جاذبه هاي آذربايجان و شهر اران (3)

وضعيت کشاورزي

اراضي شهرستان اسكو مستعد براي توسعه كشاورزي و زراعت و باغداري مي باشد و امكانات بالفعل و بالقوه موجود در سطح شهرستان از ساير شهرستان هاي استان بالاتر و بيشتر مي باشد.از نظر باغداري اين منطقه از اهميت فوق العاده اي برخوردار بوده و مساحت و وسعت باغات داير اين موضوع را اثبات مي كند ضمناً ميزان توليدات محصولات سردرختي و كشاورزي اين منطقه از قبيل گردو، برگه زردآلو،‌ بادام (گونه هاي ديرگل)، بذر يونجه، زيره، گندم، جو، سبزيجات، چغندر قند،‌ انگور، فندق، سيب و گلابي، گل سرخ و بويژه پياز در سطح استان و كشور و حتي خارج از كشور مطرح مي باشد. وجود حدود 200000 واحد دامي و تعداد قابل توجهي گاوداري و مرغداري صنعتي در منطقه (مرغ اجداد خاصبان ـ گاوداري نگين آذر ساتلو) و 50000 هكتار مراتع خوش خوراك در دهستان هاي تابعه نشانگر اين موضوع است كه شهرستان اسكو در امر كشاورزي و زراعت و باغداري فعال بوده و با تكميل عمليات اجرايي سد شهيد مدني تبريز و بهره برداري از پروژه مذكور مساحت قابل توجهي از اراضي دهستان هاي تازه كند و شوركات جنوبي از حالت ديم به حالت آبي تبديل خواهد شد و مزرعه شيلاتي ماهيان گرم آبي براي توليد انواع ماهيها در ضلع غرب بخش ايلخچي در حال احداث مي باشد كه در صورت تكميل و به بهره برداري رسيدن پروژه حدود 600 نفر اشتغالزايي خواهد داشت.

توزيع اراضي شهرستان اسكو:

اراضي شهرستان بالغ بر 29504 هكتار مي باشد كه 9091 هكتار آن را زراعت آبي و 15895 هكتار را زراعت ديم و 3862 هكتار را باغات مثمر و 656 هكتار را باغات غير مثمر تشكيل مي دهند.

