مقبره‌ی شیخ حسن در روستای جوگن از توابع شهرستان کنارک در بخش مرکزی به فاصله چهل و پنج کیلومتر از دهستان کهیر و پنجاه و شش کیلومتر از شهرستان کنارک قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده اصلی کنارک به کهیر و زرآباد امکان‌پذیر است. پس از طی نمودن مسافتی در حدود چهل کیلومتر در جاده فرعی، روستای جوگن نمایان می‌شود. روستای جوگن دارای جمعیتی در حدود صد نفر است. مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، دامداری و داد و ستد مشغول هستند. فاصله‌ی مقبره شیخ حسن تا جاده اصلی چهل کیلومتر و تا روستای جوگن در حدود یک کیلومتر است. معمولاً زائران با وسایل نقلیه خود را به مقبره می‌‌رسانند. آب و هوای این روستا گرم و مرطوب است.
تعداد کلمات: 1202 / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
تعداد کلمات: 1202 / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
نویسنده: امین رضا کمالیان
نام: شیخ حسن؛ ملقب به نیک واجه/ نشانی: شهرستان کنارک، بخش مرکزی، دهستان کهیر، روستای جوگن/ تاریخ نخستین بنا: هشتاد سال/ دایر: اتاق زوار/ مدیریت: مردمی
تاریخچه‌ی مقبره
الف) نام و نشان صاحب مقبره:
بنا به گفته‌ی یکی از معتمدان، شیخ حسن معروف به «نیک واجه» فردی عالم و وارسته در منطقه‌ی کنارک، کهیر و روستای جوگن بود و هدایت مردم را برعهده داشت. بنا به گفته‌ی راویان محلی، وی در کنار قضاوت براساس شرع، در طبابت محلی و سنتی نیز تبحر داشته است و بسیاری از بیماران این روستا و روستاهای اطراف را شیخ مداوا می‌کرد. به همین دلیل، مردم در زبان محلی بلوچی به وی نیک واجه می‌گفتند که به معنی آقا و خواجه و سرور نیک است.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره بر تپه‌ای بلند و ناهموار در فضایی باز و دشتی وسیع و سرسبز از درختان چِش در قسمت شمال شرقی روستا قرار گرفته است. در قسمت پایین اتاق، سکویی در حدود ده متر و ارتفاع شصت سانتی‌متر ساخته شده است و اتاق مربع شکل مقبره با ابعاد دو متر و هشتاد در دو متر و هشتاد سانتی‌متر بر روی آن بنا شده است. به گفته‌ی یکی از ریش‌سفیدان و بزرگان ساکن در روستا، این بنا هشتاد سال پیش با مشارکت مردم روستا ساخته شد. این مکان در بین اهالی منطقه از قداست برخوردار است و سالانه تعداد زیادی برای زیارت از این مقبره دیدن می‌نمایند.
بنا به گفته‌ی یکی از معتمدان، شیخ حسن معروف به «نیک واجه» فردی عالم و وارسته در منطقه‌ی کنارک، کهیر و روستای جوگن بود و هدایت مردم را برعهده داشت. بنا به گفته‌ی راویان محلی، وی در کنار قضاوت براساس شرع، در طبابت محلی و سنتی نیز تبحر داشته است و بسیاری از بیماران این روستا و روستاهای اطراف را شیخ مداوا می‌کرد. به همین دلیل، مردم در زبان محلی بلوچی به وی نیک واجه می‌گفتند که به معنی آقا و خواجه و سرور نیک است.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره بر تپه‌ای بلند و ناهموار در فضایی باز و دشتی وسیع و سرسبز از درختان چِش در قسمت شمال شرقی روستا قرار گرفته است. در قسمت پایین اتاق، سکویی در حدود ده متر و ارتفاع شصت سانتی‌متر ساخته شده است و اتاق مربع شکل مقبره با ابعاد دو متر و هشتاد در دو متر و هشتاد سانتی‌متر بر روی آن بنا شده است. به گفته‌ی یکی از ریش‌سفیدان و بزرگان ساکن در روستا، این بنا هشتاد سال پیش با مشارکت مردم روستا ساخته شد. این مکان در بین اهالی منطقه از قداست برخوردار است و سالانه تعداد زیادی برای زیارت از این مقبره دیدن می‌نمایند.
