امام باقر نیز در نگاهی اجتماعی - اخلاقی، زراعت را بهترین عمل معرفی میکند و می فرماید: بهترین اعمال، مزرعه ای است که آن را کشت میکنی و از آن نیکان و بدان بهره می برند. اما نیکان چیزی از آن مصرف نمی کنند، مگر آنکه برای شما بخشش طلب می کنند. اما بدان پس نمی خورند چیزی از آن را مگر آنکه مورد لعنت قرار می گیرند. همین طور حیوانات و پرندگان از آن می خورند.
امام علی علیه السلام نیز در روایتی منبع تغذیه مردم را پنج گونه معرفی میکند و از آن به عنوان امارت، تجارت، عمارت و اجاره و صدقات نام برده است و کارکردن روی زمین را مصداق اصلی عمارت و آبادانی دانسته که در قرآن کریم آمده است: وهو أنشأکم من الأرض وأشتغمرگم فیها ؛ خداوند شما را از زمین پدید آورد و شما را در زمین به آبادانی و سازندگی واداشت». سپس می افزاید: خداوند مردم را به آبادانی دستور داده است تا از این راه، زندگی خود را اداره نمایند. امام باقر نیز کشاورزی را نخستین شغل انسان و دستور الهی برای حضرت آدم علیه السلام معرفی می کند.(حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۹۵.)
در روایات معصومان علیهم السلام علاوه بر آثار دنیایی، بر پاداش اخروی کشاورزان تأکید شده است. امام صادق علیه السلام می فرماید: کشاورزان گنجهای مردم هستند، آنان با پاکی، زراعت می نمایند و خداوند در روز قیامت در حالی آنان را حشر می کند که از لحاظ منزلت بهترین مردم محسوب می شوند و از حیث جایگاه نزدیک ترین افراد به شمار می روند و به عنوان «مبارکان» مورد دعوت حق قرار می گیرند. طبق روایتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: بهترین مال، دسته های طولانی، شکیل و منظم خرما و درختان میوه دار است.( محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶۰.)
آموزش و ترویج کشاورزی و نهال کاری
معصومان علیهم السلام به دلیل اهمیت کشاورزی و درختکاری تنها به تشویق آن اکتفا نکرده اند، بلکه گاهی به آموزش کارگران و کشاورزان پرداخته و آنان را از هرگونه تردید و مانع تراشی در این کار باز داشته و با روش صحیح و به صورت کارشناسی طبق شرایط آن روز آموزش داده اند.روایات معصومان علیهم السلام در این باره فراوان است، اما آنچه در این جا در باره آن بحث می شود، چند مورد است. در یکی از این روایات آمده است: صالح بن علی بن عطیه از مردی نقل می کند که روزی امام صادق علیه السلام علا از کنار دستهای از انصار عبور کرد که مشغول کشت بودند. امام خطاب به آنان فرمود: بکارید همانا پیامبر خدا فرمود: خداوند همانگونه که با آب باران کشت را می رویاند، با باد نیز سبز می کند. آن مرد افزود: آنان کاشتند و کشت نیکو برداشتند.؟ در روایتی دیگر، عیسی بن جعفر علوی از طریق معصومان علیهم السلام از پیامبر گرامی اسلام این چنین نقل می کند: همانا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: برادرم عیسی علیه السلام گذرش به شهری افتاد ناگهان مشاهده کرد که میوه های درختان آن شهر، کرم دارند. مردم به آن حضرت از این بابت شکایت کردند. حضرت عیسی فرمود: داروی این مشکل نزد خودتان است، اما شما آن را نمیدانید. شما مردمی هستید که هرگاه نهالها را غرس می کنید، فورا کنار آن خاک می ریزید در حالی که این درست نیست، بلکه باید ابتدا در پای و ریشه درخت آب بریزید سپس خاک بریزید تا در آنها کرم جانگیرد. آنان نهالهای نشانده شده را در آورده و چنان کردند که مسیح گفت، پس از آن، کرم در درختانشان مشاهده نشد. (حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۹۲-۱۹۳؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ص ۵۷۴؛ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۶۳ - ۶۴ و محمود احمد شامی، البیئة فی عالم احادیث اهل بیت النبوه، ص ۵۱. )
صالح بن عقبه میگوید که امام صادق علیه السلام به من فرمود: باغ شما را دیدم، آیا پس از آن درختی در آن کاشته ای؟ گفتم: می خواستم از باغ شما نهالی بگیریم و در باغ خود بکارم آن جناب فرمود: آیا نمی خواهی راهی بهتر و کوتاه تر به تو نشان دهم؟ گفتم: بلی، در پی آنم. فرمود: چون میوه در آستانه رسیدن قرار گرفت و خواستی باغ را آب دهی، درخت بکار، در این صورت، درختانت مانند درختان من خواهند شد، صالح گوید: همان گونه که حضرت فرمود عمل کردم و درختانی مانند درختان امام رویید.
زراره می گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: مردی علی را ملاقات کرد و آن حضرت کیسه ای پر از هسته خرما به همراه داشت. عرض کرد: ای امیرمؤمنان، در این کیسه چیست؟ حضرت پاسخ داد: یک صد هزار درخت خرما ان شاء الله. آن مرد گفت: حضرت همه را کاشت و همه آنها به عمل آمد.
چنانکه پیش از این اشاره شد، خداوند به فرموده امام صادق علیه السلام رزق انبیای خود را در کشاورزی، نهال کاری و باغداری قرار داده است، از این رو می توان گفت: همه انبیا مستقیما به امر کشت و کشاورزی ارتباط داشته یا دست کم مقداری از عمر خویش را در این دو امر مهم سپری نموده اند. این شیوه در زندگی ائمه علیهم السلام نیز آشکارا دیده میشود.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
