نویسنده: محمد حسین حقجو

10. انگیزه عالی:

حفظ و درک قرآن نباید، براساس اهداف مادی،‌دنیوی و ظاهری باشد، بلکه فقط باید با انگیزه کسب مقامات معنوی انجام گیرد، اگر چه این هم، چندان عالی نیست. ولی از اهداف قبلی بهتر است. صفحات قرآنی، هر چه کوچکتر و کم فاصله باشد در حفظ کمک بهتری خواهد داشت. خوب است قرآن نیم جیبی را همراه داشته باشید تا در فرصتهای کوتاهی که پیش می‎آید و می‎خواهید مرور کنید، از آن استفاده نمائید و هر کجا بخاطرتان نیامد بعد از درنگ چند لحظه‎ای و تکرار کلمات قبل آن، به قرآن مراجعه نمائید. آری اگر در ضمن حفظ قرآن، علاقه به تظاهر پیدا کردید، بدانید کار به پایان نخواهد رسید و یا اگر هم به پایان برسد، زمینه ساز امور معنوی و اخروی نخواهد بود.
اگر از این نعمت برای کسب معاش بهره جوئید، یا برای فخر فروشی به بزرگان بکار ببرید، یا بخواهید برای نزدیک شدن به ملوک و سلاطین سود جوئید، قطعاً تلاش خود را تباه کرده و روز قیامت با شرمندگی وارد محشر خواهید شد.[1]
گرچه یکی از معانی حفظ، بیاد سپردن کلمات و آیات قرآن است ولی بُعد دیگر حفظ، بکارگیری دستورالعمل‎های شفا بخش آن خواهد بود و انتقال آن معارف به دیگران می‎باشد، که باید هدف عالی، در این امور مدنظر قرار گیرد تا انسان به برکاتی ارزنده نائل آید.

11. بهترین راه تداوم:

از آنجا که حفظ قرآن یکی از نعم بزرگ الهی محسوب می‎شود و کسی که توفیق به این کار را پیدا کند، زمینه جذب برکات زیادی از سوی خدای متعال خواهد بود، جا دارد که برای رسیدن به نعمت حفظ قرآن انسان از خدای متعال و حضرات ائمه اطهار ـ علیه السّلام ـ مدد جوید و به عنوان یکی از خواسته‎های مهم و در واقع قابل توجه در نظر داشته باشد.
در اینجا برای درک این توفیق علاوه بر نکاتی که ذکر شد، یا ذکر خواهد گردید، بجاست در آغاز و پایان هر کار قرآنی از خداوند، توفیق تداوم آنرا داشته باشیم.
فکر نکنیم که این راه بطور طبیعی آغاز شده و پایان هم خواهد یافت، بلکه باید گفت، یک لطف ویژه خداوند است و لطف ویژه هم در صورتی تداوم خواهد داشت که ابعاد معنوی انسان هم، تداوم داشته، بلکه تقویت گردد.
تذکر: برای تأمین این امر خوب است، کارهای قرآنی خود را هدیه به روح مطهر حضرات انبیاء و ائمه ـ علیهم السّلام ـ مادران ائمه ـ علیهم السّلام ـ شهداء، اولیای الهی و روح مؤمنین نمایید. یقین داشته باشید از ثواب شما کم نخواهد شد، بلکه بر توفیق و پیشرفت شما افزوده خواهد شد.

12. قرآن انتخابی:

قرآنی که انتخاب می‎شود، از ابتدائی‎ترین روزها، تا پایان حفظ و حتی برای مرور هم باید یکی باشد، برای تأمین این امر بهتر است، یک رسم الخط را انتخاب کرده و از آن قرآن در قطع‎های گوناگون و به تناسب جاهایی که می‎خواهید قرآن را حفظ کنید، تهیه نمائید.
مثلاً در منزل، محل کار و... می‎توانید قرآنی درشت خط و یک رسم خط انتخاب کنید و برای مرورهای بعدی از قرآن جیبی یا نیمه جیبی و بدون ترجمه همان رسم الخط استفاده نمائید.
صفحات قرآنی، هر چه کوچکتر و کم فاصله باشد در حفظ کمک بهتری خواهد داشت. خوب است قرآن نیم جیبی را همراه داشته باشید تا در فرصتهای کوتاهی که پیش می‎آید و می‎خواهید مرور کنید، از آن استفاده نمائید و هر کجا بخاطرتان نیامد بعد از درنگ چند لحظه‎ای و تکرار کلمات قبل آن، به قرآن مراجعه نمائید.
ضمناً می‎شود در اوائل کار که هنوز آیات زیادی حفظ نیستید جزء یا حتی یک ورق را از قرآن مورد نظر جدا کرده و در جلدهای پلاستیکی قرار دهید تا حجم قرآن در جیب دچار مشکل نشود، یا خود قرآن پاره نگردد.
بعد می‎توانید هر مقدار که حفظ کردید، آنرا با وسائل سوراخ کن سوراخ رده و در گیره‎های پوشه قرار داده پس از اینکه آیات زیادی را حفظ کردید، کل قرآن را همراه ببرید استفاده از قرآن‎های سی جزء بصورت مجزا چاپ شده است، این مشکل را برطرف می‎سازد. اگر چه در مرور هم بعداً خواهیم گرفت، بهتر است روی برنامه باشد.