نقاط تاريخي و ديدني

الف – کندوان يا کندوجان:
يكي از روستاهاي دهستان سهند مي باشد كه در 18 كيلومتري جنوب اسكو در دامنه سرسبز سلطان داغي و در 50 كيلومتري جنوب غربي تبريز واقع شده است. روستاي تاريخي كندوان در دامنه شمالي ارشد داغي و قسمت غربي توده كوهستاني سهند در بخش شرقي دره آبرفتي قرار دارد. اين روستا طبق سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375، 137 خانوار و 750 نفر جمعيت دارد كه به كار كشاورزي و دامداري و صنايع دستي اشتغال دارند.
آنچه به كندوان هويت باستاني داده وجود 117 خانوار و منزل مسكوني در درون توده‌هاي مخروطي و هرمي شكل صخره اي كه روستاييان كندوان داخل اين توده ها براي خود خانه مسكوني، آغل، انبار، كارگاه ايجاد كرده اند. وجه تسميه كندوان به خاطر خانه هاي كندوئي شكلي مي باشد كه در دل صخره هاي كراني كله قندي شكل تعبيه شده است و از خصوصيات اين خانه هاست كه هواي داخل آن در زمستان گرم و مطبوع و در تايستان خنك مي باشد و درست برعكس بيرون كه در اين دهكده در تابستان مطبوع و معتدل و در زمستان و پربرف مي باشد.
كوچه هاي دهكده كندوان در حقيقت همان شيارهاي ناشي از جريان تخريبي آب هاي جاري است، خانه هاي صخره اي و سنتي كندوان از جنس لارها (Larha) و اينمبريست (Inembridt) است كه در اثر مخلوط شدن مواد آتشفشان سهند با گل و لاي حاصله از باران‌هاي سيل آسا به وجود آمده است و تپه هاي مخروطي و هرمي شكل بيش از 60 متر ارتفاع دارند كه در درون هر مخروط بين دو يا چهار طبقه مسكن ساخته شده است كه در اصطلاح محلي به اين طبقات ( گيران – كران) مي گويند.
درباره اوضاع معماري سنتي كندوان تعدادي از محققان و جغرافي دانان اعتقاد دارند كه كندوان در ايران نظيري ندارد و نوع معماري آن از نوع معماري صخره اي است و چنين تعريف مي كنند كه معماري صخره اي، از نظر بازسازي بسيار پراهميت تر از معماري معمولي است.
در معماري معمولي به وسيله مصالح ساختماني آهك و گچ و خشت، هيات اصلي معماري را به وجود آورده اند. در معماري معمولي فضا نتيجه هيات اصلي و حجم ساختمان است در صورتي كه در معماري صخره اي، عكس آن جريان دارد يعني معماي از فضا شروع مي‌شود. در مورد ايجاد طبقاتي به نام (كران) كه خانه هاي كندوان در داخل اين طبقات كنده شده نوع خاصي از معماري را به خود اختصاص داده است عقيده محققان چنين است.
معماري صخره اي روستايي كندوان در رابطه با كران هاي طبيعي و مناظر اطرافش دنيايي از زيبايي را آفريده است كه در اثر فعل و انفعالات آتشفشاتي كوه سهند منظره اي بديع، در يكي از خوش آب و هواترين نقاط آذربايجان ايجاد شده است كه بيشتر به نظر خواب و خيال مي آيد. ده ها واحد كران گوناگون چندتايي، جفتي، تكي، مخروطي، دوكي شكل يكي از مهم‌ترين مناظر طبيعي سرزمين ايران را مجسم ساخته است.
بررسي هاي مربوط به نمونه شناسي يا تيپولوژي (Tipology) خانه هاي صخره اي كنداوان بررسي هاي مربوط كه مهم ترين خصوصيت آن در ايجاد فضا پيروي اجباري از طبيعت و فرم ( كران ها)، در روستاي كندوان كران ها عموماً داراي دو طبقه است و در بعضي موارد سه و حتي چهار طبقه نيز در آنها ايجاد كرده اند.
از طرفي وجود آب معدني بسيار گوارايي كه به عقيده پزشكان و مردم محل براي امراض كليوي بسيار مفيد و شفابخش است. وجود آب معدني گوارا، خانه هاي صخره اي و مخروطي منحصر به فرد، دره سرسبز و خرم، آب و هواي بسيار مطبوع كوهستاني و وجود لبنيات مرغول و دلپذير و عسل طبيعي از ديرباز روستاي كندوان را مود توجه علاقمندان قرار داده است و محيط آرام بخش و سكونت شبانگاهي روستا توام با نسيم دلپذيري كه از سهند زيبا مي وزد. جالب ترين انگيزه براي علاقمندان و محققان در ديدار از كندوان علاوه بر خانه هاي نوع معماري صخره اي وجود آب هاي معدني سرد و بسيار گواراي كندوان است كه اخيراً شهرت خاصي پيدا كرده و سبب جلب تعداد كثير مسافر و دردمند به كندوان شده است.
يكي از چشمه ها كه از اهميت شايان و شهرت خاصي برخوردار است در نزديكي روستاي كندوان تحت عنوان چشمه آب معدني كندوان ظاهر شده است جريان آب اين چشمه دائمي بوده و تقريباً به طور يكنواخت مي باشد. با اين كه در فصول پرباران تغييراتي در دبي چشمه به وجود مي آيد. آب دهي لحظه اي چشمه حدود نيم ليت در ثانيه است موقعيت دهانه چشمه به صورت كف دره اي و دو دهانه بوده و انتقال آب از حدود 10 متري به وسيله لوله پليكا به منبع آب انتقال يافته و داراي مالكيت عمومي مي باشد.
درمان با‌ آب معدني و به اصطلاح علمي كرونوتراپي، يكي از انواع معالجه به طريقه فيزيكي مي باشد. اكنون آب چشمه معدني كندوان يكي از موثرترين منابع طبيعي جهت از بين بردن سنگ كليه شهرت پيدا كرده است.
