان یا آشنایان، از بیرون می‌توانند به شکل آیینه عمل کنند و نقایص رفتاری را که نشان از «استرس»دار بودن ماست، بهتر به ما نشان دهند. به عنوان مثال، وقتی یک دانشجو برای موفقیت‌اش موظف به ارایه یک سخنرانی است، این نشانه‌ها می‌تواند دلیلی بر حضور استرس بد باشد: لرزیدن صدا، عرق کردن بیش از حد، قورت دادن مکرر آب دهان و صاف کردن صدا، نگاه نکردن به چهره شنوندگان، گم کردن صحبت و کلمات، حذف بخشی از سخنرانی و عدم تمرکز روی صحبت‌ها و سوال‌ها.
همه این واکنش‌ها، به خاطر ترشح بیش از حد هورمون‌های استرس ایجاد می‌شوند، که در شرایط دیگری مثل شرکت در امتحانات بزرگ یا کوچک، مواجهه با غریبه‌ها و میهمان‌ها، داشتن مسوولیت‌های خاص و... هم ممکن است اتفاق بیفتد
خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که دوستان یا آشنایان، از بیرون می‌توانند به شکل آیینه عمل کنند و نقایص رفتاری را که نشان از «استرس»دار بودن ماست، بهتر به ما نشان دهند. به عنوان مثال، وقتی یک دانشجو برای موفقیت‌اش موظف به ارایه یک سخنرانی است، این نشانه‌ها می‌تواند دلیلی بر حضور استرس بد باشد: لرزیدن صدا، عرق کردن بیش از حد، قورت دادن مکرر آب دهان و صاف کردن صدا، نگاه نکردن به چهره شنوندگان، گم کردن صحبت و کلمات، حذف بخشی از سخنرانی و عدم تمرکز روی صحبت‌ها و سوال‌ها.
همه این واکنش‌ها، به خاطر ترشح بیش از حد هورمون‌های استرس ایجاد می‌شوند، که در شرایط دیگری مثل شرکت در امتحانات بزرگ یا کوچک، مواجهه با غریبه‌ها و میهمان‌ها، داشتن مسوولیت‌های خاص و... هم ممکن است اتفاق بیفتد
برای مدیریت استرس بد، راهکارهای زیادی وجود دارد که می‌توان از آنها بهره برد.
.png "استرس خوب با استرس بد چه تفاوتی دارد؟")
در زیر چند راهکار برای مدیریت استرس بد ذکر شده است:
1. مدیریت زمان:
برنامه‌ریزی و مدیریت زمان می‌تواند به کاهش استرس ما کمک کند. باید به دقت زمان خود را برنامه‌ریزی کنید و از استفاده از لیست کارهای روزانه و برنامه‌های تقویم استفاده کنید.
2. تمرین:
تمرین‌های ورزشی و تمرینات تنفسی نیز به کاهش استرس کمک می‌کند. می‌توانید به یوگا، مدیتیشن، تمرینات تنفسی یا دیگر روش‌های مشابه روی بپردازید.
3. تغذیه:
تغذیه مناسب نیز می‌تواند به کاهش استرس کمک کند. باید از مصرف مواد غذایی فرآوری شده، قند و شکر، چربی‌های اشباع شده و کافئین خودداری کنید و به جای آنها، از مواد غذایی سالم مانند میوه‌ها، سبزی‌جات، ماهی‌ها، مغزها و گیاهان دارویی استفاده کنید.
4. خودمراقبتی:
مراقبت از خود و رفتارهای خودمراقبتی مانند خواب کافی، استراحت، استفاده از روش‌های مراقبت از خود مانند ماساژ، حمام گرم و روش‌های دیگر نیز به کاهش استرس کمک می‌کند.
5. تغییرات در سبک زندگی:
برخی تغییرات در سبک زندگی مانند کم کردن تعداد وقت‌هایی که به رسانه‌های اجتماعی می‌پردازید، از روابط مضر و ناراحت‌کننده دور شدن، با دوستان و خانواده خود وقت بگذارید و رسیدن به تعادل کار و زندگی می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.
