باید دانست نقش تعلیم و تربیت و هدف از آن که باید متوجه همه آحاد افراد دانش آموزان باشد تنها متوجه فرد یا افراد خاصی گردیده و در نتیجه، حق عده ای از دانش آموزان با این بینش تضییع شده است. در حال حاضر با توجه به تحولات سریع علمی و صنعتی در کشورهای جهان، به این نتیجه رسیده اند که برای آن که افراد بتوانند نقش خودرا به عنوان عضو فعال جامعه به طور مؤثر ایفا نمایند باید از مهارتها و لیاقتها و داناییها و استعدادهای متفاوتی برخوردار باشند و اعتلای یک جامعه به این بسته است که بتواند همه استعدادها را با تواناییهای مختلف، در جهتهای متفاوت مورد نیاز جامعه رشد دهد و تربیت نماید.
در نظام تعلیم و تربیت اسلامی، در مورد همگان احساس مسؤولیت می شود و هدف پرورش و آموزش همه افراد است نه یک یا چند فرد خاص. جامعه آموزشی نیز باید درباره همه افراد تحت تعلیم خود احساس مسؤولیت نماید . بنابر این آموزش و پرورش باید زمینه و امکانات رشد و پرورش استعدادها و خلاقیتهای دانش آموزان را با هر توان و ظرفیتی که دارند فراهم نماید تا بتواند نقش خود را با عنوان نظامی متحول در جهت اهداف انقلاب اسلامی به نحو مطلوب ادامه دهد. پیداست در چنین نظام آموزشی، نقش امتحان و به اصطلاح دیگر ارزشیابی تغییر می کند و رسالت حقیقی خود را باز می یابد.
هدف از تعلیم و یا تربیت و آموزش و پرورش، ایجاد تغییرات مطلوب در سازمان بندی ذهنی دانش آموزان به منظور تحول در رفتار آنان است. به این معنا هر یک از مواد درسی و پرورشی، پس از گذراندن دوران آموزشی آن، باید در رفتار و اعمال دانش آموز تغییرات مثبت لازم و مشخصی را پدید آورد، مثلا، باید بین رفتار دانش آموزی که کتاب درسی خاص و یا مواد درسی معینی را گذرانیده ، با دانش آموزی که چنین برنامه ای را ندیده نوعی تفاوت در رفتار مشاهده گردد . در این صورت است که ما به هدف از ارزشیابی نایل گردیده ایم. ارزشیابی عبارت است از : فرایندی منظم و مستمر برای سنجش تغییرات به وجود آمده در رفتار دانش آموز و ترغیب وی برای رسیدن به هدفهای آموزشی و تربیتی و هدایت جهت یادگیری و تدریس.
با توجه به تعریف فوق ملاحظه می گردد که ارزشیابی یکی از جنبه های مهم و جدایی ناپذیر تعلیم و تربیت و بالاخص تدریس و آموزش معلم در کلاس می باشد. بنابراین، ارزشیابی وسیله ای نیست که تنها در پایان مراحل تحصیلی و برای انتخاب افراد شایسته به کار رود، بلکه باید به طور مستمر و مداوم همراه با تعلیم و تربیت در موقعیتهای مختلف با استفاده از روحیه کنجکاوی و تلاش دانش آموز در جهت ترغیب به فراگیری بیشتر دانش، انجام پذیرد.
همچنین هدف از ارزشیابی مقایسه کردن دانش آموزان با یکدیگر، تعیین افراد ضعیف و بر چسب زدن به آنان نیست. مقایسه کردن در شرایطی صحیح است که همه افراد مورد ارزشیابی از نظر فیزیکی و شرایط روحی و روانی در شرایط واحد به سر ببرند و از جهت خانوادگی، نحوه تغذیه و بهداشت روانی یکسان بوده و نیز از جهت هوش و تواناییهای فردی در یک سطح باشند و از شیوه های صحیح در امر ارزشیابی استفاده شده باشد. در این شرایط است که ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، نه تنها به دانش آموز کمک می کند، بلکه معلم را قادر می سازد که خود، در رسیدن به اهداف درسی و تحصیلی توانا گردد و براساس نتایج ارزشیابیهای مداوم، روش تدریس و جریان یادگیری را در جهت رفع نقایص بهبود بخشد. همچنین ارزشیابی صحیح می تواند در دانش آموز ایجاد رغبت و علاقه نماید تا به طور واقعی نقاط ضعف و قوت خود را تشخیص داده و با تقویت نقاط مثبت، انگیزه تلاش چشم گیری داشته باشد.
اهداف ارزشیابی در ارتباط با معلم
١- میزانی برای شروع مراحل بعدی تدریس: زیرا اگر معلم اطمینان پیدا نکند که دانش آموز مبحث قبلی را به نحو مطلوبی آموخته است شروع مطالب بعدی درسی بی نتیجه خواهد بود.۲- وسیله ای برای کمک به یادگیری دانش آموز: اگر نتیجه ارزشیابی نشان دهد که قسمتی از سؤالهای امتحانی برای دانش آموزان دشوار بوده و یا اکثر آنان نتوانسته اند به پاره ای از سؤالات پاسخ صحیح بدهند در این صورت تدریس مجدد آن مطالب ضرورت پیدا می کند.
٣- وسیله ای برای اصلاح روش تدریس معلم: با ارزشیابی مشخص می شود که مهارت تدریس و شیوه ها و روشهای آموزشی موفق بوده است یا نه . این گونه شواهد به معلم فرصت می دهد که همواره معلم در جهت اصلاح و بهبود روش تدریس خود تجدید نظر نماید.
۴- وسیله ای برای تعریف هدفهای تدریس : معلم می تواند با ارزشیابی صحیح، نگرش مطلوبی را در دانش آموز ایجاد کند که براساس آن نتایج، فرد، فرد دانش آموزان در جهت رفع نارساییهای خود جهت یابند و روش صحیح مطالعه و یادگیری را فرا بگیرند. در این صورت دانش آموز به یادگیری علاقه مند می گردد.
با تغییر روش ارزشیابی در مدارس می توان مانع از تحقیر و احساس ناخوشایندی و دلسری دانش آموز، پس از دریافت نتیجه ارزشیابی شد. بنابراین باید بازنگریی در مورد شیوه های برخورد و شیوه های ارزشیابی و همچنین عرضه نتیجه آن و نحوه قضاوتها بنماییم تا اهداف تعلیم و تربیت و ارزشیابی را در جهت رشد خلاقیتها، حفظ استقلال و شخصیت دانش آموزان و ایجاد اعتماد به نفس در آنان تسریع نماید و نونهالان را، که آینده سازان این کشور هستند، در جهت تعالی علمی و اخلاقی رهنمون سازد و از اختلالات رفتاری و افت تحصیلی آنان جلوگیری نماید.
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
