شاخص های درجه یک خبرنگار حرفه ای

به بهانه روز خبرنگار بر آن شدیم که به پاس خدمات ارزشمندی که این جهادگران عرصه روشنگری و اطلاع رسانی در جامعه دارند به گوشه ای از زحمات و فعالیت های ارزشمند و رسالت خبرنگار درجه یک و انقلابی اشاره کنیم و همچنین برخی از شاخص ها و ویژگی های ممتاز یک خبرنگار درجه یک را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم.

یک خبرنگار در کار حرفه ای خود می بایست یک سری اصول و ضوابط دینی، اخلاقی، و اجتماعی را رعایت کند، و براساس آن قوانین و معیارها کارحرفه ای خود را سامان دهد از جمله این موازین و تعهدادت دینی و اجتماعی عبارتند از:
 

یک خبرنگار متعهد و مسلمان باید درد مردم و مشکلات جامعه را به خوبی بشناسد و گرفتاری و نیازهای آنها را نیاز و مشکل خود بداند و با تهیه خبرهای مناسب و حرفه ای درد و مشکلات جامعه را به گوش مسئولین و متولیان امر برساند، خبرنگار باید به نوعی رسانه و بلندگوی آحاد جامعه باشد، و مطالبه گری از مسئولان را به طور اصولی سر لوحه کار حرفه ای خود قرار دهد،  البته این نوع شاخص دینی ریشه در فرهنگ و اخلاق اسلامی دارد؛ چرا که نه فقط خبرنگاران، بلکه همه انسان ها نسبت به اطرافیان خود وظیفه و مسئولیت روشن دارند: «أَلَا کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ؛[1]بدانید که همه شما مسئولید و همه شما نسبت به زیردستانش بازخواست مى ‏شوید.»

حرفه ی خبرنگاری یکی از کارهای پر چالش و گاهاً سخت به حساب می آید، در طول جنگ تحمیلی خبرنگاران با حضور در عرصه های میدانی دقیق درخط مقدم جنگ قرار داشتند، در حالی که نه سلاحی به دست داشتند و نه وسیله دفاعی، تنها سلاح آنها گاهاً دوربین عکاسی و ضبط صدا و فیلم بود، در میدان نبرد سوریه نیز شاهد حضور خبرنگاران شجاع و نترس بودیم که با شجاعت تمام و بدون هیچ ترس و واهمه ای در سخترین موقعیت های عملیاتی شرکت می کردند و اخبار و رویدادهای منطقه ای را به سمع و نظر مردم می رساندند، خبرنگاری که فاقد عنصر شجاعت و دلیرمردی باشد، هیچ گاه برای تهیه خبر توان حضور در این چنین مناطقی را ندارد. نه تنها میادین جنگی حتی گاهی در محیط های اجتماعی نیز تهیه خبر خالی از دردسرنیست، چه بسا منافع برخی صاحبان قدرت و ثروت مانع تهیه خبر شود و این خبرنگاران شجاع و نترس هستند، که به مصاف با مفاسد اجتماعی می روند و دست آنها را رو می کنند در اهمیت این عنصر ارزشمند و دینی در منابع روایی نقل شده است: «اَلشَّجاعَةُ نُصرَةٌ حاضِرَةٌ وَ فَضیلَةٌ ظاهِرَةٌ؛[2]شجاعت، نصرتى نقد و فضیلتى آشکار است.» و یا اینکه در اهمیت و ارزش شجاعت نقل شده است: «السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ غَرَائِزُ شَرِیفَةٌ یَضَعُهَا اللَّهُ سُبْحَانَهُ فِیمَنْ أَحَبَّهُ وَ امْتَحَنَه‏؛[3]سخاوت و شجاعت خصلت هاى والایى هستند که خداوند سبحان آن دو را در وجود هر کس که دوستش داشته و او را آزموده باشد مى گذارد.»
هر چند وظیفه خبرنگار اطلاع رسانی و روشنگری است، ولی این امر نباید موجب شود در مناطق ممنوعه و حریم خصوصی که حرمت آن لازم شمرده شده سرک بکشد و پرده دری و حرمت شکنی کند.