6. مشاوره:
در صورتی که استرس شما به یک سطح بالا رسیده و به کنترل شما خارج شده است، بهتر است با یک مشاور یا روانشناس صحبت کنید تا به شما کمک کند که چگونه با استرس مبارزه کنید و راه‌حل‌های درست را برای مدیریت آن پیدا کنید.
در نهایت، باید توجه داشت که هر فرد به طور متفاوتی به استرس واکنش نشان می‌دهد و باید روش‌هایی را که برای خود مناسب است، پیدا کنید.
نقش استرس خوب در موفقیت
هرچقدر واکنش بدن به استرس، منطقی‌تر و متعادل‌تر باشد، تاثیر آن بر موفقیت و فایق آمدن بر مشکلات و مسایلی که جلوی پای فرد به وجود آمده‌اند، بیشتر می‌شود. با توجه به میزان استرسی که در حالت طبیعی به افراد وارد می‌شود
.png "استرس خوب با استرس بد چه تفاوتی دارد؟")
منشأ استرس خوب
خب برگردیم به همان استرس خوب. برای اینکه استرس خوب بیشتری وارد زندگی‌تان شود، به نفعتان است ابتدا بیشتر در مورد انواع استرس بدانید. از آن جایی که استرس، حتی از نوع خوبش، زیاد که شود، ضرر خواهد داشت؛ باید فعالیت‌هایی را در زندگی خود انتخاب کنید که شما را خوشحال می‌کنند و حس خوبی نسبت به زندگی در شما ایجاد می‌کنند. همچنین بهتر است، تمام کارها و فعالیت‌هایی که انرژی و رمق شما را می‌گیرند یا شما را دچار استرس مزمن می‌کنند، کنار بگذارید.
یک راه خوب برای آنکه متوجه شوید آیا فعالیت خاصی، ارزش وقتی که برایش می‌گذارید را دارد یا نه، این است که ببینید وقتی به آن فکر می‌کنید چه حسی پیدا می‌کنید. آیا از فکر کردن به آن احساس هیجان می‌کنید؟
آیا کاری است که «دوست دارید انجام دهید» یا «باید انجام دهید»؟ مطمئن شوید کارهایی که در دسته‌ی «دوست دارم انجام دهم» قرار می‌گیرند کارهایی هستند که واقعا دوستشان دارید و آنهایی که در دسته‌ی «باید انجام دهم» قرار می‌گیرند، کارهایی هستند که انجامشان ضروری است.
یک راه خوب برای آنکه متوجه شوید آیا فعالیت خاصی، ارزش وقتی که برایش می‌گذارید را دارد یا نه، این است که ببینید وقتی به آن فکر می‌کنید چه حسی پیدا می‌کنید. آیا از فکر کردن به آن احساس هیجان می‌کنید؟
آیا کاری است که «دوست دارید انجام دهید» یا «باید انجام دهید»؟ مطمئن شوید کارهایی که در دسته‌ی «دوست دارم انجام دهم» قرار می‌گیرند کارهایی هستند که واقعا دوستشان دارید و آنهایی که در دسته‌ی «باید انجام دهم» قرار می‌گیرند، کارهایی هستند که انجامشان ضروری است.
آدم‌ها به صورت کلی به دو تیپ شخصیتی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
• تیپ شخصیتی A: این گروه افرادی هستند منظم‌تر، جدی‌تر، پرتلاش‌تر و حساس‌تر به انجام کارها و امور محوله به آنها و مسایل شخصی و کاری‌شان. (اصطلاحا جوشی‌اند!)
• تیپ شخصیتی B: این گروه افرادی هستند آرام‌تر، راحت‌تر و با حساسیت کمتر به انجام کارها و امور محوله به آنها و مسایل شخصی و کاری‌شان. (اصطلاحا خونسردند!)
افرادی که تیپ شخصیتی آنها از نوع A است، عموما در رسیدن به اهدافی که برایشان مهم است و برای دستیابی به موفقیت‌های بالاتر تلاش بیشتری انجام می‌دهند و آمادگی بالاتری از خود نشان می‌دهند. اما از آن طرف، احتمال ایجاد اضطراب و استرس بیش از حد هم در آنها بیشتر است.
