بررسی تاریخچه و عملکرد معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری

معاونت امور زنان و خانواده ریاست ‌جمهوری زیر مجموعه یک سازمان دولتی است که زیر نظر قوه مجریه جمهوری اسلامی ایران فعالیت و کار می‎کند. این نهاد از آغاز تا مرحله کنونی راه زیادی را پیمو‎ده است، راهی که قدمت آن به بیش از سه دهه می‎رسد.

شورای فرهنگی اجتماعی زنان، مرکز امور مشارکت زنان، مرکز امور زنان و خانواده نام‎های سابق آن است. در دوران ریاست جمهوری حجت الاسلام سید محمد خاتمی این مرکز «امور مشارکت زنان» نام داشت و در زمان ریاست جمهوری دکتر محمود احمدی نژاد «مرکز امور زنان و خانواده» نام گرفت. (1) البته در این میان موضوعی که کمتر مورد اهمیت قرار دارد نام این نهاد است و در واقع عملکرد آن بیش از هر چیزی در درجه اهمیت قرار دارد.

بر اساس ماده ۲۳۰ قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه، دولت با همکاری سازمان‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط از جمله مرکز امور زنان و خانواده، با تدوین و تصویب «برنامه جامع توسعه امور زنان و خانواده» مشتمل بر محورهای تحکیم بنیان خانواده، بازنگری قوانین و مقررات مربوطه، پیشگیری از آسیب‎های اجتماعی، توسعه و ساماندهی امور اقتصادی -معیشتی با اولویت ساماندهی مشاغل خانگی برای زنان سرپرست خانوار و زنان بدسرپرست، تأمین اجتماعی، اوقات فراغت، پژوهش، گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، ارتقاء سلامت، توسعة توانایی‌های سازمان‌های مردم نهاد، ارتقاء توانمندی‌های زنان مدیر و نخبه، توسعه تعاملات بین‌المللی، تعمیق باورهای دینی و اصلاح ساختار اداری تشکیلاتی زنان و خانواده، باید اقدامات مقتضی را انجام دهد. (2)

تاریخچه تشکیل معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری

بررسی دوباره روند تشکیل معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری ضروری به نظر می‎رسد. پس از گذشت 10 سال از وقوع انقلاب 57، مقدمات سازمانی برای پیگیری مطالبات زنان در کشور فراهم شد. در سال 1366 مرحوم حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی بر اساس یکصد و پانزدهمین مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور، شورای فرهنگی اجتماعی زنان را برنامه‎ریزی کرد. چنین نهادی از تیر ماه 1367 کار خود را رسما شروع کرد.

این نخستین شورای کشور در حوزه مسائل زنان پس از انقلاب بود. طبیعی است که چنین نهادی در ابتدای کار ساز و کار چندان درستی نداشته باشد.

در سال بعد یعنی سال 1368 مسئولان وزارت کشور پیشنهاد دادند که برای انسجام و ساماندهی فعالیت‎ها و مسائل زنان در جامعه، دفتری جداگانه برای آن در نظر بگیرند، اتفاقی که در سال 1368 رخ داد. هسته اولیه کمیسیون‌های امور بانوان در سال 1368 در وزارت کشور و به صورت آزمایشی در فرمانداری قم تشکیل شد و به دنبال آن کمیسون‌های امور بانوان در سال 1369 در سراسر کشور شکل گرفت تا این نهاد شکل موثرتر و وسیع‎تری را به خود بگیرد.

در سال 1370 نیز به پیشنهاد رئیس جمهور وقت ایران یعنی هاشمی رفسنجانی، تشکیل دفتر امور زنان زیر نظر نهاد ریاست جمهوری در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد تصویب قرار گرفت.

این دفتر فعالیت خود را با هدف ارتقاء و بهبود وضعیت زنان و ارتقای توانایی‌های آنان برای شکوفایی و تحقق استعدادهای خود در جهت تعالی و توسعه جامعه اسلامی سامان داد اما در سال 1377، دفتر امور بانوان نهاد ریاست جمهوری به استناد حکم «سیدمحمد خاتمی» رئیس جمهوری وقت به «مرکز امور مشارکت زنان» تغییرنام یافت.

