جین‌ها ( یکی از گروه های هندو) می گویند: راه رهایی، ریاضت کشیدن کامل است؛ یعنی خویشتن داری از آزردن زندگان. هر مرتاض جین باید پنج سوگند یاد کند: جانداری را نکشد، دروغ نگوید، چیزی را که به او نداده اند نگیرد (دزدی نکند)، پاکدامن باشد و ترک لذت از چیزهای بیرونی کند. آنان می اندیشند که لذت جسمانی همیشه گناه است؛ کمال مطلوب، روگرداندن از رنج و راحت است و بی نیازی از همه چیزهای بیرونی. برای جین ها کشت و زرع حرام است، چون در زراعت، خاک را میشکافند و حشرات یا کرمها را له میکنند. جین خوب از عسل هم چشم می پوشد، چون آن را حیات زنبور میداند... پرده بر دهانش میکشد که به هنگام تنفس موجودات زنده هوا را فرو ندهد و نکشد، گرد چراغ پرده میکند تا حشرات را از شعله، دور بدارد و زمین زیر پایش را جارو می کند تا پا بر زندهای نگذارد و.... جهان مادی گرا، به خصوص غربیان در قرن های اخیر در نقطه مقابل آن نظریه ها و باورهای افراطی، به تفریط رو آورده و تلاش های گسترده و مهار گسیخته ای را در جهت بهره وری بی رویه آغاز نمودند. اوج این دیدگاه و رویکرد را در عصر استعمار و تصرف سرزمین ها و مناطق مختلف جهان توسط اروپاییان می توان مشاهده کرد که صفحه ننگینی در تاریخ بشر از خود برجای گذاشتند، چنانکه نویسنده پیش گفته در مورد رویکرد استعمارگران در شبه قاره می نویسد:
در این میان از نقاط دور دست مغرب زمین از جزیره کوچکی بازرگانانی فرستاده شدند تا ثروت هند را دست چین کنند. چیزی نگذشت که نوبت تفنگها فرارسید و همان جزیره کوچک امپراتوری عظیمی را تصرف کرد که در آن، روزگاری هند و مسلمان دست به دست هم داده، یکی از تمدن های بزرگ تاریخ را ساخته بودند.؟ در مقابل این دو دیدگاه افراط و تفریط، دیدگاه متوازن و آینده نگر اسلام و معصومان علیهم السلام وجود دارد که ضمن شمردن موجودات از آن خدا و آفرینش یافته اراده حق، آنها را در خدمت بشر و برای بهره وری صحیح و توأم باکرامت و مسئولیت او می داند. بهره وری هوشمندانه، مسئولانه و توأم با مصلحت را برای انسان پیشنهاد می کند و به طور کلی، نه دیدگاه افراطی دیروز غرب و شرق را تأیید می کند و نه ولع بی مهار امروز غرب را که در عهد استعمار از خود بروز داده و همچنان با همان آزمندی و منفعت محوری به جهان و طبیعت می نگرد، تأیید میکند.
یکی از عواملی که در رویکرد زیست محیطی مسلمانان مؤثر تلقی می گردد و می تواند زمینه ارزشمندی برای حفاظت از محیط زیست تلقی شود، تصویری است که اسلام، قرآن کریم و معصومان علیهم السلام از دنیا ارائه داده اند. از نگاه اسلامی دنیا به عنوان مزرعه آخرت» می باشد یا دنیا به عنوان «قنطره» تصویر شده است. با نگاه به این گونه تمثیل نمایی و تصویرگری، انسان مسلمان برای آبادی آن، نه تنها مانعی نمی بیند، بلکه برای آنکه آخرتش آباد شود، در جهت انجام کارهای عام المنفعه از جهت غری درخت های مثمر و غیر مثمر، انجام اعمالی که پس از مرگ، او را یاد نموده و به عنوان حسنه جاریه تلقی شود، ترغیب می گردد، همچنان که در مقابل، از کارها و اعمالی که موجب نفرین آیندگان می شود، دوری می جوید، زیرا در دنیا هر چه به دست آورد و اموال و دارایی اش بیشتر گردد، اگر در جهت صحیح و انجام تکالیف الهی انسجام نگیرد، مقامی قلیل بیش نیست و برای آخرت هیچ ارزشی ندارد.
همین موضع در باره آخرت و تصویری که از آن در باره ویژگی ها و نعمتهای آن وجود دارد، قابل پیگیری است. صفات آخرت که برای وی در بهشت فراهم می باشد، از قبیل «جنات»، «انهار»، «فواکه» و سایر امور می تواند انسان را به سوی ایجاد فضای سبز و باغ سازی و باغچه سازی بکشاند و از تخریب درختان و آلودن آب و نابود کردن مزارع و جلوگیر نماید.
یکی از امتیازهای دیدگاه سیاسی - اجتماعی اسلام و پیامد نگرش و سیره معصومان علیهم السلام در باره مسائل اجتماعی و امور مربوط به صلاح و منافع اجتماعی، مجال دادن به احکام حکومتی و تجویز مقررات به روز و جامعه محور و آینده نگر، برای رهبران دینی و در نظام حکومت اسلامی برای ولایت فقیه است. همانگونه که در قسمتهای مختلف این نوشتار، به ویژه مبحث مناطق حفاظت شده، یاد آور شد، روایات معصومان علیهم السلام علیهم السلامل مجال وسیعی برای رهبران دینی جهت حفاظت محیط زیست در نظر گرفته است، به طوری که رهبر دینی جامعه در این زمینه، بیش از بسیاری از میادین و پهنه ها، اختیار داشته و می تواند هر آنچه به صلاح عموم و آینده مسلمانان است در باره شکار حیوانات، درختان جنگلی، بهره وری از آبها و رود خانه ها و سایر امور، نظر داده و مقرراتی را به مرحله اجرا در آورد و مردم باید به عنوان احکام دینی بدان نگریسته و در انجام آن بدون هیچ مخالفت و سرپیچی بکوشند.
البته روشن است که این حکم حکومتی حاکم اسلامی، تنها در مورد ایجاد قوانین و مقرراتی که بتواند مناطقی را به صورت مناطق ویژه زیست محیطی در آورد و از استفاده عموم یا بی رویه مردم جلوگیری نماید، بخشی از کار ویژه حکم حکومتی است. در اسلام، ولی فقیه و حاکم اسلامی با صدور حکم حرمت استفاده بی رویه از جنگل یا ممنوعیت استفاده از گوشت یا پوست فلان حیوان یا قطع درختان و تخریب مراتع و یا دستور به کشت و غرس و نگهداری و... می تواند بر رفتار مردم و اخلاق زیست محیطی جامعه تأثیر گذاشته، از آنان به عنوان تکلیف شرعی، رعایت امور مورد نظر را در پهنه محیط زیست بخواهد.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
.JPG)