یک خبرنگار متعهد و حرفه ای باید در تهیه خبر هیچ گاه پا را از حق و عدالت فراتر نگذارد و برای منافع و امیال زودگذر دنیوی اخبار خلاف واقع و بدور از واقعیت را منعکس نکند، چه بسیار خبرگزاری های غیرمتعهد غربی همچون راشا تودی RT، رویترز Reuters، سی ان ان CNN بی بی سی BBC که برای منافع صاحبان قدرت و ثروت چشم خود را به روی حقیقت و واقعیت ها می بندند و به جای انعکاس اخبار واقعی مطالبی را منعکس می کنند که با واقعیت موجود هزاران فرسخ فاصله دارد، این چنین خبرگزاری هایی به جای اینکه به درد جامعه بپردازند و با صداقت با مردم صحبت کنند، ابزاری در خدمت صاحبان قدرت و ثروت شده اند، آیین مقدس اسلام این چنین رویه ای را نمی پسندد و به پیروان خود و به خبرنگاران متعهد و مسلمان اصل صداقت و حق محوری را متذکر می شود. در منابع روایی از رسول اکرم (صلى الله علیه و آله) نقل شده است: «عَلَیکُم بِالصِّدقِ فَاِنَّهُ مَعَ البِرِّ وَ هُما فِى الجَنَّةِ وَ ایّاکُم وَ الکِذبِ فَاِنَّهُ مَعَ الفُجورِ وَ هُما فِى النّارِ؛[4] شما را سفارش مى کنم به راستگویى، که راستگویى با نیکوکارى همراه است و هر دو در بهشت اند و از دروغگویى بپرهیزید که دروغگویى همراه با بدکارى است و هر دو در جهنم اند.»
 

هر چند وظیفه خبرنگار اطلاع رسانی و روشنگری است، ولی این امر نباید موجب شود در مناطق ممنوعه و حریم خصوصی که حرمت آن لازم شمرده شده سرک بکشد و پرده دری و حرمت شکنی کند، چرا که تجسس های غیر لازم و غیر ضروری در آیین و فرهنگ مقدس اسلام نهی شده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا؛[5] اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از بسیارى از گمان ها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمان ها گناه است؛ و هرگز (در کار دیگران) تجسّس نکنید؛...» محققان و مفسران قرآن کریم در ذیل این آیه شریف این چنین بیان داشته اند:

در حقیقت گمان بد عاملى است براى جستجوگرى، و جستجوگرى عاملى است براى کشف اسرار و رازهاى نهانى مردم، و اسلام هرگز اجازه نمى ‏دهد که رازهاى خصوصى آنها فاش شود.و به تعبیر دیگر اسلام مى ‏خواهد مردم در زندگى خصوصى خود از هر نظر در امنیت باشند. بدیهى است اگر اجازه داده شود هر کس به جستجوگرى در باره دیگران بر خیزد حیثیت و آبروى مردم بر باد مى‏ رود، و جهنمى به وجود مى ‏آید که همه افراد اجتماع در آن معذب خواهند بود.البته این دستور منافاتى با وجود دستگاه هاى اطلاعاتى در حکومت اسلامى براى مبارزه با توطئه‏ ها نخواهد داشت، ولى این بدان معنى نیست که این دستگاه ها حق دارند در زندگى خصوصى مردم جستجوگرى کنند.[6]

یکی از خصوصیاتی که خبرنگار متعهد و حرفه ای باید به جد از آن پرهیز نماید، پیش داوری، تعصب و تحلیل سطحی و غیر علمی است، تعصب و قضاوت زود هنگام می تواند منجر به قضاوتی جانبدارانه و غیر منصفانه از رویدادهای خبری شود، برای در امان ماندن از قضاوت و تحلیل های زود هنگام خبرنگاران می بایست صبر و متانت را سرلوحه ی کار حرفه ای خود قرار دهند.[7]  در اهمیت صبوری در این چنین شرایطی در منابع روایی نقل شده است: «لا یَعدَمُ الصَبورُ الظَّفَرَ و اِن طالَ بِهِ الزَّمان؛[8]شخص صبور پیروزی را از دست نمی دهد و عاقبت به پیروزی می رسد اگر چه زمانی طولانی بر او بگذرد.»

 پی نوشت ها:
[1]. مجموعة ورام، ج‏1، ص6.
[2]. عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص 50 ، ح 1271.
[3]. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 375 ، ح 8443.
[4]. نهج الفصاحه ص 572 ، ح 1976.
[5]. سوره مبارکه حجرات، آیه 12.
[6]. تفسیر نمونه، ج‏22، ص184.
[7]. ر.ک: محمد فولادی، اخلاق روزنامه نگاری، ص101.
[8]. نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 499 ، ح 153.