تهيه كنندگان: عبدالامير كربلايي و ف. مدرك
منبع: راسخون
بازار تبريز (ثبت تاريخي 1097)
شهر تبريز بنا به مقتضيات جغرافيايي، وسعت، قدمت و اهميتي كه دارد داراي يكي از زيباترين و بزرگترين مجموعه بازارهاي ايران مي باشد.سبك معماري، كثرت سراها و تيمچه ها و وجود تعدادي مدرسه و مسجد نيز به اين مجموعه اهميت و امتيازي خاص داده اند. از تاريخ بناي اوليه مجموعه بازار تبريز اطلاعي در دست نيست ليكن اكثر مورخين و جغرافي نويسان و جهانگردان اسلامي و خارجي كه از قرن چهارم هجري تا عهد قاجار از تبريز ديدن نموده اند اسناد مهم و مدارك ارزنده اي را درباره بازار و وضع بازرگاني تبريز ارائه داده اند.از مقدسي ـ ياقوت، ماركوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفي، كلاويخو، جان كارت رايت انگليسي، شاردن، جملي كاردي جهانگرد ايتاليايي و دهها سياح و مورخ ديگر مطالب جالب توجهي به جاي مانده كه دال بر اهميت مجموعه بازار در دوره هاي مختلف بوده است. وجود مدارس و مساجد تاريخي مهم و معروفي چون مسجد جامع، مدرسه حاج صفرعلي، مدرسه صادقيه در اين بازار نيز گواه بر پيشينه تاريخي اين مجموعه بنا مي باشد.
بازار كنوني تبريز مربوط به اواخر زنديه (يعني بعد از زلزله اي كه در سال 1193 هجري قمري روي داد) و عصر قاجار مي باشد. در زمان عباس ميرزا كه تبريز وليعهد نشين و دارالسلطنه گرديد. سراها و تميمچه ها و بازارهاي عالي تازه اي احداث شد.
بازار تبريز با طاقها و گنبدهاي بلند آجري شامل بازار امير، بازار كفاشان، راسته بازار، بازار حلاجان، يميني دوز بازار، راسته كهنه، بازار حاج محمد حسين، بازار مشير، بازار دلاله زن بزرگ، بازارچه صفي، بازار امير ابوالحسن سراي حاج رسول، سراي حاج ميرزا علي نقي، تيمچه و سراي شيخ كاظم، تيمچه حاج صفرعلي، تيمچه و دالان ميرزا شفيع، تيمچه ملك، ... كه به اختصار چند اثر اشاره مي شود.بازار تيمچه امير يكي از شاهكارهاي جالب معماري و با شكوه ترين تيمچه هاي بازار تبريز به حساب مي آيد. تيمچه حاج صفرعلي بنائي است معظم كه باني آن حاج صفرعلي خوئي بازرگان معروف معاصر فتحعلي شاه قاجار مي باشد.
تيمچه مظفريه ـ تيمچه مظفريه نيز يكي از زيباترين بخشهاي بازار است كه حاج شيخ جعفر قزويني تاجر سرشناس دوره ناصرالدين شاه آن در سال 1305 ساخته بود و به مناسبت حضور مظفر الدين ميرزا وليعهد وقت دراين تيمچه به نام مظفريه نامگذاري كرد.
خانه كوزه كناني (ثبت تاريخي 1171)
خانه مرحوم حاج ميرزا مهدي كوزه كناني در جنب مجموعه بازار بزرگ تبريز و در كنار خيابان جديد الاحداث استاد مطهري واقع شده و در زمان مشروطيت و پس از آن محل تجمع سران و بازماندگان صدر مشروطيت از جمله ستارخانه، باقرخان، ثقه الاسلام، حاج ميرزا آقا فرشي، حاج ميرزا حسين واعظ و اكثر مشروطه خواهان بوده است.
خانه مزبور درسال 1247 هجري شمسي به دست حاج ولي معمار تبريزي كه ساليان متمادي در روسيه زندگي مي كرده ساخته شده و در سال 1344 توسط مالكان جديد آن مرمت گرديده است.
