علامه مجلسی نقل کرده اند: وقتی حضرت امیرالمؤمنین از همسر باوفایشان پرسیدند: «فاطمه جان، چرا مرا از این مسئله (گرسنگی خودشان و حسن و حسین علیهم السلام و نبود غذا در خانه آگاه نکردید تا چیزی برای شما بیابم؟» آن بزرگواره چنین پاسخ گفتند: «ای اباالحسن، از پروردگارم شرم کردم که شما را به امری تکلیف کنم که نتوانید انجام دهید». (1).
البته از بانویی بلند مرتبه و همسری باوفا چون فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) جز چنین برخوردی کریمانه انتظار نمی رود. او در این موقعیت سخت و ناگوار، نگاهش به تکلیف و وظیفه شوهر نیست. همچنین در پی آن نیست تا به هر قیمتی حق خویش را از شوهرش بازستاند. فقر و تنگدستی را بهانه ای برای اذیت و آزار و شکنجه روحی شوهر قرار نمی دهد، بلکه درست در نقطه مقابل این رویکرد است. او در کنار شخصیت بی نظیری چون على مرتضی برای خویش حقی قایل نیست و حاضر نمی شود به هر قیمتی تکلیفی را به وی تحمیل کند. کاری می کند که شوهر بزرگوارش از ماجرای نبود غذا در خانه و گرسنگی فرزندان رنج نبرد. آن عزیز با این اقدامات سنجیده و پسندیده، به شدت مراقب است تا در انجام وظیفه خطیر شوهرداری هیچ گونه کوتاهی ای نکند و رضای پروردگار عالمیان را به طور کامل جلب نماید.
به همین سبب، وقتی حضرت علی علیه السلام ، روحیه آمیخته با گذشت، ایثار و مدارای با شوهر را در آن وجود نازنین می بینند، بی درنگ دست به کار می شوند تا با زحمت و تلاش، حتی با قرض گرفتن، برای خانواده خود غذایی تدارک ببینند. ایشان نیز با این اقدام در پی جلب رضامندی و خوشنودی حق تعالی هستند.رعایت حال همسر و مدارا با وی، رضامندی و خشنودی خداوند را در پی دارد و راه را برای بهتر زیستن آنان در کنار هم هموار می کند. همچنین موجب تشکیل خانواده ای منسجم، بانشاط، پرثمر و تربیت فرزندانی سالم و صالح خواهد شد.این زوج بزرگوار، در قبال این اقدامات خداپسندانه خویش، پاداشی شایسته نیز دریافت کردند؛ چون، اولا طعامی بهشتی و بابرکت از آن ایشان و فرزندان بزرگوارشان علیهم السلام شد؛ ثانیا، پیامبر بزرگوار اسلام در پایان کار، با قرائت آیه کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا و تطبیقش بر آن دو بزرگوار، حمد و سپاس روزی ده تعالی را به جای آوردند و خطاب به آنان چنین فرمودند:
حمد و سپاس مخصوص خداوندی است که نمی پسندد تا شما را پیش از آنکه جزا و پاداش دهد، از این دنیا ببرد. پاداش شما آن است که خداوند تو را - ای علی جان - چون زکریا و فاطمه ات را چون مریم دختر عمران علی قرار داده است. همچنان که در قرآن می فرماید: «هرگاه زکریا داخل محراب عبادت مریم می شد، رزقى الهی را نزد او می دید».(2)
حضرت امیر المؤمنین ع در گزارشی از زندگی باصفای خویش با همسر باوفایشان فاطمه ن و رعایت و مدارا با یکدیگر چنین فرموده اند: به خداوند سوگند، من هیچ گاه موجب خشم فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) نشدم و هیچ گاه ایشان را به امری مجبور نکردم، تا زمانی که خداوند او را از ما گرفت. به خدا سوگند، هیچ گاه فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) از هیچ کدام از خواسته های من نافرمانی نکرد. او چنان بود که وقتی به چهره نورانی اش نگاه می کردم، همه غم و اندوهها از دلم خارج میشد. در این بیان حضرت علیه السلام نیز به خوبی پیداست که آن زوج بزرگوار تا چه اندازهای در امور زندگی، رفق و مدارا را پیشه خویش ساخته بودند.
این چند نمونه، بیانگر نهایت خوش خلقی و خوش رفتاری رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) طلا با اهل خانه، به ویژه همسرانشان، در قالب مدارا و رعایت حالشان بوده است.در پایان یادآوری دو نکته لازم است .
1. مدارا و مراعات حال همسر، گرچه آثار و برکات بسیاری دارد که به برخی از آنها در خلال بحث اشاره شد، این کار نیز مانند دیگر امور حدود و ضوابطی دارد. طبیعی است که هدف از مدارا کردن با همسر، موفقیت هرچه بیشتر مدیریت زندگی و گرم تر شدن خانواده و ارتباط زناشویی است. بنابراین، هرچه مانع رسیدن به این هدف شود و مخل آن باشد، مردود است؛ برای مثال، اگر مدارا کردن با همسر موجب توجیه برخی کارهای نادرست و نابجای همسر باشد؛ مشوق وی در این امور شود؛ موجب سوءاستفاده او از این فرصت شود، حقوق دیگران را ضایع سازد؛ و...، به هیچ روی درست نیست و توصیه نمی شود.
۲. برای چگونه مدارا کردن با همسر، در سخنان و سیره اهل بیت (علیهم السلام) علی راهکارها و شیوه های بسیاری موجود و قابل استفاده است. برخی نویسندگان و کارشناسان نیز روش ها و مهارت هایی را به زنان و مردان پیشنهاد کرده اند. یادگیری و مراعات این مهارت ها که بخشی از مجموعه مهارتهای زندگی است، در تسهیل و تسریع فرایند زندگی زناشویی و بهتر شدن ارتباط زناشویی بسیار مؤثر است. به همه همسران، به ویژه زوج های جوان، توصیه می کنیم تا از این مهارت ها برای بهتر شدن روابط زناشویی بهره ببرند. برخی روان شناسان، صاحب نظران تعلیم و تربیت و متخصصان مسائل خانواده، رعایت اموری را با نام مهارت های مدارا با همسر»، برای هرچه بهتر شدن روابط افراد، به ویژه روابط همسران لازم می دانند. این مهارتها را برخی نویسندگان با توضیح و تبیینی کافی فهرست کرده اند؛ اموری چون: مرموزسازی، قلاب کردن، تبرئه، بخشودگی، شوخی، رفتار متقابل یا نظیریه نظیر، سپر بلاسازی، تغییر مرتبه دوم، رفع تعارض با نگاه به زمان حال، تمرکز بر نقاط قوت، ایفای نقش مقابل، و خود آرام سازی برای روشن تر شدن معنای این اصطلاحات و مقصود از این مهارتها، (3)
در پایان، یادآوری این نکته باز هم لازم به نظر می رسد که رعایت حال همسر و مدارا با وی، رضامندی و خشنودی خداوند را در پی دارد و راه را برای بهتر زیستن آنان در کنار هم هموار می کند. همچنین موجب تشکیل خانواده ای منسجم، بانشاط، پرثمر و تربیت فرزندانی سالم و صالح خواهد شد.
پی‌نوشت‌ها:
- على بن عیسى الإربلی، کشف الغمة، ج ۱، ص 169؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 43، ص 59
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 43، ص ۵۹.
- علی حسین زاده، همسران سازگار، راهکارهای سازگاری، ص۱۲۵.
