لذت‌های مادی و شرط و شروط آن

شادی و لذت، به لحاظ قلمرو باید فراگیر و همه جانبه باشد، به لحاظ اندازه، متوازن و متناسب، و به لحاظ اثر نباید دارای پیامد منفی باشد.

يکشنبه، 3 فروردين 1399

تخمین زمان مطالعه:

موارد بیشتر برای شما

شادی و هیجانی که می‌خواهد نشاط را تأمین کند، باید چهار ویژگی اساسی داشته باشد: فراگیر بودن؛ توازن؛ فقدان پیامد منفی؛ جهتگیری الهی و معنوی. فراگیر بودن به این معناست که همه ابعاد وجودی انسان را شامل شود. شادی و لذتی که می‌خواهد نشاط را به عنوان یکی از مؤلفه های اساسی شادکامی تأمین کند، باید همه ابعاد وجودی انسان را پوشش دهد. انسان، ابعاد گوناگونی دارد که در یک نگاه می‌توان آن را به بعد مادی و معنوی تقسیم نمود و هر کدام نیز مواردی را در بر می‌گیرند که هنگام برشمردن موارد شادی، مشخص خواهند شد. بنابراین، فراگیری بدین معناست که همه ابعاد انسان باید از لذت و هیجان مخصوص خود برخوردار باشد. برخورداری برخی ابعاد از لذت و محرومیت برخی دیگر از آن، موجب اختلال در نشاط می‌شود و تأثیر آن را دچار مشکل می‌کند.

توازن به این معناست که هر کدام از ابعاد انسان، به تناسب نیاز و اهمیتش باید از لذت و شادی، برخوردار باشد. فقدان توازن، موجب افراط در لذت برخی ابعاد و تفریط در برخی دیگر می‌شود و همین امر، باز موجب اختلال در نظام نشاط می‌گردد. بنابراین، در تأمین لذت و شادی هر کدام از ابعاد باید توازن آن‌ها نیز مورد توجه قرار گیرد. نداشتن پیامد منفی، به این معناست که لذت و شادی امروز و اکنون، نباید موجب مشکل یا مسئله حادی در آینده شوند. لذت‌ها، همواره مثبت نیستند و از این نگاه بر دو قسم اند: لذت‌های با پیامد منفی و لذت های بدون پیامد منفى. لذت هایی که پیامد منفی دارند، در حقیقت، آفت زندگی اند که هر چند شاید در لحظه حال، موجب خوشحالی فرد شوند، اما در آینده، فرد را با مشکلات زیادی رو به رو می‌کنند و زندگی را به فساد و تباهی می‌کشند. برخی لذت‌ها، موجب غفلت می‌شوند و غم و اندوه به بار می‌آورند. لذا چه بسا چیزهایی که امروز موجب لذت می‌گردند، اما فردا مایه اندوه‌اند. این یک قاعده است که گاه محنت آنی، لذت آتی را به دنبال دارد و گاه لذت آنی، محنت آتی را. مهم این است که شیرینی لذت آنی، در برابر محنت آتی، توان ایستادگی ندارد. چه بسا لذت‌های پستی که انسان را از رسیدن به مراتب عالی باز می‌دارند و چه بسا لذت هایی که موجب رسوایی می‌گردند. در نتیجه، ننگ رسوایی فردا شیرینی لذت امروز را از بین می برد. در یک بررسی منطقی، مشخص می‌شود که لذت امروز با رسوایی فردا و پیامدهای دردناک آن، برابری نمی‌کند. در واقع، شهوت‌های فانی، هیچ لذت واقعی ای ندارند. عاقبت لذترانی، دوزخ و بدبختی است. این یک اصل است.

