قرآن کریم در بسیاری از آیات، به انسان هشدار می دهد که علاقه به مال و فرزند نباید برای او هدف شود و وی را از دستیابی به زیباییهای اصیل زندگی بازدارد. قرآن با کسانی که مال و فرزند را زیبایی، و هدف اصلی زندگی یا عامل تکامل و تقرب انسان به خدا میدانستند، مخالفت کرده، به آنها تنها به عنوان دو وسیله آزمایش می نگرد. بنابراین، ارزش منفی مال، فرزند و همه نعمتهای دنیا، به دلبستگیهای بیش از حد مربوط است که مانع از وصول به کمال مطلوب می شود و انسان را از کارهای پسندیده بازداشته، به کارهای نازیبا وامیدارد.
بنابراین، اصل ارتباط با فرزند و چگونگی آن، در دین اهمیت ویژه ای دارد. اگر بخواهیم بخشی از زیباییهای این ارتباط را دریابیم، باید صفحات فراوانی به آن اختصاص دهیم. ما به دلیل محدودیت های این نگارش، بعضی از آنها را با رویکرد زیبایی شناختی تربیتی، فهرست وار در سه محور برمی شماریم و امید داریم مخاطبان در صورت نیاز، به منابع ارجاع داده شده مراجعه کنند.
الف - کار کردهای آغازین ارتباط با فرزند: رفتارهای مناسب در آغازین ارتباط با فرزند، در دو مرحله پیش و پس از تولد قابل طرح است: انتخاب همسر، آداب مباشرت و آمیزش و توجه به روابط صحیح و سالم پدر و مادر - البته متوازن با دین از پیش نیازهای مؤثر پیش از تولد است.
از سوی دیگر، پس از تولد تا روز هفتم نوزاد، آداب و سنتهایی زیبا در سیرة معصومان عمل می شده است. البته ممکن است نقش برخی از این آداب در تربیت فرزند برای ما نهان باشد یا تأثیر کمتری در تربیت داشته باشد؛ زیرا تربیت، امری دفعی نیست که یکباره صورت پذیرد، بلکه امری تدریجی است. برخی از این آداب به همراه منابع و مآخذ آنها را برای مراجعه به سیره گفتاری و رفتاری معصومان ارائه می کنیم:
1. اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ نوزاد؛ ۲. تحنیک یا کام برداشتن به وسیله چیزی مانند شیرینی و خرما؛ ٣. استفاده از لباس و پوشش سفید برای نوزاد؛ ۴. اظهار شادمانی از تولد نوزاد و تبریک گفتن به پدر و مادر؛ ۵. توجه به زمان نام گذاری و انتخاب نام نیک؛ ۶ عقیقه و ختنه. ۷. تراشیدن سر نوزاد و صدقه دادن برای او.
ب - ارتباط متوازن در پرتو تأمین نیازهای فرزندان اگرچه نیازهای روحی پس از نیازهای مادی اهمیت دارند، بی توجهی به برخی از آنها چه بسا رشد جسمی کودک را با مشکل مواجه کند. والدین به دلیل معلوم و محسوس نبودن این گونه نیازها، به آن توجه ندارند یا کمتر اهمیت می دهند
ج - هماهنگی آموزش وپرورش با آموزههای دین افزون بر تأکیدهای قرآن کریم در این زمینه، باید گفت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) در حالی به رسالت مبعوث شد که در سراسر شبه جزیره عربستان، تنها هفده تن خواندن و نوشتن میدانستند. به سبب اهتمامی که اسلام و شخص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به امر تعلیم و تربیت - به ویژه آموزش و پرورش کودکان - داشتند، در مدت کوتاهی بیشتر مسلمانان باسواد شدند؛ به طوری که در دوره های بعد، بزرگترین دانشمندان، حتی در علومی چون ریاضی و شیمی، از میان مسلمانان برخاستند. سیرۂ گفتاری و رفتاری معصومان ما در این زمینه فراوان و قابل توجه است. امام علی (علیه السلام) می فرماید:
- آموختن دانش در کودکی، مانند کنده کاری بر سنگ (ماندگار) است.
- دل نوجوان همچون زمین ناکشته است؛ هرچه در آن افکنند، بپذیرد.
- (خطاب به امام حسن علیه السلام ): به آموختنت پرداختم، پیش از آنکه دلت سخت شود و خردت هوایی دیگر گیرد.
گفتنی است مباحث در حوزه اصول و شیوه های آموزش وپرورش فرزندان زیاد است. ما در این قسمت از نوشتار، تنها به برخی از مواردی که در سیرة معصومان علیهم السلام دیده شده و رویکرد رفتاری و زیبایی شناختی و در عین حال کاربردی دارد، اشاره می کنیم :
1. همزمانی آموزش خواندن و نوشتن با آموزه های قرآن افزون بر توجه به سیره نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) در آموزش کودکان، امام علی (علیه السلام) که معتقد است در کودکی علم بیاموزید، تا به وسیله آن، بزرگی، آقایی و سروری کنید»، دراین باره به فرزندش امام حسن می فرماید: «... نخست کتاب خدا را به تو بیاموزم».
۲. آموزش آداب و احکام دینی آموزش آداب دینی، اعم از آداب فردی و اجتماعی، پیش از زمانی که فکر و ذهن نوجوان به امور زندگی مشغول شود یا افکار اعتقادی دیگر به او برسد، بخش دیگری از آموزش معصومان به کودکان و نوجوانان است؛ از جمله آداب سفره، آداب سلامت، آداب مهمان نوازی و مانند آن.
روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مردی را با نوجوانی دید و به آن نوجوان فرمود: «هرگز جلوتر از پدرت حرکت نکن و کاری که سبب شود دیگران او را ناسزا گویند، انجام نده، و هرگز قبل از او منشین و او را به اسم کوچک صدا بزن». یا امام علی (علیه السلام) در آموزش آداب غذا خوردن به فرزندش امام حسن علیه السلام فرمود: «می خواهی تو را از چهار خصلت که از پزشک بی نیازت می کند، آگاه سازم؟... تا گرسنه نشدی بر سر سفره منشین؛ و پیش از سیر شدن، دست از خوردن بردار؛ و غذا را خوب بجو؛ و پیش از خواب ادرار را از خود دفع کن».
منبع: اسلام و زیباییهای زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبینیا، صص 419-411، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
