تنبیهات بدنی گاهی ضررهای غیر قابل جبرانی را به همراه دارد؛ از آن جمله : کودک عادت می کند در برابر زور، بدون چون و چرا تسلیم گردد و به این منطق خو بگیرد که زورگو و قلدر پیروز است؛ هر وقت عصبانی شدی بزن و باکی نداشته باش!
کودک نسبت به تنبیه کننده حس بدبینی پیدا می کند، و حالت سرکشی در او برانگیخته می شود. کودک ترسو بار می آید و شخصیتش در هم شکسته و تعادل روحی اش به هم می خورد. با توجه به آثار بد تنبیه بدنی، در مورد خطاهای کودک .بسیاری از اولیا برای تربیت کودکان از تنبیهات غیر بدنی استفاده می کنند؛ مانند: حبس کردن کودک در محلهای وحشتناک ، سرزنش، اهانت، دشنام و ... آثار منفی این قبیل تنبیهات کمتر از آثار منفی تنبیهات بدنی نیست.
این امور نیز شخصیت کودک را در هم می کوبد و بد آموزی دارد؛ یعنی، سبب می گردد که کودک هم، چنین رفتار و گفتاری را از خود نشان دهد و کم کم به آنها عادت کند، علاوه بر آن، سرزنش زیاد موجب لجوج شدن کودک خواهد شد.
اسلام مهر و محبت و نرمش و ملاطفت را بیش از روشهای دیگر، در تربیت مؤثر و مفید می داند؛ هر چند در بعضی موارد لازم است در مقابل خطای کودک عکس العمل مناسب نشان داده شود؛ زیرا اگر در برابر کار زشت کودک واکنش مناسب انجام نشود، زشتی آن در نظرش کاسته شده و چه بسا به آن کار عادت کند.
لذا پاره‌ای از تنبیهات غیر بدنی را می توان به اجرا گذارد، اما تنها به صورتی حساب شده و عاقلانه ؛ مثل: قهر کردن از کودک، محروم نمودن او از تفریح و گردش، منع کردن از بازی و کارهایی که مورد علاقه اوست . این قبیل تنبیهات، اگر به موقع و دقیق به کار گرفته شوند، در تربیت کودکان مفید واقع می شوند.
معمولا تنبیه، اعم از بدنی وغیر بدنی سازنده نیست و اثر مثبتی از خود به جای نمی گذارد و میل به اصلاح را در کودک به وجود نمی آورد. کودک به خاطر ترس از تنبیه ممکن است از انجام آشکار عمل خلاف اجتناب نماید، ولی آن را در پنهانی انجام دهد و گاه از ترس تنبیه به فریب کاری و دروغگویی و ریاکاری متوسل گردد. در بعضی موارد اگر تنبیه متناسب و به جا انجام پذیرد، اثر سازنده در بر خواهد داشت؛ در این صورت تنبیه علاوه بر اصلاح فرد خطاکار، نسبت به اطرافیان جنبه عبرت آموزی هم دارد؛ از این رو گاهی در خطاهای بزرگ کودکان و نوجوانان ، ناگزیر باید فرد خطاکار به طور علنی تنبیه شود، تا دیگران هم درس گرفته و عمل اشتباه او را تکرار نکنند.
نکات مهم در امر تنبیه
در امر تنبیه کودکان به نکات زیر باید توجه کرد :١- تنبیه لازم نیست همیشه زبانی باشد، گاهی یک نگاه ملامت بار یا بی اعتنایی می تواند برای کودک آموزنده و سازنده باشد.
۲- قبل از تنبیه باید ریشه و علت تخلف را جست وجو کرد تا با از میان بردن آن از تکرار تخلف جلوگیری به عمل آید.
٣- نبیه باید به عنوان آخرین روش تربیتی مورد استفاده قرار گیرد، تنبیه کودک کار بسیار حساسی است و باید فوق العاده دقیق و محتاط بود، بخصوص در مورد تنبیه بدنی که بهتر است هر چه کمتر انجام بگیرد .
۴- باید سعی کرد که تنبیه در حضور جمع، خصوصا در مقابل دوستان کودک اعمال نشود؛ زیرا موجب رنجش کودک و در نتیجه سبب گستاخی وی می گردد.
۵- در تنبیه باید عمل بد کودک نکوهش شود نه شخصیت او؛ مثلا، اگر کودک ، کار ناشایستی انجام داد، باید گفت: این کار تو بد بود نه این که گفته شود: تو فرد بدی هستی!
6- والدین نباید امر تنبیه را به فرزند بزرگتر واگذار نمایند، چرا که این امر سبب اختلاف بین فرزندان می شود.
۷- در تنبیه نباید زیاده روی نمود، چون اثر خود را از دست می دهد. به رخ کشیدن خوبیهای کودکان دیگر، غالبأ نتیجه مفیدی در بر ندارد، و موجب حسادت کودک نسبت به فرزندان خواهد شد.
8- در تنبیه ، بهتر است از صراحت در اظهار عیب و خطای کودک پرهیز شود، و حتی الامکان با تعریض و کنایه مطلب بیان گردد. در تنبیه باید مورد تخلف مشخص باشد، تا کودک علت تنبیه را درک نماید و در موارد دیگر از آن دوری کند. در همه این موارد ضروری است که کودک بفهمد برای چه چیزی مورد ملامت قرار گرفته ، و اولیا و مربیان به خاطر چه مسأله ای با او قهر کرده اند، و او باید چه کند تا نظر آنها را مجددا به خود جلب نماید.
9- هر خطا و اشتباه کودک قابل تنبیه نیست؛ مثلا، اگر لیوان از دستش بیفتد و بشکند، خود او متوجه اشتباهش می گردد؛ در این جا باید از وی درگذشت و تنها تذکری آرام داد تا بعد بیشتر مواظب باشد.
10- در تنبیه باید مشکلات و شرایط جسمی و روحی و روانی کودک را در نظر گرفت. نباید کودک به وسیله اوهام و خرافات تهدید شود؛ مثلا؛ نباید او را با دیو و غول و امثال آن ترساند.
11- تنبیه نباید وسیله انتقام و تشفی خاطر والدین و مربیان باشد؛ در حین تنبیه باید کاملا بر احساسات خود مسلط بود، به گونه ای که کودک احساس نکند شما از تنبیه وی خوشحالید.
12- لاف زدن در تنبیه کودک ، اگر چه ممکن است تأثیر موقت داشته باشد، ولی کودک ، به زودی غیر واقعی بودن آن را در می یابد و این امر موجب می گردد تنبیه تأثیر خود را از دست بدهد.
13- در برخی از موارد لازم است فرد دیگری میانجی گردد، و از جانب کودک عذرخواهی کند و قول دهد که کودک دیگر کار زشت را انجام ندهد، ولی باید توجه داشته باشد که تنبیه کننده را تخطئه نکند.
14- در اجرای تنبیه ضروری، نباید اهمال ومسامحه شود، لذا نباید خطاهای کودک را مدتی نادیده انگاشت و پس از جمع شدن آنها وی را مورد انتقاد و تنبیه شدید قرار داد .
15- اگر کودک از کار زشتش پشیمان شد و آن را ترک کرد، باید او را با مهر و محبت پذیرفت و به او آموخت که اصولا انسان جایز الخطاست، منتها باید سعی کند خطاهایش را کم کرده و خود را اصلاح کند .
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