بقعه صاحب الامر و مدرسه اكبريه
بقعه صاحب الامر در كنار خيابان مدرس قرار دارد و از آثار زمان شاه طهماسب صفوي مي‌باشد اين بنا در سال 1045 هجري توسط سپاهيان سلطان مراد چهارم تخريب شده كه در زمان شاه سلطان حسين صفوي، و از طرف ميرزا محمد ايراهيم وزير آذربايجان مرمت گرديد.
بقعه سيد ابراهيم و سنگ بسم الله
بقعه موسوم به سيد ابراهيم در خيابان شمس تبريزي و در محله دوه چي قرار دارد. پاره اي از مورخين، سيد ابراهيم را از اولاد امام زين العابدين مي دانند ليكن در زيارت نامه، وي را فرزند موسي بن جعفر نوشته اند.
و سنگ معروف بسم الله نيز در قسمت پايين ديوار جنوبي نصب شده بود كه اخيراً به موزه تبريز منتقل گرديده است.
مدرسه تومانيان
اين مدرسه به نام دبيرستان اسدي شهرت دارد. قسمتي از ساختمان آن در 1895 توسط خانواده تومانيان ساخته شده و به ارامنه اهداء شده است.
بقعه عون بن علي (عينالي)
اين بقعه برقراز بلندترين قله كوه سرخاب واقع شده است، سنگ بنا شيوه ايلخاني دارد در زمان تسلط عثماني ويران شده و در زمان شاه عباس تجديد بنا يافته اس. بنا به روايتي مقبره دو تن از اولاد حضرت علي (ع)، عون علي و زين علي در آنجاست.
بقعه شيخ محمد سياهپوش
در كوچه علي سياهپوش در خيابان منجم واقع شده است. جاي تاريخ در سنگ نوشته ريخته و ناپيداست. ارادت به شيخ معروف داشت و به جاي او نشسته است. تاريخ در گذشت وي معلوم نيست ولي احتمالاً در دهه پنجم قرن دهم اتفاق افتاده است.
آرامگاه دو كمال
در محله بيلانكوه تبريز در ميان باغي مشجر و بنايي متين و زيبا دو تن از بزرگان ادب و هنر كشورمان آرميده اند. كمال الدين مسعود خجندي از شعراي معروف قرن هشتم و نهم هجري و كمال الدين بهزاد معروفترين نقاش مينياتوريست قرن دهم هجري.
مقابر ياد شده در سال 1338 توسط فرهنگ دوستان كنجكاو شهر تبريز كشف و بعدها به همت انجمن آثار ملي مرمت و لوحه يادبود در آن نصب گرديد.
ايل گلي ( شاهگلي)
مجموعه تفريحي و تفرجگاه ايل گلي در جنوب شرقي شهر تبريز واقع شده است. تاريخ بناي استخر آن معلوم نيست ولي در زمان عباس ميرزا تعمير شده است، از آن زمان اين استخر براي ذخيره كردن آب جهت آبياري مزارع و باغ هاي شهر مورد استفاده قرار مي گرفت از سال 1309 به صورت گردشگاه عمومي درآمده است.
موزه آذربايجان
از ديگر نقاط ديدني شهر تبريز موزه آذربايجان را بايد نام برد، اين موزه در مساحتي قريب 2000 مترمربع در سال 1341 مورد بهره برداري قرار گرفته است و مشتمل بر 3 سالن نمايش، 2300 قطعه شيء ثبت شده مي باشد. جا دارد از ساختمان زيباي شهرداري تبريز نيز به عنوان يكي از نقاط ديدني قابل توجه شهر ياد كرد.
كليساهاي تبريز
شش كليسا در تبريز وجود دارد: يك كليسا متعلق به آودنتيست ها، سه كليسا به ارامنه گريگوري، يك كليسا به پروتستان ها و يك كليسا متعلق به كاتوليك ها. كليساي آدونتيستها در خيابان شريعتي جنوبي واقع و به صورت تالار كوچكي است كه چندان مورد استفاده نيست. كليساهاي گريگوريان عبارتند از:
سركيس مقدس – كه در سال 1845 ميلادي تجديد بنا شده است و در مرحله بارون آواك تبريز قرار دارد.