در عوض، افراد دارای تیپ شخصیتی B، با مسایل و اتفاقات راحت‌تر برخورد می‌کنند و کنار می‌آیند و نسبت به محرکهای محیطی، حساسیت کمتری از خود نشان می‌دهند. این افراد معمولا به همان سطحی از کارایی و رشد که رسیده‌اند، قناعت می‌کنند و کمتر پیش می‌آید که به دنبال ارتقای ناگهانی و حرکت به سمت پله‌های دست‌نیافتنی‌تر باشند.
• تیپ شخصیتی B: این گروه افرادی هستند آرام‌تر، راحت‌تر و با حساسیت کمتر به انجام کارها و امور محوله به آنها و مسایل شخصی و کاری‌شان. (اصطلاحا خونسردند!)
افرادی که تیپ شخصیتی آنها از نوع A است، عموما در رسیدن به اهدافی که برایشان مهم است و برای دستیابی به موفقیت‌های بالاتر تلاش بیشتری انجام می‌دهند و آمادگی بالاتری از خود نشان می‌دهند. اما از آن طرف، احتمال ایجاد اضطراب و استرس بیش از حد هم در آنها بیشتر است.
در عوض، افراد دارای تیپ شخصیتی B، با مسایل و اتفاقات راحت‌تر برخورد می‌کنند و کنار می‌آیند و نسبت به محرکهای محیطی، حساسیت کمتری از خود نشان می‌دهند. این افراد معمولا به همان سطحی از کارایی و رشد که رسیده‌اند، قناعت می‌کنند و کمتر پیش می‌آید که به دنبال ارتقای ناگهانی و حرکت به سمت پله‌های دست‌نیافتنی‌تر باشند.
چگونه استرس بد را به خوب تبدیل کنیم؟
برای دستیابی به موفقیت‌های بیشتر، فرد لازم است هم استرس از نوع خوب را داشته باشد و هم مهارت‌هایی را یاد بگیرد که استرس بد را به استرس خوب تبدیل کند. برخی از مهارت‌هایی که می‌توانند در تبدیل استرس بد به خوب کمک کنند در زیر آمده است.
البته استفاده از این مهارت‌ها باید به تدریج و همراه با تداوم و تکرار باشد تا تاثیر آن در درازمدت مشخص شود:
• مواجهه و تمرین:
یکی از رایج‌ترین راه‌های غلبه بر استرس بد، مواجهه با شرایطی است که فرد را دچار استرس می‌کند؛ یعنی «دل به دریا زدن» و «تمرین» برای مواجهه با شرایط بد، باعث می‌شود که فرد در دفعات بعدی، دچار استرس کمتری شود.
مثلا شرکت کردن در امتحانات آزمایشی یا امتحاناتی که شبیه امتحان اصلی و نهایی است، باعث می‌شود که به تدریج فرد بتواند خود را برای مواجهه با استرس بزرگ‌تری آماده کند یا به عنوان نمونه، تمرین یک سخنرانی قبل از ارایه نهایی آن، باعث می‌شود موقع سخنرانی اصلی، کمتر دچار استرس شوید.
• آشنایی با روش‌های آسوده‌سازی:
خوشبختانه امروزه روش‌های گوناگونی برای مقابله با استرس از طریق آسوده‌سازی یا ریلکسیشن در دسترس است و آموزش داده می‌شود. این روش‌ها به افراد کمک می‌کنند تا در شرایط استرس‌زا بتوانند خود را آرام کنند و پاسخ غیرطبیعی بدن را به حالت طبیعی درآورند.
یکی از رایج‌ترین راه‌های غلبه بر استرس بد، مواجهه با شرایطی است که فرد را دچار استرس می‌کند؛ یعنی «دل به دریا زدن» و «تمرین» برای مواجهه با شرایط بد، باعث می‌شود که فرد در دفعات بعدی، دچار استرس کمتری شود.
