مقدمه:
از بررسی آثار و فضلیت های نماز شب همین بس که ما از عظمت و فضیلت خیلی از مسائل بی خبر هستیم و به ارزش خیلی از اموری که اهل بیت (علیه السلام) مداومت داشتند مانند فضیلت نماز شب بی توجه هستیم، و در عوض دنیا و مسائل مادی را با تلاش فراوان طلب می‌نماییم! واقعا چرا؟!

مداومت بر نماز شب و تهجد دارای آثار و برکات فراوانی است و موجب خوشبختی در دنیا و آخرت می شود و کسی به مقامی از مقامات معنوی نمی تواند برسد، مگر از طریق شب زنده داری و نماز شب.

به خاطر جشن عروسی، دیدن سریال و فیلم های سینمایی، پخش زنده فوتبال تا نصف شب بیدار می مانیم، ولی یک دقیقه با خدای خود مناجات نمی‌کنیم.

آیا هنوز وقت بیداری از خواب غفلت و رسیدن به آگاهی و حقیقت نرسیده است؟!

عظمت و فضیلت نماز شب و تهجّد

بی خبری از عظمت و فضیلت نماز شب خواندن

[ای طالب اُنس با حضرت دوست] از جمله نوافلی که خیلی بر انجام آن تاکید شده، نماز شب است و تو از عظمت این نماز بی خبری که آن نوری است در مقابل ظلمت، و انسی است .

از وحشت، و خلوتی است از کثرت، و از امام صادق (علیه السلام) رسیده که « نماز شب، موجب رضایت پروردگار و محبت ملائکه و سنت انبیاء و نور معرفت و اصل ایمان و راحتی بدن و کراهت و ناخشنودی شیطان و سلاح بر دشمنان و موجب اجابت دعا و قبولی اعمال می شود.

و برکت در رزق و شفیع بین انسان و مَلکُ الموت و چراغ گور انسان و فرش پهلوی او در قبر و جواب منکر و نَکیر و در قبر مونس و زائر انسان تا روز قیامت است.

و چون روز قیامت شود، سایه ای بر بالای سر او و تاجی بر سر او و لباسی بر بدن او و نوری است که پیشاپیش او در حرکت بوده و پوششی بین او و آتش، و حجّتی بین او و خداوند متعال و مایه سنگینی میزان و جواز و گذرنامه عبور او از صراط و کلید بهشت می باشد.»

شب خیزان مناجاتی و آثار نماز شب

[ای سالک کوی حضرت حبیب جلّ جلاله] در روایت آمده است که خدای متعال به یکی از صدّیقین وحی نمود که «برای من بندگانی است که من را دوست می دارند و من هم آن ها را دوست دارم، .

آنان مشتاق من و من هم مشتاق آن ها هستم و آنان مرا در یاد دارند و من هم به یاد آنان هستم، آن ها به من نظر دارند و من هم به آن ها نظر دارم؛ پس اگر تو قدم جای قدم آن ها نهی، تو را هم دوست خواهم داشت و اگر از راه آن ها منحرف شوی، عقوبتت خواهم نمود»

او گفت: بار الها! نشانه های آن ها چیست؟! خطاب رسید: «آنان روزها هم چون چوپان مهربانی که مواظب گوسفندان خود می باشد، به سایه می نگرند و منتظر آمدن شب هستند و همان گونه که پرندگان، هنگام غروب با شور و شوق، عازم آشیانه خود می گردند.

اینان هم، با همین حال به استقبال غروب خورشید می روند؛ پس آنگاه که شب فرا رسید و تاریکی همه جا را فرا گرفت و فرش ها پهن و همه گرد هم جمع شدند و هر دوستی با دوست خود خلوت نمود.

اینان در برابر من به پای می ایستند و صورت های خود را بر خاک می نهند و با تلاوت آیات قرآن به مناجات و گفتگوی با من بر می خیزند و نعمت های مرا سپاس می گویند.

س آنان را می بینی که گاهی گریه می کنند و گاه شیون سر می دهند؛ گاهی آه می کشند و گاه از معاصی و گناهان، شکوه می کنند؛ گاهی ایستاده و گاهی نشسته اند؛ گاهی در حال رکوع و گاه در حال سجده اند؛ و آن چه را که آنان به خاطر من تحمّل می کنند همه را می بینم و شکوه هایی که از محبّت من بر لب دارند می شنوم.

