تحکیم خانواده در دیدگاه اسلام، موجب تعالی فرد و به دنبال آن تعالی جامعه میگردد و این امر، با ایجاد بستری از آرامش در محیط خانواده محقق میشود.
ایجاد چنین آرامشی در زندگی، مستلزم به کار گیری راهکارهای متفاوتی است که از جملهی آنها میتوان به امر تغافل اشاره کرد.
تعداد کلمات:1530کلمه/ تخمین زمان مطالعه:7دقیقه
ایجاد چنین آرامشی در زندگی، مستلزم به کار گیری راهکارهای متفاوتی است که از جملهی آنها میتوان به امر تغافل اشاره کرد.
معنای تغافل
تغافل در لغت، به معنای خود را به غفلت زدن و بیخبر نشان دادن است و در اصطلاح، معادل چشم پوشی آگاهانه از روی رفتارهای نامطلوبی است که اطرافیان در خفا انجام میدهند.
چشم پوشی، عفو، گذشت، اغماض، مدارا، به رو نیاوردن و نادیده گرفتن از جمله تعابیری است که در زبان فارسی بیانگر این مفهوم میباشند.
در یک بیان کلی، میتوان گفت که اصل تغافل به این معناست که هیچ گاه اطرافیان خود را به خاطر خطاهایشان تحت فشار قرار ندهیم.
نقش تربیتی تغافل
تغافل یک عملکرد تربیتی غیر مستقیم است. به این صورت که شما میخواهید با کسی که خطایی کرده برخورد کنید و در عین حال نمیخواهید او را سرزنش نمایید و به صورت مستقیم با او رو در رو شوید و به همین جهت تغافل میکنید.
این امر مهم تربیتی، زمانی نقشی موثر در اصلاح فرد خواهد داشت که در جای خود و به درستی و تنها به قصد اصلاح انجام بگیرد و احتمال تغییر رفتار از سوی فرد خاطی وجود داشته باشد.
امام رضا(ع) در روایتی، دربارهی سنن و سیرهی رسول خدا(ص)، به مسالهی تغافل نسبت به خطاهای دیگران اشاره کرده و میفرماید: "پیامبر(ص) همواره خوشرو و ملایم و خوش برخورد بود. سخت گیر و داد و فریادکن و بد زبان نبود. نه عیبجو بود و نه ستایشگر. در مقابل آنچه دوست نمیداشت خود را به غفلت میزد و به روی خود نمیآورد.کسی از ایشان ناامید نمیشد. سه کار را دربارهی مردم انجام نمیداد: کسی را مذمت و تقبیح نمیکرد، لغزشها و مسایل پنهانی افراد را دنبال نمیکرد و در موردی سخن میگفت که امید ثواب داشت."[1]
در بررسی خصوصیات و جوانب روان شناختی این روش، چنین استنتاج کردهاند که این روش از یک سو، بدان سبب که توسط افراد بهنجار به کار میرود یک دفاع حاکی از پختگی تلقی میگردد و از سوی دیگر، اعمال چنین کنترل آگاهانهای مستلزم وجود منِ قوی و قدرتمندی میباشد.[2]
تغافل در زندگی مشترک
متاسفانه امروزه شادیها و لذتهای زندگیِ مشترک، اغلب کوتاه مدت و زودگذر هستند و در مدتی کوتاه عمرشان سرآمده و به سراشیبی سقوط دچار میشوند. اما در این میان، زندگیهای فراوانی هم هستند که با گذشت سالیان سال، همچنان تداوم داشته و مأمنی گرم برای اعضای خانواده بوده و عشق و مهربانی در آن موج میزند.
به جرأت میتوان گفت که یکی از عوامل تاثیرگذار در ایجاد و بقای سازگاری در میان همسران، تغافل است که سبب انعطاف بیشتر در زندگی شده و آن را در برابر طوفانهای بزرگ، پایدارتر و شکست ناپذیرتر خواهد کرد.
تغافل سبب میشود که زن و شوهر، در ارتباطات دوسویهی خود، حسابگرانه عمل نکنند و با ایثار و فداکاری و برخوردی کریمانه، با مشکلات و لغزشهای یکدیگر روبه رو شوند. چرا که زندگی مشترک، عرصه تفهیم و اتهام نیست و رعایت اصل تغافل در آن بسیار مهم و ضروری است. با یک بررسی مختصر میتوان به این نتیجه رسید که از جمله علل طلاقها، همین بگو مگوهای طولانی و مشاجرههای بیجا برای فرافکنی و تقصیر دیگران انداختن است.
