تفسیر برجامی قرآن و برداشت حزبی از سیره نبوی(ص)
بعد از عملیاتی کردن عجولانه برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) توسط کارگزاران ایرانی و علی رغم تعهد طرف اروپایی و آمریکایی، متأسفانه شاهد هیچ گونه اقدام عملی در طرف اروپایی و آمریکایی نبودیم به طوری که به اذعان کارشناسان، این توافقنامه هیچ سود و دست آوردی را نصیب ایران اسلامی نکرد، در این بین رئیس جمهور محترم ایران جناب حسن روحانی برای تأیید پایبندی خود به برجام در سال های اخیر چندین بار به قرآن کریم استناد جسته و به نوعی عملکرد خود را منطبق با فرهنگ قرآن و سیره نبوی معرفی می کردند برای نمونه اولین بار سال 96 رییس جمهوری در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها در دانشگاه تهران حضور یافت و این آیه 56 انفال تمسک جستند: «الَّذینَ عاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ یَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فی کُلِّ مَرَّةٍ وَ هُمْ لا یَتَّقُونَ؛[1] همان کسانى که با آنها پیمان بستى؛ سپس هر بار عهد و پیمان خود را مى شکنند؛ و (از پیمان شکنى و خیانت،) پرهیز ندارند.»ایشان در آن سال در خصوص این آیه شریف این چنین بیان داشتند: «تو معاهدات فراوانی با کفار بستی که هر دفعه هم آن را نقض کردند». آیا می‌شود به پیامبر(ص) ایراد گرفت که چرا با وجود نقض عهدهای متعدد باز هم نسبت به آن اقدام می‌نمودند؟»[2] هر چند در آن روزها محققان و پژهشگران فراوانی روشنگری کرده و برداشت متفاوت از آیات را متذکر شدند، ولی در روزهای اخیر نیز جناب رئیس جمهور برداشت خود را از آیه این چنین برسیاست های برجام منطق کردند: «نعوذ بالله نعوذ بالله کسی نمی‌گفت پیغمبر چقدر ساده‌لوح است. یه قرارداد پریروز بست، اون طرف تخلف کرد، دو مرتبه داره پیمان بعدی می‌بنده. نه! راه اینه. اون کسی که پیمان می‌شکنه ضرر می‌کنه. اون کسی که پای عهد و پیمان ایستاده همیشه پیروز میدان است و موفق است».[3]
نکته قابل تأمل، در برداشت شخصی از آیات
جناب رئیس جمهور در قسمتی از بیان خود فرمودند: «اون کسی که پای عهد و پیمان ایستاده همیشه پیروز میدان است». این سخن بر چه اساس و منطقی بیان می شود، از ظاهر آیه که به هیچ وجه این چنین پایبندی بر معاهده استفاده نمی شود، و اگر ایشان نظر شخصی خود را بیان کرده اند که خلاف منطق قرآن، و خلاف عقلانیت و تدّبر و امید است که پایبند پیمانی باشیم که طرف مقابل آن را به تمامه نقض و پاره کرده است؛ بلکه خلاف صریح آیه بعدی است که می فرماید: اگر آنان به عهده و پیمان خود وفا دار نبود شما نیز به پیمان وفادار نباشید: «وَ إِمَّا تَخافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیانَةً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ عَلى سَواءٍ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْخائِنینَ؛[4] و اگر از گروهى بیمِ خیانت دارى [پیمانشان را] به سویشان بینداز [تا طرفین] به طور یکسان [بدانند که پیمان گسسته است]، زیرا خدا خائنان را دوست نمى دارد.یک معاهده خوب بر اساس منطق قرآنی دارای این ویژگی است که زمینه تسلط و سیطره، اطلاعاتی، نظامی، اقتصادی، مدیریتی و فرهنگی، کفر بر جهان اسلام را می بندد و اجازه نفوذ و استیلای آنان را بر جامعه اسلامی نمی دهد، و زمینه پیشرفت و رسیدن به اهداف و برنامه ها را هموار می نماید.
اصول و چارچوب های قرآنی معاهده با غرب
به هر حال هیچ کس آنچنان که سیاست مداران بیان می کنند خواهان عدم ارتباط بین المللی نبوده و نیست، چرا که آیین مقدس اسلام و همچنین سیره عملی و مدیریتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) گویای جواز معاهده هوشمندانه و ضابطه مند با سایر جوامع و کشورها غیراسلامی بوده است.«إِلاَّ الَّذینَ یَصِلُونَ إِلى قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ میثاقٌ أَوْ جاؤُکُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ یُقاتِلُوکُمْ أَوْ یُقاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَیْکُمْ فَلَقاتَلُوکُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقاتِلُوکُمْ وَ أَلْقَوْا إِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبیلاً؛[5] مگر کسانى که با گروهى که میان شما و میان آنان پیمانى است، پیوند داشته باشند، یا نزد شما بیایند در حالى که سینه آنان از جنگیدن با شما یا جنگیدن با قوم خود، به تنگ آمده باشد. و اگر خدا مىخواست، قطعاً آنان را بر شما چیره مىکرد و حتماً با شما مىجنگیدند. پس اگر از شما کنارهگیرى کردند و با شما نجنگیدند و با شما طرح صلح افکندند، [دیگر] خدا براى شما راهى [براى تجاوز] بر آنان قرار نداده است». تاریخ اسلام به خوبی گواه بر وجود معاهدات متعدد سیاسی و نظامی پیامبر(ص) با سایر اقوام غیر اسلامی دارد، ولی هیچ جای تاریخ نقل نشده است، که این معاهدات فاقد اصول و ضابطه بوده باشد در این نوشتار به برخی از شرایط و ضوابط این معاهدات اشاره خواهیم کرد.