شوغاگات مقدس – كليساي نوساختي است واقع در گورستان ارمنيان و در كنار كليساي قديمي مريم نه نه قرار دارد و در محله مارالان واقع شده است. كليساي مريم مقدس در نبش خيابان شريعتي شمالي و جمهوري اسلامي واقع شده و ساختمان آن در سال 1785 ميلادي پايان يافته است. بزرگ ترين و قديمي ترين كليساي تبريز است. كليساي كاتوليك ها، عذراي توانا نام دارد در پشت خيابان امام خميني و در داخل كوچه ميارميار واقع شده است. در سال 1910 ساخته شده است.
مسجد حسن پادشاه
توسط اوزون حسن يا فرزندش يعقوب ساخته شده است. اكنون به صورت متروكي درآمده است. چند ستون سنگي و پاره اي سنگ نوشته هاي شكسته و درهم ريخته تنها باقي‌مانده از آن مسجد است.
مسجد شاهزاده ( شهداء فعلي)
در ميدان شهداي فعلي روبروي بانك ملي قرار گرفته است و به مسجد شهدا معروف است. در زمان عباس ميرزا وليعهد شروع به ساختمان شده و در زمان مهديقلي ميرزا برادر محمدشاه تكميل گرديده است.
مسجد مقبره
در اول بازار كفاشان قرار دارد نه ستنون سنگي خوش تراش دارد. گنبدهايش بلند و ضربي است. در زلزله 1193 سقف آن فرو ريخته و بعداً ساخته شده است. اين كار توسط مرحوم ميرزا مهدي قاضي طباطبايي انجام پذيرفته و چون مقبره خودشان در آن جاست به نام مسجد مقبره خوانده شده است. مقبره آيت ا... شهيد سيدمحمد علي قاضي طباطبايي نيز در همين مسجد قرار دارد.
مسجد ظهيريه
در جانب غربي بقعه سيد حمزه واقع شده است. مسجدي بدون ستون و در ابعاد 8*20 متر داراي گنبدي بزرگ است. تزيينات و نوشته هاي سقف مسجد ( مذهب) هستند. باني اين مسجد ظهيرالدين پسر صدرالدين وزير آذربايجان است كه بقعه و مدرسه سيد حمزه را تعمير و اين مسجد را در سال 1087 هجري احداث نموده است. اين مسجد داراي وقف نامه اي است و آخرين بار در 1297 در زمان ناصرالدين شاه دوباره سازي شده است.
برج خلعت پوشان
در ده كيلومتري تبريز و يك كيلومتري شمال جاده تبريز – تهران – در روستاي كركج بري آجري بلندي وجود دارد كه به برج خلعت پوشان معروف است. بناب مزبور كه از آثار اواخر دوره صفويه مي باشد. در دوره قاجاريه در اين بنا خلعت اعطائي پادشاهان بر دوش حاكمان آذربايجان انداخته مي شد. برج به صورت كثيرالاضلاع شانزده ضلعي و سه طبقه است. اضلاع شرقي، غربي، شمالي و جنوبي بزرگ تر و داراي درگاه هاي بلند باز هستند و دوازده ضلع ديگر داراي طاق نماهاي تزييني مي باشند.
مقبره قطب راوندي واقع در خسروشهر
آرامگاه قطب الدين راوندي در محله قطب راوندي است كه به صورت گنبد مخروطي شكل در ميان درختان سرسبز و خرم جلوه گر است و دل هر عاشقي را مي ربايد.
مقبره شيخ سلارديلمي ( سلار)
مقبره الشيخ الاما ابولعلي حمزه بن عبدالعزيز ملقب به سلارديلمي كه در زاويه غربي قبرستان كهنه يا قديمي خسروشهر كه در كنار جاده ترانزيتي خسروشهر – مراغه قرار دارد و اخيراً توسط سازمان ميراث فرهنگي و شهرداري مرمت و بازسازي گرديده است.
شيخ سلار از اهالي ديلم و طبرستان و از اعاظك و مجتهدين و دانشمندان شيعه است كه علما رجل نويس شيعه و سني به اتفاق به شرح زندگي آن پرداخته و او را ستوده اند. او از شاگردان جناب شيخ مفيد و سيد مرتضي علم الهدي است و بنا به نوشته در ماه صفر سال 447 هـ درگذشته است و در خسروشهر مدفون است.
