هستی شناسی تعلیم و تربیت

هستی نظم و هماهنگی ویژه و برجسته ای دارد که به گونه ای خارق العاده از آغاز تاکنون، به هر صورتی که بوده و هست، تحت اشراف، نظارت، اراده، تدبیر، هدایت و تربیت الهی به سر برده است.
پنجشنبه، 15 اسفند 1398
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
هستی شناسی تعلیم و تربیت
در نگاهی کلی و اجمالی، فلسفه تعلیم و تربیت اسلام به ظهور و بازآفرینی انسان، یعنی پدیداری شخصیتی، می اندیشد که محصول تربیت اسلامی است و سیمای او در فرهنگ و تفکر اسلامی به خوبی و روشنی تصویر یافته است. چنین شخصیتی در درجه نخست در ارتباط مستمر و مستقیم با آفریدگار خویش است و تشخیص اسلامی و هویت الهی دارد. این تشخیص و هویت، که تمام حقیقت انسان مورد نظر اسلام را در بر می گیرد، از نظارت و تربیت تکوینی و تشریعی خاصی برمی آید که بر موازین، مبانی، اصول و روش های اسلامی مبتنی است. بستر و جایگاه این نظارت و تربیت همین جهان محسوس و مادی خواهد بود. با این نگرش، در ترسیم نظام و فلسفه تعلیم و تربیت در اسلام هرگز نمی توان از مبانی و اصول هستی شناختی تخطی کرد و یا حتی از آن فاصله گرفت. این لازمه تربیت اسلامی است؛ تربیتی که با مبانی و اهداف مکتب اسلام تناسب و تلازم خاصی دارد و با حفظ همان تناسب و تلازم ارائه می شود. بدین ترتیب، خداشناسی و خداباوری محور اساسی و عنصر تبدل ناپذیر فلسفه تربیتی اسلام است. پس، برای تبیین فلسفه تعلیم و تربیت اسلام، هرچند به اجمال، می باید بر مبانی هستی شناختی آن نظری افکند تا روشن شود این آیین نا چه حد و با چه کیفیتی به ارتباط انسان با خداوند اهمیت داده است و با چه مرامنامه و نظامنامه ای این هدف مهم و این رسالت خطیر را پی می گیرد.
 
هستی نظم و هماهنگی ویژه و برجسته ای دارد که به گونه ای خارق العاده از آغاز تاکنون، به هر صورتی که بوده و هست، تحت اشراف، نظارت، اراده، تدبیر، هدایت و تربیت الهی به سر برده است. مدار مشخصی که جهان با این همه نظم و تدبیر، همواره بر گرد آن در حال چرخش است بدون اتکا به علم و قدرت لایزال الهی هرگز مفهوم و دوام نمی یابد؛ همچنان که بدون آن امکان پیدایش نمی یافت. چگونه ممکن است بدون وجود و نقش آفرینی پروردگاری هوشمند و حکیم، نظام هستی با شگفتی های وصف ناپذیرش، خود پدید آمده باشد؟ طی میلیونها سال، از آغاز عالم تاکنون، هیچ گزارشی از بروز کوچکترین خلل و فسادی در نظم و هماهنگی چرخه هستی ارائه نشده است، و این خود برترین نشانه وجود آفریدگاری است که افعالش همه بر اساس حکمت و بصیرت صادر می شود. احدى را، هرچند بخواهد یا حتی تظاهر کند، یارای انکار وجود و حضور معنادار آفریدگاری دانا و بینا و پروردگاری بی همتا و توانا برای نظام هستی نیست. در جهان بینی توحیدی، همه هستی، آسمانها و زمین و هر آنچه و هر آنکه در آسمانها و زمین به سر می برد، خواسته یا ناخواسته، با اشتیاق یا با کراهت، تسلیم و فرمانبردار پروردگار خویش اند و در پیشگاه باعظمت او سر تعظیم به سجده می سایند. به عبارتی، هر آنچه در آسمانها و زمین وجود دارد بنده و فرمانبردار خداوند است.
 
به دلیل نقش بسیار مهم حضور هستی آفرین در سلسله مبانی تعلیم و تربیت در اسلام، نخست باید او را شناخت، و به آغاز و پایان و شیوه اداره و تدبیر هستی، همچنین جایگاه موجودات، به ویژه انسان، در نظام آفرینش پی برد، تا بتوان برای تعلیم و تربیت، بر اساس آن آغاز و فرجام، و این تدبیر و جایگاه، فلسفه یابی و برنامه ریزی کرد. بدیهی است بدون خداباوری و خداشناسی نمی توان رابطه ای معنادار و حقیقی میان سلسله مبانی تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام کشف و تعریف کرد؛ چه رسد به آنکه بتوان بدون این دو مقوله به رابطه تربیتی میان خداوند و مخلوقات پی برد.
 
