موقعیت جغرافیایی باغ دولت آباد
در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی واقع در محله چهار منار داخل کوچه فردوسی (حسینیه فردوس) قرار گرفته است و در دیگری که در بلوار دولت‌آباد قرار دارد.
تاریخچه باغ دولت آباد یزد
درکتاب یادگارهای یزد، نوشته ایرج افشار آمده است: مطالعه تاریخ قدیم یزد نشان می‌دهد که باغ‌های مهم و بزرگ و زیبا از قدیم‌ترین ایام در آنجا ساخته می‌شده و ذکر بسیاری از آن‌ها در آن کتب موجود است. از جمله در تاریخ جدید یزد از سی باغ نام برده شده است. ولی افسوس که اثری از هیچ‌کدام از آن‌ها اکنون بر جای نیست.باغ دولت‌آباد یزد از نمونه باغ‌های بزرگ ایران است که در سال ۱۱۶۰ هجری قمری « دوره زندیه» بناشده است. بادگیر مرتفع و زیبای آن با ارتفاع ۳۳ متر از سطح زمین بلندترین بادگیری است که تاکنون شناسایی‌شده است. این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی‌های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سرسلسله خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد است. او ابتدا قناتی با نام دولت‌آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات، باغ دولت‌آباد را به وجود آورد. قنات تاریخی عظیم و مهم دولت‌آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل‌شده است.
بنای این مجموعه به سال ۱۱۶۰ ساخته‌شده و در حدود ۲۶۰ سال قدمت داشته و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم‌خان زند بوده است. این بنا که می‌بایست در اختیار نوادگان محمدتقی خان (بزرگ خاندان رحیمی) باشد، اکنون توسط میراث فرهنگی اداره میشود.
این مجموعه یادگاری است از دوره‌های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت‌آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب‌انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ، درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شوند.
معماری باغ دولت آباد یزد
پیدایش مجموعه عمارات باغ دولت آباد پس از احداث و احیای رشته های قناتی است که با همین نام شکل گرفته و پس از رونق باغ های پیرامون، در آن چند عمارت شامل عمارت سر در، عمارت بهشت آیین، تالار آیینه، عمارت تهرانی، عمارت هشتی (عمارت بادگیر)، عمارت سردر شمالی (مربوط به باغ بهشت آیین) و تالار طنبی احداث گردیده است. هم چنین اصطبلی بزرگ با شترخان و غلام خانه در غرب باغ و در کنار رودخانه خشک قرار دارد.عناصر و اجزای باغ:عمارت سردر (بهشت آیین)
عمارت هشتی (عمارت بادگیر)
تالار طنبی
عمارت طهرانی
تالار آیینه
عمارت سر در شمالی
اصطبل بزرگ
ابنیه فرعی و خدماتی
آب انبار
در واقع باغ دارای چهار بنای اصلی بوده که سه دستگاه آن به نام هشتی، تالار طنبی و سردر هنوز بر پای است و قسمتی از اطاق های زمستانی هم وجود دارد ولی بقیه ساختمان ها و حتی عرصه ی آن از بین رفته است. علاوه بر این بناهای اصلی، ابنیه فرعی و خدماتی در ضلع شرقی باغ شامل آبدار خانه،شربت خانه ،آشپزخانه و تاسیسات چاه و منبع آب با گاورو وجود دارد که در مواقع کم آبی برای پر کردن حوض های متعدد باغ از آن استفاده می شده است.
مجموعه ساختمان های دولت آباد هر یک دارای مشخصات معماری و جلوه های اصیلی از کاربرد فضا های مورد نیاز در آن زمان است. "عمارت هشتی" که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است در واقع کوشک اصلی باغ محسوب می شود و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. این بادگیر با ۳۳ متر و ۸۰ سانتی مترارتفاع، بلندترین بادگیر موجود در ایران است. عمارت هشتی دارای سه اتاق بزرگ و حوضخانه ای (با حوض یکپارچه مرمرین) در وسط می باشد. طرح آن شبیه سایر کوشک های ایرانی است و طبقه فوقانی یک تالار و صفه و منظر دارد».
در سمت غرب عمارت هشتی، "عمارت طَنَبی" بزرگ و مجللی قرار دارد که دارای بادگیری مربع شکل و رو به باغ است. در دو طرف تالار طنبی، تالارها، صفه ها وشبستان هایی در یک طبقه جای دارد که در و روزن های آن ها به طنبی باز میشود. در زیر طنبی، زیر زمینی ژرف کنده اند که با دو پله راست به باغ می پیوندد و از طرف جنوب با راهرویی به محوطه زیر بادگیر ارتباط دارد.