مسجد جامع خسروشهر
مسجد جامع خسروشهر از قدمت تاريخي بيشتري برخوردار است. قرائن موجود نشان مي دهد كه اين مسجد حدود هفت قرن پيش ساخته شده است و بيش از سه هزارنفر گنجايش دارد.
زيارتگاه امامزاده سيدمحمد (كرجان)
زيارتگاه سيدمحمد كججاني كه در شرق روستاي كرجان از روستاهاي دهستان سرد صحرا واقع شده و بنا به اقوال مشهور به يكي از نوادگان حضرت امام زين العابدين (علیه السّلام) مي باشد كه شرح مفصل آن در كتابهاي روضات الجنات و جنات الجنان آورده شده است.
مسائل و معضلات شهرستان
شهر تبريز بعلت مركز استان بودن و وجود جاذبه‌هاي متعدد شهرنشيني و داشتن امكانات متعدد باعث شده بيشترين مهاجرين سطح استاني را پذيرا باشد كه از روستاها و شهرهاي اطراف مي آيند و اين مهاجرين معمولاً توان تامين و تهيه محلي مناسب براي سكونت در نقاط مركزي شهري را ندارند ناچاراً در حاشيه شهر تبريز اقدام به ساخت و سازهاي غيرمجاز مي نمايند و معمولاً مهاجرين مربوط به يك منطقه و يا روستا در نقاط بخصوصي از حاشيه شهر بوضوح ديده مي شود و بنظر مي رسد حاشيه نشيني از مشكلات عمده شهرستان تبريز بوده و اين معضل مادر و زاينده و عامل اصلي ساير مسائل و معضلات اجتماعي ديگر اعم از قتل، سرقت ، منكرات، قاچاق و تكدي و خودكشي مي باشد و اين مشكلات بيشتر در نقاط حاشيه اي تبريز ديده مي شود و موارد ذكر شده در مراكز اصلي تبريز كمتر بوده و اگر موردي هم در مراكز اصلي و شهري ديده شود بيشتر مربوط به افراد حاشيه نشين مي باشد كه با عنايت به نبود اطلاعات بيشتر به ريز موارد فوق نمي پردازيم.
خصوصيات فرهنگي
بررسي وضعيت زبان و ادبيات موجود شهرستان (گويش هاي محلي، شعر و ادب و ...)
زبان امروزي مردم شهرستان تبريز به تركي آذري و بقولي تركي آذربايجان يا آذربايجاني معروف است. زبان آذري به زباني گفته مي شود كه امروزه در سراسر آذربايجان و سرزمينهاي وسيعي از نواحي شرقي تركيه و عراق گرفته تا كوهپايه هاي خراسان و از سواحل خزر تا سرزمينهاي فارس و كرمان به آن تكلم مي كنند.
از نظر شعر و ادب نيز تبريز همواره مهد دانش پروري و فرهنگ شعري بوده است. شمس تبريز، قطران و بسياري از سخنوران نامي ايران از اين ديار برخاسته اند.
حمدا... مستوفي در نزهه القلوب درخصوص مقبره الشعراء چنين نوشته است: در مقبره الشعراء سرخاب: انوري، خاقاني، ظهيرالدين فاريابي، فلكي شيرواني، همام تبريزي، خواجه عبدالرحيم خلوتي و... مدفونند و اخيراً شاعر شيرين سخن ملك ادب استاد شهريار نيز در اين مكان نقاب بر تيره خاك كشيده است.
لازم به توضيح است كه همه شعراء منطقه علاوه بر سرودن شعر به زبان فارسي در صنعت و هنر و فن شعر تركي مهارت خاصي دارند و در اكثر مراسمات مذهبي به زبان تركي شعر سروده و مي خوانند و تعصب خاصي به زبان مادري خود دارند.
وضعيت اقتصادي
بررسي وضعيت اقتصادي شهرستان
شهرستان تبريز، بخصوص شهر تبريز از ديرباز يكي از مراكز مهم اقتصادي و تجارتي كشور بوده و مي باشد و بر سر راه (جاده ابريشم)، خط ارتباطي آسيا و اروپا واقع شده است.از طرفي قرار گرفتن شهر تبريز در مسير ياد شده باعث گرديده كه اين شهر داراي تجارت بسيار قوي و بازارهاي پررونقي باشد كه هميشه در طول تاريخ و در سفرنامه هاي سياحان مختلف و معتبر دنيا از بازار تبريز و وفور كالا در آن سخن به ميان آمده است.