بر اساس آزمايشات انجام گرفته آب كندوان بر روي سنگ فسفات L آپاتيت اثر كرده و سبب متلاشي شدن آن گرديده است. ( توسط خانم سهيلا فرهنگي كه زيرنظر آقايان دكتر يوسف البرز – دكتر علي زاده – دكتر فرخ حسن زاده) تشخيص شيمايي فسفر و كلسين در محلول جاري سنگ مزبور كاملاً مثبت بوده و اين آزمايش چندين بار تكرار و تاثير آب بر سنگ آپاتيت به اثبات رسيده است چرا كه از وزن سنگ نيز كاسته شده بود. بنا به نظر محققان فوق و به علت اسيدي بودن آب كندوان كه PH آن در حدود 8/6 مي باشد و با در نظر گرفتن تركيب شيمايي سنگ هاي فسفاته، آب كندوان با خاصيت اسيدي خود بر روي سنگ فوق كه حاوي تركيب فسفاته مي باشد به طور (Lnvitro) تاثير مي نمايد و سبب متلاشي شدن آن مي گردد.
ب – قله سلطان داغي از كوهستان سهند يا زيارتگاه اسامه سپهسالار لشكر اسلام:
كوهستان سهند پس از سبلان يكي از بزرگترين و مهمترين برجستگيهاي آذربايجان‌شرقي و از معروفترين كوههاي آتشفشاني خاموش ايران است كه در 50 كيلومتري جنوب تبريز قرار دارد و سلطان داغي در شال غربي كوهستان سهند و در شهرستان اسكو واقع شده است اين كوه بعد از قله جام داغي سهند به ارتفاع 3710 متر و قوچ گلي سهند به ارتفاع 3700 متر سومين قله سهند محسوب مي شود كه 3476 متر ارتفاع دارد اين كوه يكي از كوههاي مهم آتشفشاني سهند بوده كه در حدود ده ميليون سال پيش فعال بوده است و به علت برودت هوا و انجماد و انقباض، توده سنگها بصورت ورقه ورقه درآمده اند.
پ – بقعه امامزاده اسكو:
بر روي تپه‌اي در جنوب اسكو و مشرف به شهر واقع شده، گنبدي دارد آجري و بلند كه چهار منفذ كوچك در چهر روي آن تعبيه شده است. در ورودي بقعه به دهليز كوچكي باز مي‌شود كه راهي به درون بقعه دارد و يك ضريح چوبي كهنه روي قبر امامزاده نهاده اند.در كنار يكي از قبور سنگ طاق مانندي موجود است كه تقريباً دو ثلث آن در خاك فرو رفته و مردم محل آنرا «سانجي داشي» و يا سنگ سرفه مي گويند و معتقدند كه بچه هايي كه سياه سرفه بگيرند اگر از زير آن سنگ عبور كنند به جهت اينكه اين سنگ دروازه اولياء ا... بوده شفا پيدا مي كنند و از جميع امراض در امان خواهند بود.
ت- روستاي عنصرود:
يكي از اقراء پرجمعيت دهستان سهند مي باشد كه داراي طبيعت جذاب و سرسبز و چشمه هاي آب معدني بوده كه بعلت عدم راه دسترسي مطلوب آنطور كه بايد و شايد در سطح شهرستان و استان شناخته نشده است و نياز به ايجاد و احداث راه مناسب به منظور توسعه صنعت توريسم دارد كه در صورت ايجاد امكانات لازم و معرفي توسط ارگانهاي ذيربط مي تواند در توسعه اقتصادي و اجتماعي قريه مذكور و قراء همجوار خيلي موثر باشد.
ث – پير حيدر:
مردي زاهد و گوشه نشين كه بنوشته مرحوم آقاي كارنگ ... از سمنان به تبريز آمده بعد در اسكو سكونت گزيده است، مقبره او به همراه پسرش باباشكر الله در شرق محله سوسيان در روي تپه اي قرار گرفته و اين منطقه بنام وي نامگذاري شده است، قبر پير حيدر خاكي است و كتيبه اي ندارد و يا داشته از بين رفته است. وفات پير حيدر در دوازدهم صفر 856 قمري در اسكو اتفاق افتاده است پائين تپه باغهاي باصفاست و باغ خليل اوف از آن جمله است و خليل اوف كه نامش حاج سيدرضا اسكويي و برادرش سيد حسن بود هر دو فرزندان حاج خليل و باني دبستان برادران اسكويي در اسكو هستند.
ج - مزار الله بنده سي:
بر فراز تپه اي بلند در جنوب شرقي اسكو بقعه اي وجود دارد كه سابقاً گنبد خشتي داشته و اكنون فروريخته است در درون بقعه قبر سنگي ساده اي هست بدون نوشته و تاريخ فوت كه قبر متعلق به پير گمنامي است كه او را الله بنده سي «بنده خدا» مي گويند و قبر سنگي ديگري در بيرون بقعه وجود دارد كه گوينده يكي از مريدان پير است و مردم به صاحب اين قبر هم مانند ديگر بقعه اعتقاد دارد و در روزهاي متبرك به زيارت آن مي روند و نذر مي گويند.
چ – مسجد پايتخت :
درست در وسط دو محله عليا و سفلي اسكو واقع شده و مسجدي كوچك و آباد بدون ستون با ديوارهاي عريض و طاق خشتي محكم و قديمي بر روي ديوار جنوب مسجد سنگ نوشته مرمريني بطول قريب يك متر و عرض شصت سانتيمتر وجود دارد.مضمون سنگ نوشته چنين است: قال الله تبارك و تعالي ان المساجد الله و لا تدعوا مع الله احداً وفق اله سبحانه و تعالي عبدالملتجي بوفور الطاعه راغمي حاجي عوض بن اخمد. بتجديد هذالعماره شريفه المباركه بعد تخريبها. بحمدالله و سبحان و تمت به اهتمامه و جرز ذالك في شهور سنته احد و سنين بعد الالف من الهجره النبويه و در حاشيه دست راست كتيبه عبارت «لااله الا الله» «محمد رسول الله» «علي والي الله». با همان خط و شيوه ثلث جلي بطور برجسته كنده شده است.
از مضمون اين سنگ نوشته برمي آيد كه اين مسجد نيز در دوره استيلاي روميان يا بعبارت ديگر عساكر عثماني مانند مساجد ساير بلاد آذربايجان تخريب شده و پس از مراجعت و و هزيمت آنان دوباره توسط يكي از ثروتمندان اسكو بنام حاجي عوض بن احمد در سال 1061 هجري قمري مرمت و تجديد بنا شده است.
ح- مسجد جامع اسكو:
اين مسجد كمي بالاتر از مسجد پايتخت در كنار خيابان اصلي و ميدان بزرگ اسكو واقع شده كف آن 2 متر از سطح خيابان بالاتر است. شش ستون سنگي و 12 گنبد ضربي آجري دارد سر ستونهايش سنگي مي باشد. اهل محل تاريخ بناي مسجد را همزمان با تاريخ تجديدبناي مسجد پايتخت مي دانند. بهرحال مسجدي است آباد و خوش طرح ، مفروش داير و نمونه زيبائي از سنگ معماري مساجد دوره شاهان صفويه.

