همچنین افرادی که به این اشتباه‌ها و خطاها دچار شده اند نیز دو گروه اند: گروهی که اهل عفو و گذشت نیستند و به عذر هیچ صاحب عذری وقعی نمی نهند؛ گروه دیگر که قدرت تحمل و بردباری دارند و عذر خطاکاران را می پذیرند و البته خود نیز سود می برند؛ چنان که از بزرگان و حکما نقل شده است: «هرکس درخت صبر و تحمل بکارد، بی شک میوه سلامتی و آرامش را خواهد چید». پذیرش عذر دیگری، یکی از ویژگی‌های رفتاری نیک و برجسته است. حضرت امیر المؤمنین در نهج البلاغه، یکی از صفات و ویژگی‌های نیک برادر دینی و ایمانی خویش را پذیرش عذر دیگران و صاحبان عذر دانسته اند و فرموده اند: در گذشته برادری دینی داشتم که... هیچ کس را به سبب کار خطایی که اغلب برای چنین کاری می شد عذری آورد، سرزنش نمی کرد، تا زمانی که عذر و توجیه کار خطایش را بشنود».(1)بهترین زنان شما، زنی است که در خلوت با شوهرش کاملا راحت و آزاد باشد و شرم و حیا را کنار بگذارد و وقتی خشمگین می شود یا همسرش بر او خشم می گیردشاید آن فرد برای خطای خویش عذری داشت و طبیعی بود که اگر عذری داشت، بی درنگ عذرش را می پذیرفت.
عذرخواهی، جبران خطا و پذیرش عذر، یکی از برترین ویژگی‌های نیک در روابط انسانی و اجتماعی است. کارگشایی و تأثیر مثبت آن، به ویژه در ارتباط های خانوادگی و زناشویی بسیار بیشتر است. قهر و دوری از همدیگر تنها به سبب یک اشتباه، حلال مشکل نیست و سد راه تفاهم لازم در زندگی است. این رویه کدورت ها را طولانی و کهنه تر می کند و در نتیجه، آنها را به پیامدهای بد آن دچار خواهد کرد. اما شهامت پذیرش خطا و اشتباه و نیز خصلت گذشت و ایثار، مانند آفتاب تابستان یخ ارتباط زناشویی را آب می کند و بدان گرما خواهد بخشید. زن و مرد خوب می دانند که این خصلت خوب، بیش از آنچه برای دیگری مفید باشد، برای خویشتن برکاتی دارد. یکی از کمترین آثار این گونه برخوردها، فرونشاندن خشم، به ارمغان آوردن آرامش روحی و روانی برای خویش و گرما بخشیدن به فضای باصفای خانواده است. بخشش و پذیرش عذر دیگران، همچنین موجب عزت و سربلندی انسان می شود. امام جعفر صادق (علیه السلام) طلا از زبان جد بزرگوارشان پیامبر خدا نقل کرده اند: «بر شما باد به عفو و بخشش. بی شک بخشش چیزی جز عزت و سربلندی را بر انسان نمی افزاید. پس همدیگر را ببخشایید تا خداوند شما را عزت عنایت کند». (2)
همچنین در روایتی طولانی که حاوی وصیتهای حکیمانه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به حضرت امیرالمؤمنین است، پیامبر درباره انعطاف پذیری در برابر دیگران و پذیرش عذر کسی که برای خطای خویش عذرتراشی می کند فرموده اند: علی جان،... کسی که عذر انسان بی گناهی را نپذیرد . چه شخص معذور راست گفته باشد، چه دروغ - مشمول شفاعت من نخواهد شد». (عن جعفر بن محمد عن أبیه عن جده عن علی بن أبی طالب علیه السلام عن النبی أنه قال له: یاعلى؟ أوصیک بوصیة فاحفظها. فلا تزال بخیر ما حفظت وصیتی. یا علی! ممن لم یقبل العذر من متصل صادقا کان أو کاذیة لم ینل شفاعتی (3).
البته چه زیباست که انسان چندان مراقب خود باشد که در ارتباط با دیگران مرتکب خطایی نشود و چنان عزت نفس داشته باشد که در صورت بروز اشتباه و خطا، هیچ گاه دست نیاز به سوی کسی دراز نکند و مستغنی باشد؛ چنان که حضرت امیرالمؤمنین فرموده اند: الاستغناء عن العذر أغیر من الصدق به (4). در هر حال، زندگی انسان در دنیا فرازونشیب های بسیار دارد و گاه می شود که در اثر خطا و اشتباهی، گرفتار فرد یا گروهی می شود که به ناچار باید از او عذر بخواهد. در چنین مواردی سفارش بزرگان، پذیرش عذر کسی است که برای کارش عذر می آورد.
بنابراین، هم عذرخواهی و هم پذیرش عذر، نوعی انعطاف نشان دادن در برابر اقدام دیگران است و این اقدام، گاه موجب فرونشاندن خشم دو طرف می شود. به همین سبب، رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بهترین زنان امت خویش را کسانی می دانند که برای فرونشاندن خشم شوهر، انعطاف نشان میدهند. حضرت درباره این گروه از زنان چنین فرموده اند:
بهترین زنان شما، زنی است که در خلوت با شوهرش کاملا راحت و آزاد باشد و شرم و حیا را کنار بگذارد و وقتی خشمگین می شود یا همسرش بر او خشم می گیرد، به شوهرش می گوید: «دستم را در دست تو می گذارم و خواب را به چشمم راه نمی دهم تا وقتی که از من راضی شوی». قال رسول الله : ځیر نسائم التی إذا دخلت مع زوجها خلقت درع الحیاء وقال لی التی إن غضبت أو غضب تقول لزوجها یدی فی یدک لا أکتحل عینی یغمض حتى ترضى عنى (5).
پیش از این، گذشت که زینب عطاره، معروف به حولا، نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) شرفیاب شد تا از ایشان درباره ارتباط زناشویی و مشکلاتی که بین وی و شوهرش ایجاد شده، کمک بگیرد. حولا که شوهرش را ناراحت کرده بود، اقداماتی برای جلب رضای شوهرش انجام داد. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نه تنها اقدامات او را تأیید و امضا کردند، بلکه به حولا توصیه فرمودند این کارها را بیشتر انجام دهد: فقال : زیدیه یا حولاء: «بیشتر خود را به او عرضه کن تا رضایتش جلب شود».
پی‌نوش‌ها:
- نهج البلاغه، حکمت ۲۸۹
- محمد بن یعقوب الکلینی الرازی، الکافی، ج ۲، ص ۱۰۸
- محمد بن علی بن بابویه (الصدوق)، من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص ۳۵۹
- محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعة، ج16، ص ۱۰۹؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۱، ص164؛ نهج البلاغه، حکمت ۳۲۹
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۰۰، ص ۲۳۹