"عمارت سردر" (در مرز مشترک دو باغ اندرونی و بیرونی) اصلی ترین عمارت باغ بهشت آیین بشمار است که دو طبقه است و زیر خان آن از یک سردر، هشتی و یک اتاق بزرگ (رو به شرق) و چند اتاق کوچک (رو به شمال و جنوب) و چند راهرو تشکیل شده است.
.jpg "آشنایی با باغ دولت آباد یزد")
بادگیر باغ، بلندترین بادگیر جهان
آنچه این باغ را در میان باغ‌های ایرانی شاخص نشان می‌دهد، بادگیر مرتفع آن است که با ۳۳٫۸ متر بلندترین بادگیر جهان شناخته شده‌است. از دیگر خصوصیات این بادگیر، هشت‌ضلعی بودن آن است که باعث میشود باد در هر جهت بوزد و به‌راحتی و به‌سرعت به قسمت زیرین هدایت شود. از سوی دیگر در زیر این بادگیر حوضی قرار دارد به‌طوری‌که با وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی را داخل بنا ایجاد می‌کند. دراین ساختمان با تلفیق باد و آب که درحوض‌های داخل ساختمان درجریان است، هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها انتقال پیدا می‌کند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته میشود.
گردش آب در باغ دولت آباد
آب در باغ دولت آباد بیش از هر باغ ایرانی دیگری به نمایش گذاشته شده است و در تمام سطوح آن جریان دارد. در این باغ شاهد فرو رفتن آب و فوران مجدد آن در قسمت های مختلف هستیم که با استفاده از قوانین معماری میسر شده است.به طور کلی می توان بخش های زیر را برای جریان آب در باغ دولت آباد در نظر گرفت:
مسیر نمایان حرکت آب
مسیر پنهان حرکت آب
حوض و آبنما
زیر بادگیرِ عمارت هشتی، نخستین جایی است که آب دیده می شود و در یک حوض مرمری می جوشد و بالا می آید. سپس با طی مسیری به حوضی در میان عمارت می رسد و از آنجا راهش را به سوی سه حوض مستطیل شکل در سه شاه نشین باغ ادامه می دهد. آب برای طی کردن ادامه مسیرش به مقابل ارسی اتاق ها می رسد و در سه سینه کبکی جریان می یابد. سینه کبکی یکی از فنون هوشمندانه معماری ایرانی در باغ هاست و به استفاده از سنگ های تراش دار در کف جوی برای نمایان شدن موج آب اطلاق می شود. سینه کبکی های باغ دولت آباد از سنگ مرمر است و به شکلی تراشیده شده اند که موج ایجاد کنند و حجم آب را بیش از واقعیت آن نشان دهند.
آب از هر سینه کبکی، به یک حوض کوچک موسوم به حوض کلگی وارد می شود و از آنجا خودش را به آبنمای بزرگ باغ می رساند تا نمایشی شکوهمند را به راه بیاندازد. نکته ی مهم در باره ی این آبنما این است که دقیقا بر محور اصلی باغ قرارگرفته و ابعاد آن متناسب با ارتفاع بادگیر عمارت هشتی در نظر گرفته شده است. این جای گذاری درست و به جا باعث می شود تا تصویر این عمارت به طور کامل در آب انعکاس یابد و بر زیبایی باغ بیافزاید.در گذشته پس از آبنما، آب به درون یک آبگردان ( محلی گود ) می ریخته است که متاسفانه امروزه اثری از آن دیده نمی شود.
بنابراین پس از آبنما، آب از زیر عمارت سردر گذر کرده و وارد باغ بهشت آیین میگردد تا خودش را به به یک استخر ۱۲ ضلعی بزرگ، در شمال عمارت برساند. پس از این استخر بزرگ، آب به سمت سه استخر مستطیل شکل در سه سمت دیگر جاری می شود و سپس به سوی خیابان ها و آبادی ها ی رود تا نیازهای کشاورزی را برطرف کند.این نمایش آب تنها نشان از خلاقیت ذهن معمار دارد که به جریان آب در لایه های زیرین زمین و سیراب کردن درختان بسنده نکرده و برای سیراب نمودن روح ساکنان کویر آن را به سطح زمین نیز آورده است.
.jpg "آشنایی با باغ دولت آباد یزد")
منبع: سایت ستاره