در دیدگاه اسلامی عفو، عذرخواهی، چشم پوشی از خطاها، قدر دانی و تکریم شخصیت همسر از جمله خصوصیات همسران اهل مدارا به شمار میآید.[3] همچنین همسر عاقل کسی است که گذشت و بردباری داشته و با بهانههای کوچک و جزئی، زندگی را متلاشی نمیسازد.[4]
این کمال بزرگواری زوجین است که وقتی از همسر خویش خطایی میبیند، با جوانمردی و کرامتی ستودنی از آن چشم میپوشد و با این فراموشی، پیشامدهای آینده را حفظ مینماید.
امیر المومنین علی(ع) در روایتی میفرمایند:" تدبیری مانند خود را به بیخبری زدن و حلمی همچون خود را به فراموشی زدن نیست".[5]
در روایت دیگری از امام صادق(ع) آمده است که: "اگر زن دچارجهل و خطا شد، بر مرد است که با گذشت با او برخورد کند."[6]
خداوند تبارک و تعالی نیز در قرآن خطاب به مردان میفرماید: "اگر از آنها(به جهتی) کراهت داشتید(فورا تصمیم به جدایی مگیرید) چه بسا چیزی خوشایند شما نباشد و خداوند در آن خیر فراوانی قرار میدهد".[7]
عارف بزرگوار، مرحوم آیة الله بهجت(ره) در بیانی به اهمیت تغافل در زندگی مشترک اشاره کرده و میفرمایند: "هماهنگی و موافقت اخلاقی بین زن و مرد در محیط خانواده، از هر لحاظ و به صورت صددرصد برای غیر انبیا و اولیا(ع) غیر ممکن است. اگر بخواهیم محیط خانه، گرم و با صفا و صمیمی باشد، فقط باید صبر و استقامت و گذشت و چشم پوشی و رأفت را پیشهی خود کنیم تا محیط خانه گرم و نورانی باشد. اگر اینها نباشد اصطکاک و برخورد پیش خواهد آمد و همهی اختلافات خانوادگی از همینجا ناشی میشود".[8]
آثار تغافل
1.کاهش اختلاف: یکی از آثار تغافل،کاهش اختلاف است. وقتی زوجین از یکدیگر خطایی دیدند و عمدا خود را به فراموشی بزنند نهایت بزرگواری را نشان دادهاند.
امام سجاد(ع) در توصیهای به فرزند خود امام باقر(ع) میفرمایند: "بدان ای فرزندم که درستی کار دنیا به طور کلی در دو کلمه است: اصلاح امور زندگی، همانند پیمانه پری است که دو سوم آن توجه و هشیاری و یک سومش چشم پوشی است. زیرا انسان چشم پوشی نمیکند مگر از چیزی که آن را میداند و متوجه آن است".[9]
از این کلام استفاده میشود که تغافل تاثیر زیادی در کاهش اختلاف دارد و زمینهی اصلاح برای فرد خاطی را فراهم میکند.
افراد غیر معصوم، مصون از خطا و اشتباه نیستند و ممکن است در مراحل مختلف زندگی دچار خطا و لغزش شوند. خرده گیری و بازخواست و عکس العمل در برابر هر اشتباهی، سبب ایجاد اختلاف و تنش در میان افراد شده و زندگی را تلخ خواهد کرد.
در حقیقت وقتی پذیرفتیم که هیچ کس از جمله خودمان بی عیب و نقص نیستیم و قبول کردیم که هر کس مثل ما ممکن است اشتباه کند و خطایی از او سر زند میتوانیم از خطاهایش چشم پوشی کنیم.
2.رسیدن به آرامش در زندگی: یکی دیگر از آثار تغافل رسیدن به آرامش است. علی(ع) دراین باره میفرمایند: "کسی که تغافل نکند و از بسیاری از امور چشم پوشی ننماید، زندگی منغض و ناگواری خواهد داشت".[10]
در زندگی خانوادگی، مسائل فراوانی پیش میآید که اعضای خانواده از آن چشم پوشی نمیکنند و آن را به رخ یکدیگر میکشند و زندگی را برای خود تلخ و غیر قابل تحمل میسازند.