شهرستان اهر

نگاهي کوتاه به اهر

اهر يکي از شهرستان هاي استان آذربايجان شرقي است که پيش از اسلام اوزانلار نام داشته و به نام ميمد نيز مشهور است. بعد از ظهور اسلام به نام اهر يا اهريچ خوانده شد كه حاكم نشين قره داغ بود. شهرستان اهر در منطقه اي كشاورزي قرار گرفته و در زمينه ي کشاورزي، دام پروري و باغ داري از امكانات طبيعي و نيروي انساني خوبي برخوردار است. در شهرستان اهر؛ جاذبه هاي طبيعي و تاريخي بااهميتي مي توان ديد. به همين سبب اين شهرستان در صنعت گردشگري نيز ايفاگر نقش قابل توجهي است. بيش تر دره ها و بلندي هاي شهرستان اهر؛ پوشيده از جنگل و مرتع است. جنگل هاي زيباي ارسباران، چشمه هاي آب معدني گازدار عربشاه، آّب معدني مشک عنبر، آب معدني دره آبش احمد و آب معدني آبريس همراه با ساير عوامل طبيعي از جمله رودخانه ارس، دشت اهر و تالاب ها و ارتفاعات منطقه؛ چشم انداز زيبايي از طبيعت شهرستان اهر را به نمايش مي گذارند .
پيشينه ي تاريخي و گذشته ي شهرستان اهر نيز سبب وجود جاذبه هاي معماري و تاريخي چون: تپه هاي باستاني، مساجدقديمي، قلعه ها و کاروان سراهاي تاريخي در منطقه شده است. از جمله مهم ترين مکان هاي تاريخي شهرستان اهر مي توان بازاراهر را که يکي از زيباترين بازارهاي آذربايجان شرقي است، حمام کردشت و بقعه شيخ شهاب الدين اهري را نام برد.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي اهر