محوطه و معماری کنونی مقبره
بنای مقبره‌ی شیخ حسن، بر تپه‌ای طبیعی در جوگن شهرستان کنارک قرار دارد. این بنا شامل اتاقی مربع شکل با گنبد پلکانی است که ترکیبی از معماری هند و ایرانی است.
مقبره با چهل و نه پله‌ی سیمانی به پایین تپه راه دارد که پله‌ها با توجه به محل، ارتفاعی متغیر بین بیست تا سی سانتی‌متر دارند. در پایین تپه نیز فضایی بسیار ساده هست که برای استفاده‌ی زوار ایجاد شده است و مصالح به کار رفته در آن، سنگ و سیمان و شاخ و برگ درختان است.
سازندگان بنا ابتدا برای ایجاد سطحی هموار در بالای تپه، به ساخت سکویی به حداکثر ارتفاع صد و چهل سانتی‌متر با محیطی تقریباً مدور به قطر سیصد و سی سانتی‌متر اقدام نموده‌اند و در چهار جهت آن، پشتیبان‌های کوچکی ساخته‌اند.
بنای مقبره، اتاقی چهارضلعی به ابعاد دو متر و هشتاد و ارتفاع دو متر و هشتاد سانتی‌متر است. نمای این اتاق ساده و با پودرسنگ و سیمان سفید، سفیدکاری شده است. ورودی این اتاق به صورت ایوانی مکعب مستطیل شکل با ارتفاع یک متر و هشتاد سانتی‌متر است که امروزه دری فلزی برای آن نصب کرده‌اند.
فضای داخلی مقبره، بسیار ساده و فاقد تزئینات است و در مرکز آن قبری پشته‌ای با حداکثر ارتفاع پنجاه سانتی‌متر وجود دارد که روی آن را با پارچه‌ای پوشانده‌اند. از عناصر موجود در داخل این مقبره می‌توان به چند طاقچه‌ی کوچک اشاره نمود که محل قرار دادن کتاب و نذورات است.
سقف زیارتگاه به صورت گنبدهای مطبق هندی ساخته شده است، به این صورت که از اندازه‌ی قطر گریو گنبد تا نوک آن با ایجاد سه طبقه‌ی ظاهری، جلوه‌ای خاص به بنا داده است. در بین ارتفاع هر طبقه نیز تناسبی رعایت شده است که خود نشان دهنده‌ی مهارت بالای سازندهی بناست. سقف مقبره از داخل مخروطی شکل است و همانند فضای داخل، روی آن را اندودی از کاهگل کشیده‌اند. از دیگر عناصر معماری موجود در بنا، می‌توان به پنج منارک کوچک آن اشاره کرد که چهار عدد از آنها در زوایای بالای دیوار و یک عدد در بالای گنبد قرار دارد. حداکثر ارتفاع این منارک‌ها از پنجاه سانتی‌متر تجاوز نمی‌کند.
کف مقبره را با موزاییک فرش و دیوارهای آن را با پودرسنگ سفیدکاری کرده‌اند. در قسمت جلوی ورودی، قبر شیخ در وسط اتاق با ابعادی در حدود دو متر و بیست سانتی‌متر و عرض شصت سانتی‌متر و ارتفاع چهل و پنج سانتی‌متر به چشم می‌خورد و بر روی آن، پارچه‌ی گرم رنگی با گل‌های آبی و بنفش پوشانده‌اند. در طرف شمالی قبر، یک عدد صندلی چوبی قدیمی به چشم می‌خورد که روی آن یک عدد قاب عینک فلزی و عمّامه و عبای سبز رنگی گذاشته‌اند. در طرف دیگر، چند عدد ظرف به جهت روشن کردن مشک و عود و یک چمدان چوبی برای نگهداری لوازم متفرقه وجود دارد. بر روی دیوارهای داخلی مقبره، اندودی از کاهگل به صورت صاف و نازک کشیده شده است.
این مکان در بین اهالی منطقه تقدس بالایی دارد و سالانه تعداد زیادی از مردم مناطق مختلف از این مکان دیدن می‌کنند.