اول چیزی که به آن ها عطا می کنم، سه چیز است:

یکی اینکه نور خودم را در دل های آن ها می افکنم، در نتیجه همان گونه که من از آن ها آگاهم، آن ها نیز از من با خبر خواهند بود.

دوم این که اگر آسمان ها و زمین ها و آنچه را که در این میان هست در میزان آن ها ببینم، باز آن را کم خواهم دانست.

سوم این که رو سوی آن ها می کنم؛ و به کسی که من رو سوی او کنم، آیا احدی می تواند بداند که به او چه عطا خواهم نمود؟!»

پاداش نماز شب
ممکن است دراینجا این سؤال پیش آید که چرا پاداش عظیم نماز شب مخفی نگاه داشته شده است؟ این سؤال را به سه شکل می‌توان پاسخ داد:۱.کارهای ارزشمند و عظیم چنان است که حقیقت آنها به سادگی قابل درک نیست، درعین حال پنهان داشتن پاداش آنها نشاط انگیزتر است.

۲.قرّة العین و چشم روشنی، آن قدر بزرگ و گسترده است که دانش انسان از رسیدن به تمام خصوصیات آن ناتوان است.۳.چون «نماز شب» مخفیانه و دور از چشم دیگران انجام می‌گیرد، پاداش آن نیز پنهان و دور از چشم مردمان است.[۱۹]

رهبران بزرگوار اسلام نیز با تعبیرهای گوناگونی مردم را به انجام این عمل بزرگ تشویق می‌کردند که در اینجا به یک نمونه آن بسنده می‌کنیم؛ معاذ بن جبل گوید:

«روزی رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) به من فرمود: اگر مایلی راه‌های خیر را به تو نشان بدهم. سپس فرمود: «...قیام الرّجل فی جوف اللّیل یبتغی وجه الله»[۲۰](یکی از راهها) برخاستن مرد در دل شب در پی یافتن رضای خداست.

برخی از آثار نماز شب
با اینکه همه پاداش اخروی نماز شب برای ما درک کردنی نیست، ولی معصومین (علیهم‌السّلام) از برخی آثار دنیوی و اخروی آن ما را مطلع کرده‌اند که توضیح آن در زیر می‌آید:

رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) فرمود.«انّ قیام اللّیل قربة الی الله و تکفیر السّیئات و منهاة عن الاثم و مطردة الدّاء فی الجسد»[۲۱]همانا نماز شب:

۱. نزدیکی به خداست.
۲. جبران کردن گناهان است.
۳. باز دارنده از گناه است.
۴. دفع کننده درد بدن است.
۵. درسخنی دیگر فرمود:«من صلّی باللّیل حسن وجهه بالنّهار»[۲۲]هر کس نماز شب بخواند، چهره اش در روز نیکو (نورانی) می‌شود.

۶. رزق روز را تضمین می‌کند؛ چنانکه شخصی خدمت آن حضرت آمده، بگونه‌ای عرض نیاز کرد که گویا به نان شب محتاج است. امام پرسید:

آیا نماز شب می‌خوانی؟ پاسخ داد آری، حضرت رو به یاران خویش کرده فرمود:«کذب من زعم انّه صلّی باللّیل و یجوع بالنّهار انّ الله ضمّن بصلاة اللّیل قوت النّهار»[۲۳]کسی که ادعا می‌کند نماز شب خوانده و در روز گرسنه مانده است، دروغگوست؛ زیرا خداوند به وسیله نماز شب روزی روز را تضمین کرده است.

۷ و ۸ و ۹ـ چهره را زیبا می‌سازد غم را می‌زداید و دیده را جلا می‌دهد، چنان که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) درباره این سه اثر فرمود:«صلاة اللّیل تحسن الوجه و تذهب بالهمّ و تجلوا البصر»[۲۴]نماز شب چهره را نیکو می‌کند و غم را می‌زداید و دیده را جلا می‌دهد.

