با تعیین هدف از تربیت وتعلیم و به معرض اجرا درآوردن آن ارتباط نزدیکی دارد. این نوع آزادی مشابه تملکت نفس یا کنترل خود می باشد زیرا تعیین هدف و سازمان دادن وسایل برای اجرای آن، کار عقل و خرد است. افلاطون در تعریف برده گفته بود: برده کسی است که هدف دیگری را به معرض اجرا درآورد. شخصی که خود را تسلیم تمایلات و هوسهای خویش سازد به منزله برده است. حسن عمده مدارس جدید توجه به اهمیت شرکت شاگرد در تعیین هدفهایی است که فعالیتهای او را در جریان یادگیری هدایت می کند و عیب عمده مدارس قدیم در این بود که اشتراک مساعی و همکاری شاگردان را در تعیین هدفها جلب نمی نمود. باید توجه داشت که هدفها و مقاصد، اموری بدیهی نیستند و در جریانهای تربیتی مربیان باید معنی هدف، طرز پیدایش و نقش هدف را در تجربه درک کنند.
اشکال کار مدارس قدیم نیز در این بود که تمایلات و محرکات درونی شاگردان را به هیچ وجه مورد توجه قرار نمی دادند. همانطور که گفته شد توجه به محرکات درونی شاگردان برای مربیان ضروری است ولی باید این تمایلات را هدایت کرد و تحت کنترل عقل درآورد.
به نظر جان دیوئی یک هدف صحیح ابتدا به صورت یک محرک درونی ظاهر می گردد. ممانعت در اجرای فوری . که آن را به صورت تمایل در می آورد ولی نه محرک درونی و نه تمایل هیچ کدام هدف نیستند. هدف به منزله یک نقطه۔ نظر نهایی است، یعنی هدف متضمن پیش بینی نتایجی است که در اجرای محرک درونی ظاهر می گردد و پیش بینی نتایج، کار عقل و خرد است. در این جریان بررسی و مطالعه شرایط خارجی و اوضاع و احوال لازم است. زیرا محرک درونی و میل، به تنهایی نتایجی بوجود نمی آورند بلکه نتایج حاصله نتیجه تأثیر متقابل آنها با شرایط خارجی است. بررسی شرایط و مشاهده آنها لازمه تحول محرک درونی به صورت قصد است. مشاهده شرایط به تنهایی کافی نیست بلکه مهم تعمق و درک آنچه مشاهده میشود و توجه به نتایج حاصله از آن در عمل است. بچه ای درخشندگی معله آتش را می بیند و نظر او بدان جلب می شود ممکن است دست خود را به طرف ان دراز کند و در نتیجه تماس با شعله دست خود را بسوزاند. بنا براین در دیدن معله توجه به درخشندگی آن مهم نیست بلکه مهم توجه به نتیجه ای است که در ثر تماس دست با شعله حاصل می شود. برای توجه به نتایج حاصله از یک امر راجعه به تجربیات قبلی ضروری است. گاهی این امر بدون تفکر صورت می گیرد ثلا در برخورد به موقعیتهای مشابه، افراد بدون تأمل می توانند نتایج امور را پیش بینی کنند ولی در مقابل موقعیتهای جدید و نا آشنا مطالعه و بررسی تجربیات بلی با توجه به تجربیات دیگران در برخورد به چنین موقعیتها برای اظهار نظر و اطلاع از نتایج ضروری است. تشکیل و تعیین هدفها یک عمل نسبتا پیچیده عقلانی ست و مستلزم:
(1) مشاهده شرایط خارجی است
(۲) اطلاع از آنچه در گذشته در موقعیتهای مشابه با موقعیت حاضر، رخ اده است. در این باره می توان از تجربیات گذشته شخصی یا تجربیات گذشته دیگران استفاده نمود.
(۳) قضاوت درباره آنچه مشاهده می شود و آنچه از تجربیات گذشته برای رک موقعیت حاضر مفید باشد. یک هدف با یک محرک درونی یا میل از این جهت ق دارد که هدف به صورت یک نقشه و روش اجرا با توجه به نتایجی که در اثر ندام به یک امر حاصل می شود در می آید. وقتی محرک درونی یا میل به صورت دف درآمد آنگاه مشاهده و قضاوت پا در میان می گذارد و الا پیروی از تمایل ستلزم مشاهده و قضاوت نیست و اعمالی که به پیروی از تمایلات صورت می گیرد نر تربیتی ندارد. در مدارس جدید گاهی پیروی از تمایل را با پیروی از هدفها از راه مشاهده وقضاوت با هم می کنند و بچه‌ها را در اجرای هرگونه فعایتی آزاد می گذارند. چنانچه در بالا گفته شد فعالیتهایی که به پیروی از تمایلات باشد و عقل و سنجش در انتخاب و تنظیم آنها دخالت نداشته باشد فاقد اثر تربیتی است. اشکال کار مدارس قدیم نیز در این بود که تمایلات و محرکات درونی شاگردان را به هیچ وجه مورد توجه قرار نمی دادند. همانطور که گفته شد توجه به محرکات درونی شاگردان برای مربیان ضروری است ولی باید این تمایلات را هدایت کرد و تحت کنترل عقل درآورد. از لحاظ تربیتی پیدایش و ظهور میل یا محرک درونی هدف نهایی را تشکیل نمی دهد ولی بروز میل، باعث تهیه نقشه و روش کار می شود و این نقشه همانطور که قبلا گفته شد مستلزم مشاهده و بررسی شرایط خارجی و استفاده از تجربیات و اطلاعات قبلی است. کار معلم راهنمایی شاگردان در مشاهده شرایط و قضاوت عقلانی در موقعیتهای مختلف است. او باید با استفاده از تجربیات خود به شاگردان در تهیه نقشه و اتخاذ روش صحیح کمک نماید. آشنایی معلم به وضع شاگردان و اطلاع از احتیاجات، استعدادها و تمایلات آنها در این زمینه مفید خواهد بود.
سازماندهی مواد درسی
الف - مواد درسی از قبیل حساب، تاریخ، جغرافیا، یا علوم طبیعی در ابتدا باید محتویات خود را از تجربیات عادی زندگی انتخاب کنند.
ب - وارد ساختن تجربیاتی که فرد تا کنون کسب کرده است در یک زمینه غنی تر و وسیعتر و مربوط ساختن آن به سازمان رشته های علمی.
ج - رعایت اصل ارتباط در موقع توسعه دادن تجربیات فردی و مربوط ساختن آنها به تجربیات وسیع علمی
د - معرفی قوانین و حقایق علمی به شاگردان از طریق آشنایی به موارد استعمال اجتماعی این قوانین در زندگی روزانه
منبع: اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، علی شریعتمداری، چاپ پنجاه و سوم، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران 1391
