خبر و اخلاق خبرنگاری

اشاره : هفدهم مرداد، « روز خبرنگار» نام‏گذاری شده است. در این نوشتار، نقش و اهمیت اخلاق در حرفه خبرنگاری، تأثیر اخلاق بر فرآیند اطلاع‏رسانی بیان شده است. (1)

اهمیت خبر

خبر، ماده اولیه ارتباطات اجتماعی را تشکیل می‏دهد. در گفت‏وگوهای عمومی نیز خبر، شامل آگاهی و اطلاعاتی است که افراد درباره زندگی مشترک خویش به دست می‏آورند. انسان‏ها برای دست‏یابی به زندگی بهتر، انتخاب راه مناسب‏تر، فعالیت در صحنه اجتماع و پرداختن آگاهانه‏تر به مسئولیت‏های فردی و اجتماعی، همواره باید از حوادث و اتفاق‏هایی که در دنیای اطرافشان روی می‏دهد، باخبر باشند. در حقیقت، تهیه خبر یکی از اهداف اساسی وسایل ارتباطی به شمار می‏رود و رسانه‏های جمعی اساساً همراه با خبر متولد می‏شوند. نشر خبر و اطلاع‏رسانی در شکل‏گیری شخصیت اصلی یک رسانه ارتباطی، اهمیتی ویژه دارد. بنابراین، وسایل ارتباطی، انتشار اخبار را به عنوان نخستین هدف، در رأس فعالیت‏های خود قرار داده‏اند و می‏کوشند نیازهای خبری مخاطبان خود را تأمین کنند.

عناصر خبر

هر خبرنگار پیش از هر چیز باید به شناسایی دقیق خبر بپردازد و با استفاده از ایده‏های خود یا استناد به گزارش‏های معتبر دیگران، جریان حقیقی آن را بیان و کیفیت و آثارش را به خوبی تشریح کند. با این شیوه، حقیقی بودن، نو بودن و جالب بودن خبر نیز که مهم‏ترین ویژگی‏های آن را تشکیل می‏دهد، رعایت خواهد شد. هر خبر هر چند کوتاه و کوچک، با توجه به اطلاعات زیر تکمیل می‏شود:
ـ شخص یا اشخاصی که در واقعه، شرکت دارند یا واقعه به گونه‏ای با آنها ارتباط می‏یابد.
ـ موضوع و نوع واقعه، یعنی آنچه واقعه را تشکیل می‏دهد.
ـ علت و انگیزه‏ای که سبب ایجاد واقعه شده است.
ـ چگونگی وقوع که ترتیب و کیفیت واقعه را نشان می‏دهد.
ـ مکان وقوع و زمان آن.
این عناصر شش گانه خبر: کجا، که (چه کسی)، کی (چه وقت)، چه (چه چیزی)، چرا و چگونه (چه‏طور)، کلیشه و الگویی است که با طرح مناسب آنها در خبر، کمترین ابهامی برای مخاطب باقی نمی‏ماند و نیازهای او از محتوای خبر به میزان قابل توجهی تأمین می‏شود.

مراحل خبرنویسی

نگارش و تنظیم اخبار، یکی از مهم‏ترین مراحل کار رسانه‏های خبری است که به مهارت‏های ویژه‏ای همچون تسلط بر موضوع خبر، آشنایی با متون خبر، تندنویسی، درست‏نویسی، ساده‏نویسی، روان‏نویسی، خلاصه‏نویسی، به‏گزینی کلمات و عبارات، گزینش مناسب اطلاعات، تعیین حجم مناسب اطلاعات و نوشتن آمار و ارقام نیاز دارد. مرسوم‏ترین شیوه نگارش خبر، هِرم وارونه است که در آن، عبارت یا بند نخست، مهم‏ترین بخش خبر را تشکیل می‏دهد. پس از آن نیز دیگر اطلاعات، به ترتیب تا کم‏اهمیت‏ترین بخش خبر می‏آید.