بیشتر بخوانید: روش های مرور آیات قرآن

سعی کنید قرآن‎هایی انتخاب کنید که در بازار فراوان باشد، در غیر اینصورت، یکی دو نسخه تهیه کنید، زیرا ممکن است برنامه حفظ شما چند سال بطول بیانجامد و نیاز به نسخه دیگری پیدا کنید، و در آن زمان از آن نسخه پیدا نشود.
قرآن‎هایی که برای حفظ در نظر می‎گیرید، باید خیلی ساده و بی‎غلط و بدون آلایش باشد و از قرآن‎هایی که تذهیب شده و یا چند رنگ است و... جداً بپرهیزید.

13. مکان:

اگر برای تقسیم آیات، حفظ و مرور، مکان خاصی را در نظر بگیرید، نقش مهمی در پذیرش حافظه شما خواهد داشت.
مکان برنامه‎های حفظ قرآن خوب است، آرام و از نظر ظواهری که موجب جلب نظر می‎شود خالی باشد، رفت و آمد، سر و صدا خورد و خوراک در آن انجام نشود، تا تمرکز بیشتری بوجود آید. اگر ممکن باشد جایی را برگزینید که در آن جا خاطره شاد و غمناکی بیاد نداشته باشید، بهتر است در آن مکان به هیچ کس وعده‎ای ندهید، و در آن زمان به هیچ کار دیگری فکر نکنید و آن مکان خاص را فقط برای آن کار خاص در نظر بگیرید.
از شروع به کار قرآنی، سعی کنید مقداری روی آیات قبل مرور کنید،‌تکرار نمائید و فکر کنید تا ذهنتان آمادگی کافی را پیدا کند.
مکان مطالعه بهتر است زیاد گرم نباشد، و اگر سرد باشد باید قسمت بالای بدن را گرم نگهداشته شود ولی اگر پاها و دستها در معرض هوای سردتر باشد خیلی خوب است. و خلاصه مکان مطالعه طوری انتخاب شود که هوای آزاد در جریان باشد.
نور کافی و متعادل برای مطالعه لازم می‎باشد.
مکان مطالعه باید از نورهای خیلی تند یا کم رنگ، دور باشد و تأمین یک نور متعادل برای جلوگیری از خستگی و نیز تداوم کار بسیار لازم است.
فضای مطالعه، نوع لباس، فرش و... از رنگهای تند نباشد که موجب خستگی چشم می‎گردد.

14. زمان:

حفظ قرآن اگر چه خیلی لذّت بخش است و در پرتو آن توفیقات فراوانی خدای متعال، به انسان عنایت خواهد کرد، برای تداوم حفظ قرآن لازم است از تمام امکانات لازم برای این توفیق الهی بهره برد. زمان مطالعه خوب است از بهترین اوقات روز باشد که در آن زمان هم سیستم‎های بدن، آرامش کافی را داشته باشد و هم طبیعت از آرامش خاصی برخوردار باشد و آن زمان بعد از اذان صبح خواهد بود، در صورتی که مقدور نباشد بعد از طلوع آفتاب و یا پس از یک استراحت کوتاه بین روز مناسب است.
اگر انسان بتواند برنامه زندگی خود را طوری تنظیم کند، که شبها زودتر بخوابد و یکی دو ساعت قبل از اذان صبح بیدار شود و به مطالعه بپردازد (مخصوصاً برای برنامه قرآن) برکات والاتری را درک خواهد کرد.
تذکر: البتّه بعد از بیدار شدن، بلافاصله به مطالعه نپردازید، بلکه بعد از بیدار شدن نرمش، تطهیر، مسواک کردن، استنشاق، خروج خلط از فضای سینه و آنگاه اندکی به نوشتن بپردازید که این تنش‎ها موجب می‎شود سیستم‎های داخلی بدن هم به فعالیت افتند و اعضاء بدن کاملاً بیدار شوند. زیرا انسان وقتی چشم خود را باز می‎کند و بیدار می‎شود، بسیاری از سیستم‎های داخلی بدن هنوز فعالیت همه جانبه خود را آغاز نکرده‎اند، لذا گاه دیده می‎شود طرف بیدار شده پس از مطالعه چند دقیقه دوباره به خواب می‎رود.
برای طی مراحل حفظ قرآن، لازم است اوقات خاص را در نظر بگیرید و در زمان تعیین شده اقدام نمائید.