مقبره با چهل و نه پله‌ی سیمانی به پایین تپه راه دارد که پله‌ها با توجه به محل، ارتفاعی متغیر بین بیست تا سی سانتی‌متر دارند. در پایین تپه نیز فضایی بسیار ساده هست که برای استفاده‌ی زوار ایجاد شده است و مصالح به کار رفته در آن، سنگ و سیمان و شاخ و برگ درختان است.
سازندگان بنا ابتدا برای ایجاد سطحی هموار در بالای تپه، به ساخت سکویی به حداکثر ارتفاع صد و چهل سانتی‌متر با محیطی تقریباً مدور به قطر سیصد و سی سانتی‌متر اقدام نموده‌اند و در چهار جهت آن، پشتیبان‌های کوچکی ساخته‌اند.
بنای مقبره، اتاقی چهارضلعی به ابعاد دو متر و هشتاد و ارتفاع دو متر و هشتاد سانتی‌متر است. نمای این اتاق ساده و با پودرسنگ و سیمان سفید، سفیدکاری شده است. ورودی این اتاق به صورت ایوانی مکعب مستطیل شکل با ارتفاع یک متر و هشتاد سانتی‌متر است که امروزه دری فلزی برای آن نصب کرده‌اند.
فضای داخلی مقبره، بسیار ساده و فاقد تزئینات است و در مرکز آن قبری پشته‌ای با حداکثر ارتفاع پنجاه سانتی‌متر وجود دارد که روی آن را با پارچه‌ای پوشانده‌اند. از عناصر موجود در داخل این مقبره می‌توان به چند طاقچه‌ی کوچک اشاره نمود که محل قرار دادن کتاب و نذورات است.
سقف زیارتگاه به صورت گنبدهای مطبق هندی ساخته شده است، به این صورت که از اندازه‌ی قطر گریو گنبد تا نوک آن با ایجاد سه طبقه‌ی ظاهری، جلوه‌ای خاص به بنا داده است. در بین ارتفاع هر طبقه نیز تناسبی رعایت شده است که خود نشان دهنده‌ی مهارت بالای سازندهی بناست. سقف مقبره از داخل مخروطی شکل است و همانند فضای داخل، روی آن را اندودی از کاهگل کشیده‌اند. از دیگر عناصر معماری موجود در بنا، می‌توان به پنج منارک کوچک آن اشاره کرد که چهار عدد از آنها در زوایای بالای دیوار و یک عدد در بالای گنبد قرار دارد. حداکثر ارتفاع این منارک‌ها از پنجاه سانتی‌متر تجاوز نمی‌کند.
کف مقبره را با موزاییک فرش و دیوارهای آن را با پودرسنگ سفیدکاری کرده‌اند. در قسمت جلوی ورودی، قبر شیخ در وسط اتاق با ابعادی در حدود دو متر و بیست سانتی‌متر و عرض شصت سانتی‌متر و ارتفاع چهل و پنج سانتی‌متر به چشم می‌خورد و بر روی آن، پارچه‌ی گرم رنگی با گل‌های آبی و بنفش پوشانده‌اند. در طرف شمالی قبر، یک عدد صندلی چوبی قدیمی به چشم می‌خورد که روی آن یک عدد قاب عینک فلزی و عمّامه و عبای سبز رنگی گذاشته‌اند. در طرف دیگر، چند عدد ظرف به جهت روشن کردن مشک و عود و یک چمدان چوبی برای نگهداری لوازم متفرقه وجود دارد. بر روی دیوارهای داخلی مقبره، اندودی از کاهگل به صورت صاف و نازک کشیده شده است.
این مکان در بین اهالی منطقه تقدس بالایی دارد و سالانه تعداد زیادی از مردم مناطق مختلف از این مکان دیدن می‌کنند.
توضیحات تکمیلی و ملاحظات
زائران:
بیشتر زائران از روستاهای مجاور به این مکان می‌آیند. معمولاً زوار با خواندن فاتحه و قرآن به نیایش می‌پردازند. طبق اظهارات راویان، افراد بدون وضو حق ندارند به داخل اتاق مقبره وارد شوند. بعد از خواندن فاتحه، زوّار هر خواسته‌ای که داشته باشند به نیت برآورده شدن حاجات از خداوند طلب می‌کنند.