1-تعهد یک طرفه و بی حاصل ممنوع
نکته ای که از فرهنگ قرآن و همچنین آموزه های دینی و البته سیره نبوی به خوبی قابل استفاده می باشد این است که در هیچ کجای منابع تاریخی یافت نشده است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) و همچنین منابع دینی نقل کرده اند که اگر شما با کفار و یا مستکبران عالم تعهد و عهد نامه ای بستید و آنها به عهد خود پایبند نبودند شما در جواب آن بد عهدی به پیمان خود وفا دار باشید، این منطقی بسیار ساده اندیشانه و امید واهی است که تصور کنیم با تعهد یک طرفه با قرار داد می توانیم طرف مقابل را تسلیم خود کرده و در عالم مفتضح و رو سیاه می کنیم، مگر جز این است که باری تعالی فرموده است: «وَ إِنْ نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فی دینِکُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَیْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ؛[6] و اگر سوگندهاى خود را پس از پیمان خویش شکستند و شما را در دینتان طعن زدند، پس با پیشوایان کفر بجنگید، چرا که آنان را هیچ پیمانى نیست، باشد که [از پیمانشکنى] باز ایستند». مگر جز این است که در جنگ تمام عیار اقتصادی باید به یاری تولید داخلی شتافت و چشم امید به تولید خارج نبست، پس چرا برجام باید امید و عامل دست یابی به تکنولوژی و صنعت خارجی باشد و زمینه تقویت تولید خارجی را فراهم نماید.2-عدم سلطه و نفوذ کفر بر اسلام
یک معاهده خوب بر اساس منطق قرآنی دارای این ویژگی است که زمینه تسلط و سیطره، اطلاعاتی، نظامی، اقتصادی، مدیریتی و فرهنگی، کفر بر جهان اسلام را می بندد و اجازه نفوذ و استیلای آنان را بر جامعه اسلامی نمی دهد، و زمینه پیشرفت و رسیدن به اهداف و برنامه ها را هموار می نماید، کما اینکه باری تعالی فرموده است: «وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً؛[7] و خداوند هرگز بر [زیانِ] مؤمنان، براى کافران راه [تسلّطى] قرار نداده است». به راستی آیا برجام زمینه تسلط بر تجهیزات هسته ای و علمی را برای استکبار فراهم نکرد، آیا سعی نداشت که حرکت علمی ایران را با کندی مواجه کند، علاوه بر دست آوردهایی که برای آنها به دنبال داشت چه منفعتی برای کشور ایران داشت.3-حفظ عزّت و اقتدار جامعه اسلامی
بر اساس آموزه های قرآنی یک توافق نامه خوب باید مایه عزّت و اقتدار نظام اسلامی شود، توافق نامه یک طرفه ای که تنها سراب دست آورد را برای سیاست مدارن به دنبال داشته عین ذلّت و خلاف عزّت و اقتدار جامعه اسلامی است، این در حالی است که خدای متعال هیچ گاه ذلّت و خواری را برای نظام اسلامی نپسندیده است: «یَقولونَ لَئِن رَجَعنا إِلَى المَدینَةِ لَیُخرِجَنَّ الأَعَزُّ مِنهَا الأَذَلَّ ۚ وَلِلَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤمِنینَ وَلٰکِنَّ المُنافِقینَ لا یَعلَمونَ؛[8]آنها می‌گویند: اگر به مدینه بازگردیم، عزیزان ذلیلان را بیرون می‌کنند!» در حالی که عزّت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی‌دانند!»پی نوشت ها:
[1]. سوره انفال، آیه 56.
[2]. سخنرانی رئیس جمهور حسن روحانی، سال 1396 در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها در دانشگاه تهران.
[3]. مراسم افتتاح کارخانه احیاء مستقیم و شروع عملیات اجرایی طرح توسعه فولاد بافت، سخنرانی جناب حسن روحانی، پایگاه اطلاع رسانی رئیس جمهوری شناسه خبر: 112250 - دوشنبه 20 آبان 1398.
[4]. سوره انفال، آیه 58.
[5]. سوره نساء، آیه 90.
[6]. سوره توبه، آیه 12.
[7]. سوره نساء، آیه 141.
[8]. سوره منافقون، آیه 8.