مثلا شرکت کردن در امتحانات آزمایشی یا امتحاناتی که شبیه امتحان اصلی و نهایی است، باعث می‌شود که به تدریج فرد بتواند خود را برای مواجهه با استرس بزرگ‌تری آماده کند یا به عنوان نمونه، تمرین یک سخنرانی قبل از ارایه نهایی آن، باعث می‌شود موقع سخنرانی اصلی، کمتر دچار استرس شوید.
• آشنایی با روش‌های آسوده‌سازی:
خوشبختانه امروزه روش‌های گوناگونی برای مقابله با استرس از طریق آسوده‌سازی یا ریلکسیشن در دسترس است و آموزش داده می‌شود. این روش‌ها به افراد کمک می‌کنند تا در شرایط استرس‌زا بتوانند خود را آرام کنند و پاسخ غیرطبیعی بدن را به حالت طبیعی درآورند.
.png "استرس خوب با استرس بد چه تفاوتی دارد؟")
• استفاده یا کمک گرفتن از یک راهنما:
در بعضی گروه‌های سنی که فرد خودش متوجه حالت غیرطبیعی هست، می‌تواند از والدین، خواهر یا برادر، معلم یا استاد، دوستان و آشنایان مورد اعتماد بخواهد تا نشانه‌های غیرطبیعی استرس را در وجود او شناسایی کنند و مانند آیینه‌ای به او کمک کنند تا بتواند بر خصوصیات نامناسب‌اش غلبه کند و آنها را تغییر دهد.
• دسترسی به خوردنی‌های شیرین:
همراه داشتن آب‌نبات یا شکلات در مواقع استرس کمک می‌کند تا بتوان با سرعت بیشتری، قند مورد نیاز برای سوخت و ساز اعضای حیاتی بدن مثل مغز را که نیازمند تمرکز و فعالیت صحیح و دقیق است، فراهم کرد.
• مطالعه:
مطالعه، چه درباره روش‌های کنترل استرس و چه درباره هر چیز دیگر، روشی است که علاوه بر کاهش استرس، به تقویت تمرکز در شرایط استرس کمک می‌کند. ضمن آنکه به یادگیری هم کمک می‌کند.
• ورزش و فعالیت بدنی:
از روش‌های شناخته‌‌‌‌شده کاهش استرس بد و افزایش استرس خوب، ورزش و فعالیت جسمانی است.
• مشاوره:
مشاوره، فرهنگی است که به تدریج در کشور ما دارد بیشتر جای خودش را باز می‌کند. مشاوره با فرد دانا، آگاه یا یک روانشناس و روان‌پزشک، خصوصا اگر بتواند توصیه‌های تخصصی‌تری با توجه به گروه سنی افراد ارایه کند، در تقویت استرس خوب بسیار کمک کننده خواهد بود.
• شرکت در فعالیت‌های اجتماعی:
کودکان باید با هدایت والدین وکمک آنها و افراد بزرگسال باید به صورت خودجوش، سعی کنند تا هر چه بیشتر در فعالیت‌های اجتماعی مناسب سن و روحیات‌شان شرکت کنند. شرکت در این فعالیت‌ها، علاوه بر اینکه مهارت‌های کار گروهی را در افراد افزایش می‌دهد، به آنها کمک می‌کند تا در شرایط بروز مشکلات بتوانند تصمیم‌گیری منطقی‌تر و بهتری داشته باشند و به تدریج یاد بگیرند که چگونه با مسایلی که آنها را دچار استرس می‌کند، کنار بیایند.
در دنیای امروز، برای دستیابی به موفقیت‌هایی در سطوح بالاتر، باید یاد بگیریم که چگونه، استرس مضر و بیش از اندازه را به استرس مفید و در حد اندازه تبدیل کنیم. راه‌هایی که ارایه کردیم، برای اکثر افرادی که با این موضوع سر و کار دارند، کمک کننده و مناسب خواهد بود، به شرط آنکه به جا و صحیح مورد استفاده قرار گیرند.
نویسنده: دکتر علیرضا احمدوند
