قرآن در حرمت نهادن به علم و علما و بلندی بخشیدن منزلت صاحبان علم و اندیشه پیشگام و پرچمدار همه کتابهای ادیان آسمانی است. خداوند متعال می فرماید: بگو: آیا آنهایی که می دانند و آنهایی که نمی دانند مساویند؟ این تنها اندیشمندانند که متذکر می شوند (زمر:۹) هل یستوی الاعمی و البصیر افلا تتفکرون» آیا کور و نابینا برابرند؟ آیا فکر و اندیشه نمی کنید که عالم و جاهل یکسان نیستند؟ (انعام، آیه ۵۰)
اسلام، رفتن به دنبال کسب علم و دانش را یکی از واجبات به شمار می آورد. در اسلام یکی از برترین ارزشها کسب علم و دانش است و راجع به علم و دانش بسیار سفارش و تأکید شده است .. افلا تتفکرون ؟ فلا تعقلون، و اولین آیاتی از قرآن که نازل شده اند با «خواندن و قلم و علم» آغاز شده است. احادیث نبوی همه آیات قرآنی را که به جایگاه علم و منزلت علما مربوط می شود مورد تأکید قرار میدهند. از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) روایت شده است: چنانچه خداوند به کسی اراده خیر داشته باشد او را در دین آگاه می سازد.( رواه البخاری و مسلم ۱۰۳۷)
و از ابوهریره روایت شده است که هرگاه عمر انسان خاتمه پیدا نماید، کار و عمل او بجز در سه مورد پایان می پذیرد: یکی صدقه واحسانی که ادامه پیدا کند ، دوم : علمی که مورد استفاده قرار بگیرد، سوم: فرزند پاک و پرهیزگاری که برای او دعای خیر بنماید(رواه مسلم 1631)
یکی از ویژگیهای علم و دانش دوام و ماندگاری منافع آن است. و اجر و پاداش آن هم حتی پس از مرگ برای انسان همچنان ادامه پیدا خواهد نمود. حافظ المنذری می گوید: کسی که علم سودمندی را به دیگری می آموزد و نسخه برداری می نماید پاداش خود و پاداش همه کسانی که آن را می آموزند یا نسخه برداری می کنند و آنهایی که به آن پس از او عمل می کنند، تا زمانی که آن علم باقی می ماند و به آن عمل می شود، پاداش نویسنده و نقل کننده آن باقی خواهد ماند. همچنین کسانی که چیزهای غیر مفید را می نگارند و به طرق مختلف آن را در اختیار مردم قرار می دهند، گناه آن و گناه کسانی که آن را می خوانند و نسخه برداری می کنند و پس از او به آن عمل می نمایند، تا زمانی که آن دانش و وسیله زیانبار و عمل به آن وجود داشته باشد، ادامه پیدا خواهد کرد (المنتقى من الترغیب والترهیب ج ۱ ص ۱۲۵) اما منزلت و جایگاه علم در نزد بزرگان اسلام به اینگونه بیان شده که حضرت على (علیه السلام) خطاب به کمیل بن زیاد می فرماید: ای کمیل! بدان که علم نگهبان توست و تو نگهبان مال و ثروت، علم حاکم و داور است و دارایی محکوم و مورد قضاوت قرار می گیرد، خرج و هزینه نمودن از مقدار ثروت می کاهد، اما انفاق و دادن علم به دیگران آن را بیشتر و خالص تر می گرداند. امام ابن القیم جوزیه این سخنان سنجیده حضرت علی (علیه السلام) را که در واقع گلی بر گرفته از گلستان نبوت می باشد، در کتاب «مفتاح دار السعادة» بسیار زیبا تشریح نموده است. و دیگر فضایل و ارزشی که علم دارد اینست که در پیشاپیش عمل قرار دارد، و انسان را به عملگرایی راهنمایی می نماید. در حدیثی مشهور که از معاد در مورد فضیلت علم ابن عبدالبر آن را روایت می نماید چنین آمده است: علم را بیاموزید زیرا فراگیری آن خداگرایی، و کسب آن عبادت، و مدارسه اش ذکر و تسبیح و تحقیق و بررسیش جهاد، و آموزش آن صدقه، وبخشش از آن موجب نزدیک شدن به خداوند می شود. یکی دیگر از فضایل علم بر اساس آنچه در احادیث به اثبات رسیده، برتری و فضل آن بر عبادت ومقدم بودن عالمان برعابدان است. در حدیث مشهور ابودرداء آمده است که: فضل و برتری عالم بر عابد، مانند برتری ماه شب چهارده بر دیگر ستارگان است. و در روایتی که ابو امامه نقل می نماید آمده است: فضلیت عالم بر عابد مانند فضیلت من بر پایین ترین شماست. از این جهت علم و دانش بر عبادت برتری داده شده که منافع علم شامل عالم ودیگران نیز می شود، و منافع عبادت منحصر به خود عبادت گذار است. و به عبارت دیگر خیر و دستاورد عبادت تنها متعلق به عبادت کننده و منافع علم فراگیر و همگانی است.
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده،عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران1390
