رابطهی میان تاریخ و علوم اجتماعی (قسمت دوم)
ممکن است برخی رابطهی میان سرمایه داری و مدرنیته را انکار کنند. اما این راه خود را از نظریهی نوسازی تک خطی و تقلیل گرایی اقتصادی که یک مشخصهی مهم آن بود جدا کرده
شنبه، 2 فروردين 1399
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
این تصور که مبتنی است بر حرکت ناگزیر در یک مسیر واحیر تکاملی احتمالا خوانش معنای تاریخ را آسان تر کرده است، زیرا به رغم شواهد نقیض فراوان، به آن جهت واحدی می بخشد و ما پیشاپیش پایان داستان را می دانیم. اما این تصور چندان با تنوع فراوانی آشکال تکوین تاریخی جور در نمی آید. امروزه ناقدان این دیدگاه تک خطی را برداشت «غایت باور» از تاریخ می خوانند دیدگاهی که بر آن است که تاریخ به سوی هدف یا غایتی از پیش معین ره می سپرد. نظریه پردازان اجتماعی مدرن به طور روزافزون از محدودیت های این ایستار، در تمامی اشکالش، آگاه شدهاند. پیوسته پذیرش این دیدگاه دشوارتر می شود که تاریخ بر اساس یک منطق واحد به پیش می رود. هر چه پیش تر می رویم بیشتر به نظر می رسد که زمانمندیهای گوناگونی وجود دارند و نتیجه های متفاوتی در کارند. به نظر می رسد که بسیاری از رویدادها از منطق معقولی تبعیت نمی کنند، و بیشتر پی آمدهایی تصادفی با نتایجی ناخواسته اند نتایجی که هیچ کس آنها را قصد نکرده، نتایجی که مخالف و حتی متضاد مستقیم آن چیزی هستند که به نظر می رسید هسته ی اصلی رویدادها باشد. البته، فرایندهای صورت بندی مستقل و جدای از یکدیگر نبودند.
پیوندهایی بین آنها وجود داشت به هم چفت شده بودند. آنها به طور قطعی و دائمی به هم بسته نشده اند، بلکه همه با هم حرکت می کنند و تغییر می کنند. ایک ضعف عمده ی دیدگاه غایت باور در مورد تاریخ آن است که این دیدگاه معمولا به وجود فقط یک راه برای تکامل اجتماعی باور دارد راهی که جوامع غربی در پیش گرفته اند و این الگوی جهان شمولی است که همه ی جوامع باید آن را دنبال کنند تا دیر یا زود، در طی چند مرحله، به پایانی واحد برسند. این چنین است که به ناگزیر جامعهی قبیلهای به دولت ملت راه می برد، فئودالیسم به سرمایه داری بدل می شود، جامعهی روستایی صنعتی می شود، و غیره. یک گونه از این دیدگاه «نظریه ی نوسازی» نامیده می شود، نظریه ای که در دههی ۱۹۵۰ رواج زیادی پیدا کرد و به ویژه می توان آن را در نوشتههای والتر روستو یافت (روستو، ۱۹۷۱). این دیدگاه شالودهی عمده ی سیاست غرب در «جهان سوم» را رقم زد، و چنان هدایت شد که با بیشترین سرعت ممکن چیزی را به وجود آورد که نظریه پردازان نوسازی آن را شرایط ضروری برای رشد و تکوین سبک غربی دانستند. هم چنین، نظریه ی نوسازی بر آن بود که یک نیروی محرکه ی اصلی وجود دارد که جوامع را در نردبان تکامل به بالا می راند اقتصاد. قوانین نظام صنعتی سرمایه داری انباشت سرمایه، عرضه و تقاضا، صنعتی شدن سریع، نیروهای بازار - موتورهای اصلی توسعه اند. گرچه نظریه پردازان نوسازی دیدگاه کاملا متفاوتی در مورد ماهیت و تبعات سرمایه داری داشتند، اما از این نظر که تکامل اجتماعی را به یک علت اصلی، یعنی به اقتصاد، نسبت می دادند، به طور تناقض آمیزی، با مارکسیست ها هم نظر بودند. این عقیده که همه ی جوامع در مقیاس تکاملی واحدی جای دارند (که البته غرب در این میان سرآمد دیگران است) عین تلقی روشنگری بود، و به این ترتیب می توان دریافت که چرا بسیاری از جوامع غیر اروپایی هر دو دیدگاه را روایت هایی «اروپامحور» می انگارند.