این سازمان در ادامه دستخوش تغییراتی دیگر شد به طوری که با روی کارآمدن دولت نهم، رئیس جمهور وقت، دکتر محمود احمدی نژاد عنوان این مرکز را به «مرکز امور زنان و خانواده» تغییر داد. سرانجام در آخرین روزهای کاری دولت دهم (21 خرداد 1392) ، با ابلاغ حکمی از سوی سخنگوی دولت و معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهوری وقت، این مرکز به معاونت امور زنان و خانواده ارتقا یافت و مریم مجتهدزاده رئیس مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در پنجم مرداد 92 رسماً از سوی دکتر احمدی نژاد از «مشاور رئیس‌جمهور در امور بانوان» به سمت «معاون رئیس جمهور در امور زنان» ارتقای جایگاه پیدا کرد. (3)

همه روسای نهاد امور زنان ریاست جمهوری

مرحومه شهلا حبیبی نخستین زنی به شمار می‎رود که پس از انقلاب اسلامی به سمت مشاور رئیس جمهوری منصوب شد و در یک دوره 6 ساله (1370 تا 1376) عهده دار این سمت بود. وی روز ۱۵ شهریور ۱۳۹۶ در سن ۵۹ سالگی در تهران درگذشت.

سیده زهرا شجاعی، نسرین سلطان‌خواه، زهره طبیب‌زاده نوری، مریم مجتهدزاده لاریجانی و شهیندخت مولاوردی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری را بر عهده داشتند و از مرداد 1396 تاکنون این سمت بر عهده نیلوفر (معصومه) ابتکار است. (4)

مطابق با اهداف مندرج در سند چشم انداز بیست ساله نظام، ایران 1404 جامعه‎ای است که در آن تقویت نهاد خانواده، جایگاه زنان در عرصه‎های اجتماعی و استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان در همه زمینه‎ها محقق شده باشد. در واقع نقش زن بسیار حساسیت برانگیز است و اگر دستخوش تغییرات و تاثیرات منفی قرار بگیرد، بسیاری از موارد مهم در جامعه تحت تاثیر منفی قرار می‌گیرند.

طبق مفاد ماده 230 قانون برنامه پنجم توسعه «دولت با همکاری سازمان‏ها و تمای دستگاه‏های ذی‎ربط از جمله مرکز امور زنان و خانواده با هدف تقویت نهاد خانواده و جایگاه زنان در تمامی عرصه‎های اجتماعی و استیفاء حقوق شرعی و قانونی بانوان در همه زمینه‏ ها، با تدوین و تصویب برنامه جامع توسعه امور زنان و خانواده مشتمل بر محورهای تحکیم بنیان خانواده، بازنگری قوانین و مقررات مربوطه، پیشگیری از آسیب‏های اجتماعی، توسعه و ساماندهی امور اقتصادی ـ معیشتی با اولویت ساماندهی مشاغل خانگی برای زنان سرپرست خانوار و زنان بدسرپرست، تأمین اجتماعی، اوقات فراغت، پژوهش، گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، ارتقاء سلامت، توسعه توانایی‎های سازمان‎های مردم نهاد، ارتقاء توانمندی‎های زنان مدیر و نخبه، توسعه تعاملات بین المللی، تعمـیق باورهای دینی و اصـلاح ساخـتار اداری تشکـیلاتی زنان و خانـواده اقدام قانونی نماید.» (5)

تلاش برای بهبود وضعیت زنان

سوال بسیار مهم این است که معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری تا امروز چقدر در بهبود وضعیت زنان ایرانی موفق بوده است؟ آیا اقدامات این نهاد در بهبود کیفیت زندگی زنان تاثیرگذار بوده است یا اینکه هنوز باید تلاش‎های بسیار بیشتری در راستای تقویت این نهاد و اقدامات آن صورت بگیرد؟

وضعیت آموزش، رفاه، اشتغال و ... برای زنان در حدی گسترده نیست که بتوان معاونت امور زنان را نهادی کاملاً موفق معرفی کرد.

اقدامات آموزشی برای ارتقای وضعیت زنان و خانواده، حمایت از پوشش تحصیلی هزاران دختر محروم از تحصیل، انجام تکالیف بندهای قانونی مربوط به زنان و خانواده در مجموعه قوانین و تدوین سند ارتقای وضعیت زنان در ۳۱ استان از دیگر برنامه‌های در دست اجراست (5) که البته هنوز بسیاری از آن‌ها به مرحله تکامل نرسیده و نیاز به پیگیری بیشتر دارند.

با این حال به نظر می رسد معاونت امور زنان در بسیاری از موضوعات تمهیداتی ویژه در نظر گرفته که عدم حمایت‎های کافی، هنوز آن‌ها را به مرحله اجرایی نرسانده است. معاونت امور زنان حرکت خود را از دهه هفتاد آغاز کرده است اما برای تکمیل سطوح اجرایی و تاثیرگذاری هنوز به زمان بیشتری نیاز دارد.

پی نوشتها