رویکرد نوین سیره پژوهی
بررسی و تبیین ابعاد شخصیت هر انسان بزرگی را می توان از جنبه های مختلف بررسی کرد، گاهی صرفا در صدد وقایع نگاری و ارائه ی تصویری روشن از مراحل زندگی و اتفاقات اساسی زندگی او هستیم، گاهی فراتر از این رفته و به بررسی مناسبات حیات فردی و تحولات اجتماعی آن دوران می پردازیم و تبیین می کنیم که بین آن شخص و تحولات سیاسی اجتماعی دوران او چه مناسبات و داد و ستد هایی بوده است. گاهی پژوهش و تبیین فراتر از این دو رویکرد می باشد، و در حقیقت درصدد هستیم که ابعاد زندگی و شخصیت آن فرد را بدین صورت مورد واکاوی قرار دهیم که آراء، اندیشه و حیات سیاسی اجتماعی آن شخصیت چه آورده های برای دنیای امروز ما دارد و می تواند به چه سوال هایی پاسخ دهد؟ به عبارت دیگر آن شخصیت و با تمام ابعاد خود (فردی، اجتماعی، اخلاقی، اجتماعی، آراء و اندیشه های، سخنان و...) چه مناسباتی با مسائل امروزین دارد و با چه آورده می تواند بخشی از سوالات امروز بشر را پاسخ دهد؟این رویکرد پژوهشی نه تنها در مورد شخصیت های برجسته علمی، فرهنگی، تاریخی و سیاسی می توان مورد تاکید قرار داد، بلکه در مورد سیره و حیات پربرکت ائمه علیهم السلام باید اِعمال شود. حیات سراسر نور و توفیق ائمه (ع) به نحوی بوده است که نه تنها به سوالات و پاسخ های سیاسی، علمی، دینی و اجتماعی عصر خود پاسخ گفته اند، بلکه میراث علمی و عملی ایشان به نحوی است که می توان برای تمام طول تاریخ، ایده و پاسخ و رویکردهای کارآمد برای پاسخ گویی به سوالات جوامع مختلف استخراج کرد. در این پژوهش درصدد هستیم که برخی ابعادِ سیره و سنت امام حسین(ع) که می تواند الهام بخش جوامع امروزی در راستای رفع و پاسخ گویی به نیاز های ایشان باشد را مورد واکاوی قرار دهیم.
تقوای اجتماعی
با تقسیم زندگی انسانی به دو بعد فردی و اجتماعی، پر واضح است که بعد اجتماعی زندگی انسان از اهمیت و ضرورت قابل ملاحظه ای برخوردار است، چرا که نه تنها تاثّر انسان از محیط اجتماعی قابل ملاحظه است، بلکه تاثیرهای انباشته شده ی انسان ها است که در طول تاریخ، تمدن فعلی را رقم زده است. در این بین امام حسین(ع) نیز با سیره و سنت خود، تحولات اجتماعی را در طول تاریخ رقم زدند که کل بشریت به گستره ی تاریخی و جغرافیایی عظیمی، از این منبع تغذیه می کنند و الهام می گیرند و نباید فراموش کرد که عشق به امام حسین(ع) قرن هاست در قلب پیر و جوان می جوشد[1]. شاید بتوان مهمترین ویژگی اجتماعی امام حسین(ع) را «تقوای اجتماعی» ایشان معرفی کرد؛ با این توضیح که علاوه بر اهتمام به ابعاد فردی زندگی خود، به نیاز ها و ضرورت های امت اسلامی نیز اهتمام داشتند و در یک کلمه «مراقبت جامعه اسلامی» را وجهه ی همت خود قرار داده بودند و حفظ و نگه داری جامعه از سقوط و تزلزل را بر عهده خود می دیدند[2] و با تمام قوا هم با شخصیت هایی که در صدد ایجاد تزلزل و رخنه در جامعه بودند مخالفت کردند و هم با جریان ها و حکومت ها؛ و حقیقتا هم در تحقق این هدف موفق بودند. لذا مهمترین رهیافتی که از زندگی ایشان می توان توشه گرفت این است که نه تنها انسان نباید به جامعه و محیط اجتماعی خود بی تفاوت باشد، بلکه در موارد ضرورت باید جامعه را در اولویت قرار دهد.فرهنگ پیشرو