15. ورزش:

برای مطالعه با نشاط، انسان نیاز مبرم به تنوّع و ورزش دارد، کسی هم که مشغول حفظ قرآن است، باید به این نکته توجه فراوان نماید.
اگر چه ورزش‎های زیادی برای تمرکز، چشم، اراده، گوش و... در کتاب حافظه و شیوه‎های موفقیّت در تحصیل نقل شده است ولی لازم است در اینجا نیز به برخی از آن‎ها اشاره شود، زیرا هر 20 دقیقه مطالعه عمیق، به یک ورزش نیاز است.
اوّل: ورزش چشم: 3 دقیقه کف دست را بصورت بسته روی چشم قرار داده، بطوری که هیچ نوری وارد چشم نگردد.
دوّم: 5 بار در حالی که به انگشت سبابه نگاه دقیق می‎کنید، آنرا از فاصله یک متری به مرور به نزدیک‎ترین فاصله ممکن تا چشم بیاورید و این کار را به عکس انجام دهید.
سوّم: 3 بار بطور دقیق به آخرین زوایای پنج طرف (راست، چپ، پایین، بالا و جلو) نگاه کنید و سعی نمائید در ماهیچه‎ها و رباط‎های چشم کشش ایجاد شود.
چهارم: 5 مرتبه پلک‎ها را بصورت تند بهم بزنید.[2]

16. روخوانی:

یادگیری کامل قواعد روخوانی، یکی ازعوامل مهم حفظ قرآن می‎باشد. چون کسی که به قواعد روخوانی مسلط نباشد، حفظ کردنش ارزشی ندارد، زیرا حفظ غلط قرآن موجب گناه می‎شود. مخصوصاً اگر انسان آگاهانه کلمه یا آیه‎ای را غلط بخواند بجای ثواب، گناه خواهد کرد.[3]

17. تجوید:

آموزش قواعد خوب خوانی (تجوید)[4] از اموری است که حائز اهمیت می‎باشد، البته برای این دانش مراحل گوناگونی می‎باشد که حافظ قرآن باید به ضروریات آن اکتفا نماید.

18. دقت در معنی:

برای حفظ کردن بهتر و زودتر قرآن، آشنایی مختصری راجع به رابطه بین آیات و معنای کلمات الزامی است، تا با توجه به گستره و مکررات آیات و کلمات با مشکل مواجه نشویم.
وقتی که می‎خواهید بخشی را حفظ کنید، اول نگاهی گذرا به لغات کرده، بعد هم سیر کلی معنوی آیات را در ذهن ترسیم نموده، آنگاه پایان آیه را به آغاز آیه بعدی پیوندی معنوی دهید، مخصوصاً در موارد وقف دقت بیشتری کنید که دچار اشکال نشوید.
هنگام تکرار کردن بهتر است به حروف و کلمات و معانی مورد نظر دقت کنید و از توجه نمودن به آیات بعد و قبل و حوادث قرآن و اطراف خود پرهیز نمائید. تا شکل ظاهری و معنوی آن در ذهن شما کاملاً تثبیت گردد.

19. تکرار و خواندن از روی قرآن:

حداقل سه بار آنهم به صورت ترتیل و با دقت بخوانید بطوری که هر کلمه را در ذهن ترسیم کنید و بعد پاک کرده و کلمه بعدی قرار گیرد. صحیح حفظ کردن خیلی مهم است، دقت در حفظ اولیه از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است، اگر کلمه دارای حروف بیشتر و یا چند حرف تشدیددار و... است باید ابتدا درست خواندن را تأیید نمائید، بعد مرحله حفظ را آغاز کنید.

پی نوشتها:

[1] . این مطلب از مضامین روایات بهره برده شده ولی برای رعایت اختصار به مضمون آنها اکتفا می‎شود.
[2] . ورزش‎های بیشتر را در کتب مذکور. و نیز نیازمندی‎های نسل جوان مطالعه کنید. (اثر دیگر مؤلف).
[3] . در گام اول این جزوه اثر دیگر مؤلف بصورت مختصر مطرح شده است.
[4] . در گام دوم این جزوه اثر دیگر مؤلف بطور مختصر مطرح شده است.

منبع:اندیشه قم
/خ