معظم بودن بازار تبريز و تعدد و تنوع انواع تجارت و بازرگاني در استان موجب گرديده است كه شهر تبريز يكي از مراكز مهم توزيع مواد اوليه و كالاهاي توليد استان محسوب گردد.بجز واحدهاي بزرگ صنعتي مانند تراكتورسازي، ماشين سازي و ايدم و پمپيران و موتوژن و ساير واحدهاي مختلف توليدي كوچك و بزرگ كه هم مواد اوليه و هم توليد از طريق بازار رد و بدل مي شوند. مگر اينكه خود واحدهاي توليدي اقدام به تهيه كالا از خارج و يا فروش محصولات خود به كشورهاي خارجي نموده باشند. ولي بطور كلي مي توان ادعا كرد كه تمام مواد اوليه موردنياز صنايع دستي از بازار تامين مي شود و درصد بالائي از محصولات توليد كارخانجات و همه توليدات صنايع دستي مستقيماً به بازار عرضه مي گردد.
موارد فوق باعث شده بازار تبريز در عرصه اقتصاد كشور نقش مهمي را بازي كند و اين امر باعث گرديده عده اي از اهالي شهرستان تبريز در زمينه شغل تجارت (آزاد) مشغول شده و از آن طريق امرار معاش نمايند. از طرفي افراد زياد ديگري در زمينه حمل و نقل شهري و بين شهري (ترانزيت) كالا، انبارداري، بسته بندي توليدات، بازاريابي و خدمات بازرگاني، واردات و صادرات و ... مشغول هستند.
عده اي ديگر از مردم شهرستان خصوصاً در شهرهاي كوچك و روستاهاي تحت پوشش شهرستان به كار كشاورزي مشغول هستند متاسفانه روزبروز به خاطر گسترش زندگي ماشيني و نفوذ فرهنگ شهرنشيني در روستاها و توسعه سريع واحدهاي توليدي و صنعتي اطراف شهر تبريز و تداخل در حوزه و محدوده شهرهاي كوچك و روستاها باعث شده روستائيان زمينهاي زراعت خود را به قيمت هاي چشمگير (به خيال خود) به واحدهاي توليدي بفروشند و خودشان بعد از چند سال اگر موفق بشوند بعنوان كارگر در آن واحدها مشغول باشند و به دست خود كشاورزي خود را فدا نمايند و مي توان گفت كشاورزي در سطح شهرستان تبريز در سطح پايين قرار دارد.
شيوه ها و الگوهاي غالب معيشت در سطح شهرستان
- بخش كشاورزي
- بخش صنعت
- بخش تجارت و خدمات
از قديم الايام شهر تبريز به مناسبت دارا بودن امتيازات و برتريهاي ويژه در سطح منطقه شمال غرب كشور، موقعيت خاص جغرافيائي و مركزيت اداري و سياسي استان و وجود بازار وسيع و بزرگ تاريخي و ... كه مهمترين مركز فعاليت بازرگاني استان بشمار مي رود و بنا به اظهار مورخان و سياحان بزرگ طول بازار سرپوشيده تبريز به بيش از يك كيلومتر مي رسد كه بزرگترين بازار سرپوشيده خاورميانه مي باشد.
از نگاهي وجود سيلوهاي بزرگ و انبارهاي چند منظوره و انبارهاي اداره قند و شكر و ظرفيت انبارهاي گمرك تبريز و سهلان، وجود كشتارگاه تبريز از عوامل مهم رواج تجارت و خدمات بازرگاني داخلي را در شهرستان رواج داده است و در زمينه فعاليتهاي تجارت و بازرگاني خارجي قابليتها و امكانات مساعد زيرين:
وجود دو واحد گمرك در سهلان و تبريز – ارتباط بازرگاني و تجارت تجار شهرستان با بازرگانان جمهوريهاي تازه استقلال يافته آسياي مركزي و روسيه – مركزيت راه آهن استان تبريز، جلفا و تهران – مركزيت راه ارتباطي مرز تركيه با كشورهاي اروپائي – وجود نمايشگاه بين المللي تبريز- وجود توليدات صنعتي و كشاورزي بويژه محصولات باغي و خشكبار- مهمتر از همه موقعيت *ممتاز فرش تبريز در بازارهاي جهاني
از عوامل مهم رواج بازرگاني و تجارت و خدمات در شهرستان تبريز بوده و به تبع آن غالب معيشت اكثر افراد شهرستان از اين بخش تامين مي شود.