یکی از آسیب های جدی در پرداختن به شخصیت، سیره و سنت ائمه(ع) وجود دارد این است که ایشان را اسیر دست «کوتاه فکری» قرار می دهند و ائمه(ع) را از جایگاه سازنده خود به مرتبه پایین می کشند و در حقیقت دوست داری اهل بیت(ع) نباید پژوهش ها و علاقه مندان را به بیراهه هایی بکشاند که فایده ای بر آن ها مترتب نیست. در این بین، امام حسین(ع) و قیام ایشان شاید یکی از جریان هایی باشد که دچار این بحران شده است، قیام امام حسین(ع) که می تواند پیشران قدرت مند جامعه ی بشری باشد، نباید محدود به چندین واقعه ی تاریخی شود. امام حسین علیه السلام «شهیدِ فرهنگِ پیشروِ انسانیت» می باشد و در دنیایی که بشریت گمگشته ای نام آشنا به نام انسانیت، حقیقت، آزادی و عدالت دارد، باید امام حسین(ع) را به عنوان سردمدار و پیشرو این حرکت معرفی کرد[3].امروزه که بشر به چنین الهام بخشی هایی نیاز دارد و در عین حال نمونه های اعلی و متعالی آن در اندیشه اسلامی وجود دارد و حتی در طول تاریخ شاهد تاثیرهای اجتماعی قیام امام حسین(ع) بوده ایم، امروزه غافل نشستن جایز نیست و باید ایشان را به عنوان پیشرو فرهنگ عدالت خواهی و آزادی معرفی کرد و تا جایی این مسیر را ادامه داد که سیره و سنت امام حسین(ع) منجر به تحقق فرهنگ جهان شمولی به نام «فرهنگ پیشرو انسانیت» شود.امروزه غافل نشستن جایز نیست و باید ایشان را به عنوان پیشرو فرهنگ عدالت خواهی و آزادی معرفی کرد و تا جایی این مسیر را ادامه داد که سیره و سنت امام حسین(ع) منجر به تحقق فرهنگ جهان شمولی به نام «فرهنگ پیشرو انسانیت» شود.
در این بین، به جهت توسعه و بسط کارکرد ها، اهمیت و ضرورت زنده نگاه داشتن یاد امام حسین(ع) و قیام ایشان، خود ائمه(ع) پیش قدم و پیشرو بودند، چنان که کربلا و اندیشه ی امام حسین(ع) را به عنوان درس ضروری زندگی تبلیغ نمودند و زیارت کربلا، عزاداری، گریستن بر ایشان را در دستور کار خود و اصحاب قرار دادند که ثمره ی این تلاش ها، این بود که بعد از سقوط امویان، کربلا چون آتشی بود که به خرمن عباسی ها افتاد و به فکر جلوگیری از توسعه اندیشه ی امام حسین(ع) بودند[4] و از دیگر ثمرات تاکید بر اندیشه و قیام امام حسین(ع) را می توان در شکل گیری قیام های مختار و توابین مشاهده کرد و تمام این نتایج را باید به برکت تلاش های ائمه(ع) دانست. بنابر این همانطور که در عصر معصومین(ع)، قیام امام حسین(ع) ثمرات اجتماعی فراوانی داشته است، امروزه نیز قیام های آزادی خواهانه فراوانی شکل می گیرد که اقتدا به امام حسین(ع) نموده اند. در این بین باید تلاش کرد این الهام بخشی های امام حسین(ع) و عاشورا ادامه دار باشد و نباید فراموش کرد که نه تنها نام حسین(ع) بلکه یاد ایشان نیز قلب ها را محکم و اهریمنان را به وحشت انداخته و می اندازد[5].
منابع:
[1] محمدتقی فعالی، سفر با کشتی نجات : زندگی به سبک امام حسین (ع) (تهران: موسسه فرهنگی هنری دین و معنویت آل یاسین، ۱۳۹۵)، ص15.
[2] علی گلزاده غفوری، گوشه‌ای از سرگذشت و شهادت امام حسین (تهران: فجر، ۱۳۳۶)، ص18.
[3] محمدتقی جعفری تبریزی، امام حسین علیه‌السلام شهید فرهنگ پیشرو انسانیت، داریوش شاهین، علی جعفری، و موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری (تهران: : موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، ۱۳۸۷)، ص6و7.
[4] علی‌اکبر قرشی بنابی، مرد مافوق انسان سیدالشهداء علیه‌السلام (قم: موسسه دین و دانش، ۱۳۴۸)، ص267و272.
[5] احمد عیسی فر، زندگانی امام حسین (ع) و یاران آن حضرت (تهران: رایحه عترت، ۱۳۸۸)، ص9.