حال ممکن است برخی رابطهی میان سرمایه داری و مدرنیته را انکار کنند. اما این راه خود را از نظریه ی نوسازی تک خطی و تقلیل گرایی اقتصادی که یک مشخصه ی مهم آن بود جدا کرده، و توضیحی چندعلتی در مورد اینکه امر مدرن چگونه در اروپای غربی سر بر آورد به دست می دهد. بسیار اندک اند جوامعی که کاملا شبیه هم باشند یا شبیه هم به نظر برسند. ایالات متحد، بریتانیا، فرانسه و ژاپن را در نظر بگیرید. هر یک از اینان راهی یکسره متفاوت با دیگران به سوی مدرنیته در پیش گرفتند. در هر یک از آنها، این تحول به حصول شرایط متعددی بستگی داشت و نه به شرطی واحد. در کل می توان گفت که گرچه سازمان اقتصادی جامعه نیروی تاریخ فراگیر و خصلت بخشی است، اما اقتصاد به تنهایی نمی تواند بیرون از وضعیت خاص اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه عمل کند و تحول پایداری را به وجود آورد. البته جوامع مدرن هیچ منطق تکاملی واحدی ندارند. فرایندهای صورت بندی در هر مورد به شیوهی متفاوتی ترکیب می شوند. مثلا ژاپن اقتصاد دارای تکنولوژی پیشرفته را با یک فرهنگ عمیقا سنتی ترکیب کرده است. در آلمان، ژاپن و اتحاد شوروی دیکتاتوری به همان اندازه موتور صنعتی شدن بود که دموکراسی. اعمال زور و خشونت نقش تاریخی تعیین کنندهای در بسط سرمایه داری در مقام رقابت اقتصادی آرام ایفا کرد. یکی از اهداف تحلیل تطبیقی آن است که هم به تفاوتها اشاره کند و هم به شباهتها، و در نتیجه، بر ضرورت گسستن از توضیح تک علتی یا تقلیل گرای تکامل اجتماعی تأکید کند.
درواقع، حتی ایدهی حرکت پیش رونده ی جبری به سوی «توسعه» را هم میتوان به پرسش کشید. البته، توسعه هدف بسیاری از جوامع است. اما همه ی جوامع به توسعه نمی رسند. و به نظر می رسد توسعه نیافتگی برخی جوامع، به طور نظام مندی، به توسعه یافتگی دیگران بستگی دارد. این چنین است که «قانون» تکامل تاریخی یا از مسیر خود منحرف میشود یا به سر منزل مقصود نمیرسد.
منبع: درآمدی بر فهم جامعهی مدرن، کتاب یکم: صورتبندیهای مدرنیته، استوارت هال و برم گیبن، مترجمان: محمود متحد، عباس مخبر، حسن مرتضوی، مهران مهاجر و محمد نبوی، صص27-24، نشر آگه، تهران، چاپ چهارم، 1397
مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
تازه های مقالات
چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟
توصیه هایى اخلاقی از آیت الله سیدعبدالکریم کشمیرى (رحمه الله)
توصیه هاى اخلاقى ـ عرفانى امام خمینى به فرزندش سیداحمد خمینى
اوصاف و ویژگیهای منتظران امام زمان(عج) چگونه است؟
اهداف و آرمان هاى امام خمینی (رحمه الله) از منظر رهبر انقلاب
دوست کیست و نحوه ارتباط و معاشرت با او از منظر ائمه اطهار
چرا زنازادگان عاقبت بخیر نمی شوند؟
اهمیت نماز در سیره علمى و عملى امام خمینی (رحمه اللّه)
نحوه کاشت و نگهداری از گل قلب ارغوانی: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل فیلودندرون یا گوش گرگی: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
بیشترین بازدید هفته
آیا استحمام در زمان آبله مرغان خطرناک است؟
نماز استغاثه امام زمان (عج) را چگونه بخوانیم؟
زنگ اشغال برای برخی تماس گیرندگان
پیش شماره شهر های استان تهران
وجود خلط یا مخاط شفاف در مدفوع
نحوه خواندن نماز والدین
لیست کاملی از خدایان و الهههای یونانی
گیاه بیلهر خواص و عوارضی دارد؟
سمبل پرندگان و معانی آنها
دعا برای ختم به خیر شدن امور و گشایش مسائل
موارد بیشتر برای شما
چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟
حال کارگر خوب شود حال کشور خوب میشود
امنیت شغلی اطمینان کارگر به آینده شغلی خود است
ملت ایران استحکام خود را باید در کار و عمل و اتحاد ملی نشان دهد
هدف از تحریم در تنگنا گذاشتن نظام جمهوری اسلامی است
تحریم ها بهانه دشمن از پا درآمده
زمینههای حضور و مشارکت مردم
ملت زنده ملتی فرصت آفرین
تلاوت قرآن کریم در ابتدای دیدار کارگران
رکن جهش تولید کارگر است
جونم فدات همسایه/محمدرضا نوشه ور
میزان صدقه مردم در سال گذشته!
جزئیات جالب درباره شاهکار سدسازی مهندسان ایرانی در سریلانکا
ایران هر کاری کند،عدهای اشکال میگیرند و بهانه میکنند!
روضه حضرت حمزه علیهالسلام/امین قدیم