اهمیت خبرنگاری

خبرنگار، کسی است که با استفاده از منابع خبری، وظیفه تهیه گزارش کامل و جامع و قابل پخش از یک واقعه را به عهده دارد. هر قدر دامنه فعالیت رسانه گسترده‏تر باشد، خبرنگاری در آن رسانه اهمیت فزون‏تری دارد. در این میان، خبرنگاری رادیو و تلویزیون، نیازمند توانایی‏ها و آگاهی‏های ویژه‏ای است. خبرنگاری، ابزار و اهرمی مؤثر برای پیشبرد منافع دست‏اندرکاران رسانه‏هاست. از این رو، تربیت آموزش خبرنگاران و گزارشگران چیره دست، اهمیت بالایی دارد؛ زیرا در حقیقت، خبرنگاران از مهم‏ترین منابع تأمین اخبار دست اول رسانه به شمار می‏آیند.

ویژگی‏ها و مهارت‏های خبرنگاری

خبرنگار حرفه‏ای و ماهر، برای اطلاع‏رسانی به شکل مطلوب و بهینه، باید ویژگی‏ها و مهارت‏های زیر را داشته باشد:
1. شمّ خبری: خبرنگار باید دیدی قوی و قوه تشخیص نیرومندی داشته باشد.
2. در مسیر خبر بودن: خبرنگار باید راه‏های خبرگیری و زمان مناسب آن را خوب بشناسد.
3. تخصص: هر خبرنگار با توجه به تخصص خود، در یک یا چند حوزه خبری به گردآوری خبر می‏پردازد. او همواره باید بکوشد در حوزه فعالیت خود، سطح آگاهی بالایی داشته باشد.
4. ارتباط با مردم: خبرنگار باید پیوسته با مردم ارتباط داشته باشد و خواسته‏ها و دیدگاه‏های آنها را در گزارش‏های خود بازتاب دهد.
5. تعهد در برابر مردم و مصالح جامعه: خبرنگار باید در مورد اجتماع و حفظ مصالح و منافع مردم متعهد باشد.
6. روابط اجتماعی مناسب: خبرنگار لازم است از صفات صمیمیت، متانت، تفاهم و حسن نیت و از همه بالاتر، جلب اعتماد و رازداری برخوردار باشد.
7. سرعت عمل: در وسایل ارتباط جمعی، زمان در درجه اول اهمیت قرار دارد. عوامل تهیه و تنظیم خبر، باید کارهای خود را با در نظر گرفتن زمانی که در اختیار دارند، تنظیم کنند.
8. خلاقیت و به‏گزینی: هنر خبرنگاران، شناخت تنوع قلمروهای خبری و انتخاب بهینه از میان آنهاست و اینجاست که خلاقیت و ابتکار، حرف اول را می‏زند.

اخلاق خبرنگاری

برخی ویژگی‏های اخلاقی خبرنگار عبارت است از:
1. احساس مسئولیت اجتماعی: این اصل، بیان کننده وظایف اجتماعی خبرنگاران است.
2. صداقت و واقع‏نمایی: خبرنگار باید هر چیز را آن طور که هست، بنگرد و بکوشد آن را همان‏طور که دیده است، بیان کند.
3. خبر برای همه: خبرنگار نباید مردم را از داشتن اطلاعات مفید موردنیازشان محروم کند یا این اطلاعات را تنها در اختیار گروه ویژه‏ای از مردم قرار دهد.
4. رعایت عدالت و انصاف: موضع‏گیری خبرنگار یا بنگاه خبری درباره خبر باید بر اساس حق باشد.
5. سودمندی و فایده‏رسانی: خبررسانی، ماهیتی آموزشی دارد و خبرنگار به حکم وظیفه اخلاقی و اجتماعی خود باید مروّج خوبی‏ها باشد و به انتشار خبرهای سودمند بپردازد.

بی‏اعتمادی به خبر

گاه بر اثر رعایت نکردن عواملی، مردم نمی‏توانند به خبر رسانه‏ها اعتماد کنند. برخی از این عوامل عبارت است از: صداقت نداشتن در فرآیند انتشار خبر، تناقض‏گویی، مبالغه و اغراق در فرآیند انتشار خبر، تحریف خبر، سانسور خبر، موثّق نبودن خبر، عینی و واقعی نبودن خبر، بی‏طرف نبودن در انتشار اخبار و جذابیت نداشتن در خبررسانی.

پی نوشت :

(1) سیدمحمد مکتبی، خبر و اخلاق خبرنگاری، قم، مرکز پژوهش‏های اسلامی صدا و سیما، 1384، چاپ اول، 122 صفحه.

برگرفته از : گلبرگ :: مرداد 1386، شماره 89
منبع: http://www.hawzah.net
/خ