دژ قوم ماد و رودخانه ارس مرز دولت ماد بود. اهر از شهرهاي قديمي آذربايجان است. اين شهر قبل از اسلام اوزانلار نام داشت و به نام ميمد نيز مشهور بود. بعد از ظهور اسلام به نام اهر يا اهريچ خوانده شد كه حاكم نشين قره داغ بود. در سال 23 هجري قمري در زمان خليفه دوم، قواي اسلام به فرماندهي بكربن عبدالله به اين منطقه دست يافتند. در زمان خلافت عباسيان از سال 200 تا 222 هجري قمري بابك خرمدين در آذربايجان بر عليه خليفه عباسي (معتصم) قيام كرده قريب به 20 سال در مقابل سپاهيان خليفه مقاومت نمود و حماسه ها آفريد. او بزرگ ترين سرداران عرب و سپاهيان اش را كه بيش از 250 هزار نفر بودند نابود كرد. در زمان حكومت شهر ياران گمنام (كنگريان، جستانيان، آل مسافر، رواديان) شهر اهر در رديف سرزمين قهرمانان استقلال طلب ايران بود. پس از حكومت سلجوقيان و خوارزمشاهيان، در زمان اتابكان، شهرستان اهر مركز حكومت اولاد جهان پهلوانان، اتابک آذربايجان بود و تعدادي از آنان به نام مالک اهر در ارسباران حكومت كردند. در زمان حكومت صفويه جنگ سختي بين مردم اهر و ايل بايبوردلو با قشون عثماني در محل معروف به قانلي گول در جنوب اهر اتفاق افتاد. در دوره قاجاريه و جنگ هاي ايران و روس شهر اهر مركز فرماندهي عباس ميرزا نايب السلطنه بود. در سال 1228 قمري در بيماري وباي تبريز كه عده بي شماري تلف شدند، محمد شاه مدتي در اهر اقامت داشت و به امور آذربايجان رسيدگي مي كرد. مظفرالدين شاه قاجار در سفري به ارسباران بعضي مناظر طبيعي اروپا را با نقاط دل انگيز اين منطقه مقايسه كرده است. اين منطقه در برگيرنده ي شهرها، بخش ها و روستاهاي زيادي است و امروزه يکي از آبادترين نواحي استان آذربايجان شرقي به شمار مي رود.

مشخصات جغرافيايي

شهرستان اهر در منطقه اي كوهستاني و كشاورزي قرار گرفته است. شهرستان اهر از شمال به کليبر، از جنوب به هريس، از باختر به ورزقان و از خاور به مشکين شهر اردبيل محدود مي شود. مرکز اين شهرستان، شهر اهر است که در درازاي خاوري 47 درجه و 06 دقيقه و در پهناي شمالي 38 درجه و 28 دقيقه و ارتفاع 1341 متري از سطح دريا و در 120 كيلومتري شمال خاوري تبريز و در مسير جاده اصلي تبريز – مشكين شهر قرار گرفته است.

دهستان ديكله اهر

اين دهستان که مركز آن روستاي چناب است و 44 روستاي تابعه دارد از نظر تاريخي داراي اهميت فوق العاده اي مي باشد. چناب در دره اي با صفا قرار دارد و در يك كيلومتري باختر آن در پشت دو كوه سنگي، دره اي تاريخي به نام قوبول دره سي واقع شده كه در مقابل آن كوهستان هشتادسر(هشته سر) قرار گرفته است. كوهستان هشتادسر، مسكن ياران بابك خرمدين در ارسباران بوده است. در اين كوه ها آثار متعدد قلعه هاي تاريخي و مركز ستاد افشين در برزند و ارشه (ارشق) مشگين شهر، به چشم مي خورد. دره قوبول دره سي، جهتي خاوري – باختري داشته و رودهاي كوچك و جويبارهاي متعددي از اين دره به سوي رود قره سو جاري است. دشت گسترده وسيعي به نام لشگرگاه يا ميدان هوشنگ شاه در اين قسمت واقع است كه قطعات سفال شكسته و سنگ چخماق، مربوط به قرون اوليه هزاره اول قبل از ميلاد مسيح، به طور پراكنده در آن ديده مي شود. درسمت جنوب و خاور روستاي چناب، آبكندي عمودي و بلند از فرسايش رودخانه به وجود آمده كه در حدود 2 كيلومتر درازا و بيش از 150 متر ارتفاع دارد. بر بدنه و بالاي اين آبكند، ‌غارهايي موجود است كه به گفته اهالي، ‌يكي از غارها گنجايش دو هزار نفر را دارد. در سمت خاور روستا در پشت آبكند زيارتگاهي به نام جال تالان وجود دارد. در حفاري هاي اين منطقه مجسمه هايي به دست آمده كه اكثرا صورت مردان جنگي را دارند كه دست بر سينه و درحالت عبادت يا خدمت ايستاده اند.
ادامه دارد...
/خ