۱۰.بهشت، پاداش آن است.رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) هنگام ارتحال به ابوذر فرمود:«یا اباذرًّ! احفظ وصیة نبیک تنفعک، من ختم له بقیام اللّیل ثمّ مات فله الجنّة»[۲۵]

‌ای ابوذر سفرش پیامبرت را حفظ کن که برایت سود آور است: هر کس آخر کارش با نماز شب باشد و بمیرد، بهشت برای اوست.امام‌ خمینی بیداری در آخر شب را با قطع نظر از عبادت، دارای اهمیت و آثار فراوانی می‌داند و آن را سیره ائمه (علیهم‌السّلام) و علمای بزرگ معرفی می‌کند.[۲۶]

ایشان راه دستیابی به ‌حقیقت و سر نماز را بیداری در شب می‌داند.[۲۷] امام‌ خمینی با استناد به روایتی در بیان اهمیت و آثار نماز شب معتقد است که هر عمل نیکی که انسان به جا می‌آورد.

ثوابی برای آن است مگر نماز شب، زیرا خداوند بیان نکرده ثواب آن را به ‌جهت عظمت و جایگاه شان نماز شب لذا آن قرةالعینی است که خدای تعالی ذخیره کرده، هیچ‌کس بر آن آگاه نیست که چه چیزی می‌باشد.

ازاین‌رو اگر بیداری شب انسان را به ‌حقیقت و سر نماز آگاه کند جزای آن چیزی جز جمال جمیل حق نمی‌باشد[۲۸] و خداوند متعالی در وصف مؤمنین فرموده: (تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ). [۲۹][۳۰]

امام‌ خمینی کمال نماز شب را نیت خالص می‌داند که تنها باید برای تقرب به خدا و تاسی به اولیای دین باشد تا آن عبادت، خالصانه تحقق پیدا کند و آثار نماز شب بر آن مترتب گردد؛

ازاین‌رو خواندن نماز شب برای افزایش روزی، عبادتی خالصانه نخواهد بود، بلکه برای آبادانی دنیا و رسیدن به خواسته‌های نفسانی و دنیوی است.[۳۱]

ایشان خاطرنشان کرده که نزد اهل معرفت نیز این‌چنین نمازی، ارزش نداشته همانند دیگر کسب‌های مشروع، بلکه از آنها نیز کم‌ارزش‌تر است.[۳۲]

ازجمله آثار نماز شب می‌توان به رفع کسالت از بدن، نورانی شدن نمازگزار، ازمیان‌رفتن هم‌وغم دانست. امام‌ خمینی نماز شب را سبب شرف و زینت مؤمن در آخرت و توسعه روزی او در دنیا می‌داند.[۳۳]

نتیجه:
در بررسی آثار و فضلیت های نماز شب چند نکته قابل تامل است.
ررسی روایاتی که در منابع اسلام در فضیلت نماز شب ما را به چند آیا می رساند که:
۱ـ آیا می توانیم مصداقی باشیم از این روایت که بهترین شما کسانی هستند که در سخن گفتن مؤدبند، گرسنگان را سیر می‌کنند و در شب در آن هنگام که مردم خوابند نماز می‌خوانند».

۲ـ آیا تمسک به احلاق پیامبران هستیم وقتی روایت این است که: قیام شب موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران است.

۳ـ آیا این را شنیده اید که: دست از قیام شب برمدار، مغبون کسی است که از قیام و عبادت شب محروم گردد».
۴ـ آیا به این صورت و سیرت فکر کرده اید که : کسی که نماز شب بخواند صورت (و سیرتش) در روز نیکو خواهد بود».
5_ آیا می دانید حتی در بعضی از روایات می‌خوانیم که این عبادت به قدری اهمیت دارد که جز پاکان و نیکان موفق به آن نمی‌شوند.

پی نوشت:
1.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷ ۸، ص۱۰۹.
2.مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۴، ص۱۲۳.
3.مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ‌ج ۸۴، ص۱۵۵.
4..حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۷۰.
5.. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۷۱.
6.. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۵، ص‌۲۷۲.
7.حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۷۴.
8..خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۲۰۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
9..خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۲۰۴-۲۰۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
10. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۲۰۴-۲۰۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
11..سجده/سوره۳۲، آیه ۱۶.
12. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۹۵-۱۹۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
13.. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
14.خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۶۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
15.خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱۰، ص۱۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
16.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷ ۸، ص۱۰۹.
17. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۴، ص۱۲۳.

منبع:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/09/10/2396580
https://fa.wikifeqh.ir/
* این مقاله در تاریخ 1401/11/24 بروز رسانی شده است.