نذورات:
بیشتر نذورات را در روز پنجشنبه زائران در بین دیگر مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل خرما، گندم، کنجد برشته، حلوای خرما و چَنگ‌مال است (چنگ‌مال غذایی است که از مخلوط کردن خرما، نان نازکی که به آن «دَک» می‌گویند و روغن حیوانی تهیه می‌شود). گاهی گوسفند برای قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود و گوشت آن در بین مراجعه کنندگان و مستمندان تقسیم می‌شود.
موقوفات:
سه اتاق، حوض آب و سرویس‌های بهداشتی شامل دستشویی و حمام را که چند نفر از روستاییان ساخته‌اند جزء مجموعه مقبره محسوب می‌شود.
مراسم:
در این مکان بعد از انجام مراسم زیارت، خادم مقبره به سخنرانی می‌پردازد. در روزهای پنجشنبه زوار با قرائت کتاب‌های قرآن و حدیث، که با خود همراه دارند، به دعا و نیایش می‌پردازند. بنا به گفته‌ی مردم روستا، همه ساله در شب قدر بعد از ختم قرآن در مساجد، مردم روستای جوگن و روستاهای مجاور به محل مقبره می‌آیند و بعد از خواندن نماز به دعا می‌پردازند و تا نزدیکی صبح در محل مقبره به راز و نیاز مشغول‌اند.
دفن شدگان:
در مجاورت مقبره در قسمت پایین تپه دو نفر از خادمان مقبره، که با هم برادر بوده‌اند، به نام‌های شیخ محمد و شیر محمد مدفون‌اند.
متولیان و خادمان:
شیرمحمد؛ شیخ محمد ارباب؛ صداف درانی
راویان محلی:
صداف درانی؛ نورمحمد رییسی؛ محمد باکیده
تحقیق میدانی:
اسفندماه 1388
بیشتر زائران از روستاهای مجاور به این مکان می‌آیند. معمولاً زوار با خواندن فاتحه و قرآن به نیایش می‌پردازند. طبق اظهارات راویان، افراد بدون وضو حق ندارند به داخل اتاق مقبره وارد شوند. بعد از خواندن فاتحه، زوّار هر خواسته‌ای که داشته باشند به نیت برآورده شدن حاجات از خداوند طلب می‌کنند.
نذورات:
بیشتر نذورات را در روز پنجشنبه زائران در بین دیگر مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل خرما، گندم، کنجد برشته، حلوای خرما و چَنگ‌مال است (چنگ‌مال غذایی است که از مخلوط کردن خرما، نان نازکی که به آن «دَک» می‌گویند و روغن حیوانی تهیه می‌شود). گاهی گوسفند برای قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود و گوشت آن در بین مراجعه کنندگان و مستمندان تقسیم می‌شود.
موقوفات:
سه اتاق، حوض آب و سرویس‌های بهداشتی شامل دستشویی و حمام را که چند نفر از روستاییان ساخته‌اند جزء مجموعه مقبره محسوب می‌شود.
مراسم:
در این مکان بعد از انجام مراسم زیارت، خادم مقبره به سخنرانی می‌پردازد. در روزهای پنجشنبه زوار با قرائت کتاب‌های قرآن و حدیث، که با خود همراه دارند، به دعا و نیایش می‌پردازند. بنا به گفته‌ی مردم روستا، همه ساله در شب قدر بعد از ختم قرآن در مساجد، مردم روستای جوگن و روستاهای مجاور به محل مقبره می‌آیند و بعد از خواندن نماز به دعا می‌پردازند و تا نزدیکی صبح در محل مقبره به راز و نیاز مشغول‌اند.
دفن شدگان:
در مجاورت مقبره در قسمت پایین تپه دو نفر از خادمان مقبره، که با هم برادر بوده‌اند، به نام‌های شیخ محمد و شیر محمد مدفون‌اند.
متولیان و خادمان:
شیرمحمد؛ شیخ محمد ارباب؛ صداف درانی
راویان محلی:
صداف درانی؛ نورمحمد رییسی؛ محمد باکیده
تحقیق میدانی:
اسفندماه 1388
منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.
مطالب مرتبط
آشنایی با میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان
بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیلی
مقبره‌ی پیر مرادبخش