اسلام درباره رابطه آفریدگان با آفریدگارشان، برای همه موجودات، از جمله انسان، هویت استوار و راسخ الهیای ترسیم می کند که بدون آن تربیت شایسته و بایسته اساسا شکل نمی گیرد. این فرموده منسوب به مولا امیر مؤمنان شاهد این مدعاست: «چیزی را ندیدم مگر اینکه خداوند را با آن مشاهده کردم». در واقع، این نگرش توحیدی، حقیقتی فراتر از خداشناسی است؛ امری همچنان خدابینی و خداباوری حقیقی که از ارکان نظام تربیتی اسلام نیز به شمار می آید. اکنون که در فرهنگ و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی باید خداوند را در مقام مبدأ و اساس آفرینش، و مدیر و مدبر و پروردگار هستی شناخت و به او ایمان آورد و با وی پیوندی عمیق و ارتباطی دقیق برقرار کرد، این پرسش‌ها رخ می نمایند: شناخت خداوند تا چه پایه برای موجودات و به ویژه انسانها میسر است؟ درک حضور و محضر خدا تا چه حد در تأمین اهداف تربیتی ضرورت دارد؟ آیا خداوند برای هر چیزی و هر کسی به طور یکسان و یکنواخت حضور و معنا و تجلی می یابد.
 
بی تردید جلوه هایی از حقیقت وجودی خداوند برای هر کسی آشکار و قابل شناخت است؛ همان گونه که جلوه هایی از وجود باعظمت او تنها بر گروه خاصی رخ می نماید و جنبه هایی نیز برای احدی حتی برای بندگان مخلص او به هیچ وجه شناختنی نیست. آفرینش آسمانها و زمین، آفرینش انسان، فرو فرستادن باران از آسمان، رویش گیاهان از زمین، روان ساختن کشتی بر آب، به تسخیر انسان در آوردن روز و شب و ماه و خورشید تابان، قرار دادن همسر برای انسان از جنس خود انسان، ازدواج، تولید مثل، بیرون آوردن جنین از تاریکی های رحم، اعطای گوش و چشم و دل، ارزانی داشتن این همه نعمت و روزی و... همه از آثار، نشانه ها و جلوه های آشکار الهی است که نظر هر بیننده و توجه هر هوشمندی را به سوی خداوند جلب می کند و او را از وجود خداوند آگاه می سازد. اینجاست که اصل اولی در همه جا، روشن بودن وجود خداست. با این همه، این تنها نخستین مرتبه از خداشناسی را دربر می گیرد و هنوز تا شناخت کامل او فاصله بسیار بسیار است.
 
منبع: درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت، سیداحمد رهنمایی، صص221-213، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ دوم، 1388


مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
اشتباهات رایج در استفاده از هواپز
اشتباهات رایج در استفاده از هواپز
پوستر سلام بر فاطمه به خط رقاع و ثلث
پوستر سلام بر فاطمه به خط رقاع و ثلث
در جواب تعریف دیگران چه بگوییم
در جواب تعریف دیگران چه بگوییم
لایه‌ بردار چقدر روی پوست بماند؟
لایه‌ بردار چقدر روی پوست بماند؟
در جواب تعریف از زیبایی چه بگوییم
در جواب تعریف از زیبایی چه بگوییم
آیین اختتامیه چهل و هشتمین دوره مسابقات معارفی قرآن کریم در قم | بیانات سخنرانان مراسم و اسامی برگزیدگان
آیین اختتامیه چهل و هشتمین دوره مسابقات معارفی قرآن کریم در قم | بیانات سخنرانان مراسم و اسامی برگزیدگان
برگزاری کرسی تلاوت فاطمی و کرسی تلاوت مهدوی همزمان با بخش معارفی چهل و هشتمین دوره مسابقات قرآن کریم در حرم حضرت معصومه و جمکران
برگزاری کرسی تلاوت فاطمی و کرسی تلاوت مهدوی همزمان با بخش معارفی چهل و هشتمین دوره مسابقات قرآن کریم در حرم حضرت معصومه و جمکران
چند نما زیبا از چهل و هشتمین دوره مسابقات قرآن کریم بخش معارف قرآن کریم و صحیفه سجادیه و نهج البلاغه به میزبانی قم
چند نما زیبا از چهل و هشتمین دوره مسابقات قرآن کریم بخش معارف قرآن کریم و صحیفه سجادیه و نهج البلاغه به میزبانی قم
جدول تعهدات بیمه تکمیلی دی ۱۴۰۴: پوشش‌ها و جزئیات کامل را ببینید
جدول تعهدات بیمه تکمیلی دی ۱۴۰۴: پوشش‌ها و جزئیات کامل را ببینید
در جواب تشکر از هدیه چه بگوییم
در جواب تشکر از هدیه چه بگوییم
نگاهی متفاوت به فیلم سینمایی "مجنون"
نگاهی متفاوت به فیلم سینمایی "مجنون"
سیره عبادی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها؛ اسوه بندگی و عرفان عملی
سیره عبادی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها؛ اسوه بندگی و عرفان عملی
بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟
بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟
اهل بیت علیهم السلام در مرکز توجه قرآن
اهل بیت علیهم السلام در مرکز توجه قرآن
زن در منظومه فکری رهبر انقلاب؛ از الگوی فاطمی تا اقتدار خانواده شهید و نقد تمدن غرب
زن در منظومه فکری رهبر انقلاب؛ از الگوی فاطمی تا اقتدار خانواده شهید و نقد تمدن غرب