كشاورزي شهرستان در روستاها و شهرها سنتي بوده و مدتي است از طرف مسئولين جهت كشاورزي مدرن برنامه‌ريزيهايي مي شود كه چندان هم موفق نبودند ولي درآمد اكثر روستائيان و اهالي شهرهاي كوچك از بخش كشاورزي تامين مي شود.
بخش صنعتي شهرستان هم در چند دههه اخير با ورود چندين واحد مونتاژ به تبريز گروهي از مردم را به سوي بخش صنعت سوق داد و سرمايه گذاري بخش خصوصي در زمينه بخش صنعت در سطح شهرستان در چند دهه اخير سر صعودي داشته و همين امر باعث شده كه معيشت بخش قابل توجهي از مردم از اين بخش تامين شود پس مي توان گفت: شهرستان تبريز تنها شهرستان استان است كه بطور مشخص داراي نقش بازرگاني و تجارت و خدماتي است شهرستان تبريز در فعاليتهاي صنعتي و ماشين سازي، صنايع غذايي و چرمسازي و نساجي و در سالهاي اخير در توسعه صنايع شيميايي و خدمات و بازرگاني و پرورش دام و طيور فعال بوده است
شهرستان سراب
مشخصات جغرافيائي:
موقعيت و وسعت شهرستان، طول و عرض جغرافيائي، شهرستانها و استانهاي همجوار
شهرستان سراب با مساحت 7/3447 كيلومتر مربع در جنوب شرقي استان آذربايجان شرقي بين 37 درجه و 36 دقيقه تا 38 درجه و 16 دقيقه عرض شمالي و 47 درجه و 2 دقيقه تا 47 درجه و 55 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويج قرار دارد اين شهرستان از شمال به شهرستانهاي مشكين شهر و هريس و از شرق به استان اردبيل از جنوب به شهرستان ميانه واز غرب به شهرستان بستان آباد محدود است.
چگونگي پستي و بلندي كوهها و ارتفاعات مهم و ...
چهره عمومي اين شهرستان توسط رشته كوه سبلان در شمال و رشته كوه بزقوش در جنوب و پيوستن رشته كوه بزقوش توسط ارتفاعات ايلانجوق به سبلان در شرق شكل يافته اين عوارض باعث بسته شدن اين شهرستان از سه طرف شمال، شرق و جنوب گشته و منطقه را به صورت چاله و دشتي درآورده است كه به سمت غرب باز مي شود ارتفاعع مركز شهرستان از سطح دريا حدود 1650 متر مي باشد رشته كوه بزقوش با ارتفاع 3302 متر بلندترين نقطه دشت سراب را از شهرستان ميانه جدا مي سازد شيب تند آن به سوي ميانه و دامنه كشيده شده آن به دشت سراب است در شمال دشت سراب كوه سبلان با ارتفاع 4812 متر در بلندترين نقطه قد بركشيده و داراي شكل مخروطي است و به صورت رشته كوههاي متعددي كه از شرق به غرب كشيده شده در تمام سال پوشيده از برف و يخ است.
وضعيت آب و هوايي و ميزان بارندگي درشهرستان
شهرستان سراب از نظر آب و هوايي در گروه اقليم سرد قرار دارد كه در تابستان داراي باراندگي كم است بيشتر بارندگي از اواسط پائيز تا اواسط بهار اتفاق مي افتد ميانگين ساليانه در كل محدوده شهرستان حدوداً 360 ميلي متر و از اين نظر ماههاي ارديبهشت با بارندگي 103 ميلي مرت و مرداد با 1/0 ميلي متر به ترتيب بيشترين و كمترين سهم را در ريزشهاي منطقه به خود اختصاص مي دهد روزهاي يخبندان در شهرستان به طور متوسط در جريان سال 152 روز مي باشد كه ماههاي بهمن با 30 روز يخبندان و ارديبهشته با 3 روز يخبندان بيشترين وكمترين روزهاي يخبندان را به خود اختصاص مي دهند. حداكثر درجه حرارت 36+ و حداقل درجه حرارت 27- درجه زير صفر در زمستان مي باشد.