متاسفانه بزرگترین عیب انسان دیدن تمام خطاهای دیگران است. وقتی زندگی اطراف یک نفر پر خطا جلوه کرد، تحمل آن برای فرد سخت میشود و با موشکافی در همهی موارد دچار دردسر میشود. راه حل رهایی از این مشکل، تغافل و چشم پوشی از خطاها و فراموش کردن آنهاست.
اگر کسی بتواند اصل تغافل را در زندگی روزمرهی خود پیاده کند بسیاری از مشکلات زندگی خود به خود حل میشود، بسیاری از تلخیها شیرین میشود و بسیاری از بیماریهای عصبی بدون داروهای اعصاب شفا مییابد. زیرا معمولا آنچه انسان را آزار میدهد، نفسِ حوادث تلخ و خودِ مشکلات نیست بلکه تصور و ذهنیتی است که آدمی از سختیها دارد.
پاداش معنوی تغافل در زندگی مشترک
در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است: "مردی که بر بداخلاقی زنش صبر و بردباری از خود نشان دهد، خدا پاداش حضرت ایوب در برابر بلاها را برای این مرد مدارا کننده قرار میدهد".[11]
حضرت در روایت دیگری میفرمایند:" عذاب قبر سه دسته از زنان برداشته شده است و آنان با حضرت زهرا(س) محشور میشوند که یک دسته از آنها کسانی هستند که در برابر بداخلاقی شوهرانشان از خود صبر و بردباری نشان دادهاند. خداوند به این زنان ثواب هزار شهید را میدهد و ثواب یک سال عبادت در نامهی عملشان نوشته میشود".[12]
مرز تغافل
توجه به این نکته حائز اهمیت است که تغافل به معنای بیتوجهی نیست و اگر همسر کاری انجام میدهد که زشتی آن را نمیداند باید او را از این مسئله آگاه کرد و نباید سرپیچی از این وظیفه را تغافل نامید.
در واقع در اصلِ ادای وظیفه در زندگی فردی و اجتماعی، نمیتوان به بهانه سازگاری تغافل نمود اما در راهکارها و کیفیت ادای این وظایف، تغافل اصلی انکار ناپذیر است. بیتردید وانمود کردن بی اطلاعی خود از اشتباه همسر، عکس العملی برمبنای تدبیر و با هدف تحکیم مبانی خانواده است.[13]
پی نوشت:
.[1]عیون اخبار الرضا، ج1، ص635-644
[2].روان شناسی سازگاری، علی اسلامی نسب، ص97
[3].وسایل الشیعه، ج1،ص13
[4].انتخاب همسر، ابراهیم امینی، ص102
[5].میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ج7، ص4374
[6]بحارالانوار، محمد تقی مجلسی، ج8، ص369
[7].نساء، 19
[8].شط شراب، م.الف، گفتار208، ص167
[9].کفایه الاثر، ص240
[10].غرر الحکم، ص297
[11]. بحارالانوار، ج73، ص367
[12].وسایل الشیعه، ج21، ص285
[13].سازگاری همسران به شیوه تغافل با تاکید بر آموزههای دینی، مرضیه محصص، نشریه معرفت اخلاقی، سال4، شماره دوم،پاییز و زمستان 1392
منابع:
1.قرآن کریم
2.شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا، ناشر: موسسه الاعلمی المطبوعات
3. شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ناشر: آل البیت
4. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ناشر: موسسه دارالحدیث
5. علامه مجلسی، بحار الانوار، ناشر: دارالکتب الاسلامیه
6.علی خزاز قمی، کفایه الاثر، ناشر: بیدار
7.ابوالفتح آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ناشر: دار الکتب الاسلامی
8. م.الف، شط شراب، ناشر: تراث
9.علی اسلامی نسب، روان شناسی سازگاری، ناشر: بنیاد
10.ابراهیم امینی، انتخاب همسر، ناشر: امیر کبیر
11.مرضیه محصص، سازگاری همسران به شیوه تغافل با تاکید برآموزههای دینی، معرفت اسلامی، سال4، شماره دوم، پاییز و زمستان 1392