وضعيت پوشش گياهي، جنگل و مرتع
مساحت پوشش مرتع در سطح شهرستان بالغ بر 120 هزار هكتار بوده كه از كل مراتع 6/67 درصد رويشگاههاي كوهستاني و پرشيب و 8/5 درصد رويشگاههاي تپه ماهور و 6/20 درصد رويشگاههاي فلات و 6 درس رويشگاههاي دشتي را شامل مي شود از نظر مساحت 81120 هكتار كوهستاني، 6960 هكتار تپه ماهور، 24720 هكتار فلات و 7200 هكتار دشتي مي باشد. از نظر درجه مراتع سبلان با مساحت 62500 هكتار كه از آن 31250 هكتار درجه يك و مابقي درجه دو و سه مي باشد مراتع بزقوش 15000 هكتار عموماً درجه دو و سه مي باشد از مراتع روستايي با وسعت 42200 هكتارمقدار 25000 هكتار درجه دو و سه و مابقي چمنزار مي باشد مراتع خود شهر با وسعت 300 هكتار چمنزار و درجه يك مي باشد.
منابع آب شهرستان، آبهاي سطح الارضي: رودها، چشمه ها وقنوات، آبهاي تحت الارضي
مهمترين رودخانه هاي جاري در منطقه عبارتند از رودخانه هاي سوين، آغميون، پسلر، تاجيار كه از دامنه هاي سبلان سرچشمه گرفته و از شمال به جنوب جريان دارد رودخانه وانق چاي كه از كوههاي بزقوش سرچشمه گرفته و در جنوب شهر سراب با پيوست به ساير رودها آجي چاي (تلخه رود) را تشكيل داده و در منطقه مهربان با پيوست رودخانه ارزنق به سوي درياچه اروميه روان مي گردد.
تعداد 135 حلقه چشمه و قنات در سطح شهرستان وجود دارد كه با توجه به رودخانه ها، سرچشمه ها و قناتهاي موجود در شهرستان، اين شهرستان را از نظر منابع آبي از مناطق پرآب استان به شمار مي رود.
تعداد بخشها، شهرها، دهستانها و نقاط روستايي در سطح شهرستان
شهرستان سراب داراي دو بخش مركزي و مهربان و دو شهر سراب و مهربان با تعداد 6 دهستان در بخش مركزي بنام هاي آغميون، رازليق، صائين، حومه، ملايعقوب و ابرغان و تعداد سه دهستان در بخش مهربان بنامهاي اردلان،آلان و شربيان با تعداد جمعاً 168 آبادي مي باشد.
مناطق شهري و روستاي و عشايري و حدود آنها
شهرستان سراب با دارا بودن 168 پارچه آبادي داراي سكنه يكي از معدود شهرستانهايي است كه جمعيت روستايي آن بيشتر از جمعيت شهري آن است لذا مناطق روستاي بيشتر از شهري است و همچنين منطقه عشايري شهرستان كه در فصل ييلاق عشاير از نقاط ديگر استان و كشور جهت گذراندن فصل چرا به اين منطقه عزيمت مي نمايند.
از مساحت 7/344 كيلومتر مربعي شهرستان، شهرهاي سراب و مهربان به ترتيب به 8/3 كيلومتر مربع وسعت و مهربان با 3/1 كيلومتر مربع مناطق شهري شهرستان را شامل مي شوند.
مناطق عشايري، وسعت مراتع سبلانه 62500 هكتار و وسعت مراتع بزقوش 15000 هكتار مي باشد كه عشاير در فصل ييلاق در اين مناطق ساكن مي شوند و حدود آن از آبريز حد شمالي مشكين شهر تا شمال حوزه استحفاظي سراب را شامل مي شود.
ادامه دارد...
/س