بنابراین، لذتی که می‌خواهد جزئی از شادکامی باشد، نباید به شادکامی آسیب بزند. لذا در لذت، باید معیار را آینده قرار داد و از لذت هایی که آینده را از بین می برد، پرهیز کرد.همچنین لذتی که می‌خواهد جزئی از شادکامی باشد، نباید به رضامندی - که جزء دیگر شادکامی است - آسیب بزند. آنچه رضامندی می‌آورد، «خیر بودن» است. لذت‌هایی که پیامد منفی دارند، در حقیقت، «شر» اند و نارضایتی به دنبال می‌آورند. در مقابل، رنج‌هایی که پیامد مثبت دارند، در حقیقت، «خیر»‌اند و رضامندی به همراه خواهند آورد. امام على (علیه السلام) در این باره می‌فرماید: آن بدی که بعد از آن بهشت است، بد نیست و آن نیکی ای که پس از آن، آتش است، نیک نیست. هر نعمتی در مقابل بهشت، ناچیز است و هر گرفتاری و رنجی در برابر آتش، عافیت و ایمنی است. بنابراین، در لذت‌های ناپایداری که موجب پشیمانی می‌شوند و شهواتی که درد و رنج به همراه می‌آورند، هیچ خبری نیست. پس روشن است که دلیل برخی نارضایتی ها، لذت‌های نادرست است. این نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. چیزی که به دنبالش دوزخ باشد، در واقع، خیر نیست و فرد نیز نباید آن را خیر به شمار آورد و آنچه را که به وسیله آن، خیر به انسان می‌رسد نیز نباید شر به شمار آورد، هر چند تلخ باشد.از سوی دیگر، لذت مادی، نباید موجب محرومیت از لذت معنوی گردد. لذت معنوی، جزئی از نشاط مربوط به شادکامی است که باید تحقق یابد. لذا لذت مادی نباید موجب محرومیت از لذت معنوی گردد وگرنه، شادکامی را به مخاطره می‌اندازد.

برخی لذت‌های مادی، موجب محرومیت از لذت معنوی می‌شوند. حرام، با معنویت قابل جمع نیستند. لذا کسی که مزه لذت حرام را بچشد و از آن خودداری نکند، لذت عبادت را نخواهد چشید. بنابراین، لذت و شادی باید در مجموعه شادکامی مورد توجه قرار گیرد. لذا تا هنگامی شادی، نتیجه بخش و منطقی خواهد بود که به شادکامی پایدار، زیان نرساند. کسی که نفس خود را در اعمال شهوت آزاد بگذارد، بدبخت می‌شود و از سعادت، دور خواهد شد. لذا از آن دسته از لذت‌ها و شادی های آنی که سعادت آتی را به مخاطره می‌اندازند، باید پرهیز کرد. خوشبخت‌ترین افراد، کسانی هستند که لذت فانی آنی را به خاطر لذت باقی آتی ترک می‌کنند. لذا انسان‌های رشد یافته، با نعمت‌های فانی و لذت‌های ناپایدار دنیا کاری ندارند. این پرهیز، نه به دلیل لذت ستیزی، که به خاطر تأمین سعادت و شادکامی پایدار است. آنچه از لذت ها که مورد نهی دین قرار گرفته، به همین قسم مربوط می‌شود. لذت دنیا، ناپایدار و پیامدهای آن، پایدار است. از این رو، یکی از عوامل شادکامی، توان پرهیز از لذت‌های ناپایداری است که پیامد منفی دارند.در این گونه موارد، «خیر» در صبر و پرهیز است. لذا نباید به نفس اجازه داد تا از چنین لذت‌هایی که موجب زیان می‌شود، پیروی کند.

از آنچه گذشت، روشن شد که شادی و لذت، به لحاظ قلمرو باید فراگیر و همه جانبه باشد، به لحاظ اندازه، متوازن و متناسب، و به لحاظ اثر نباید دارای پیامد منفی باشد. شادی و نشاط همانند هر امر دیگری باید در راستای شادکامی اصیل و سعادت واقعی انسان قرار گیرد. لذا هم باید در امور معنوی نشاط داشته باشیم و هم از نشاط و شادی برای زمینه سازی شادکامی اصیل و جاویدان خود استفاده نماییم. در روایات، موارد فراوانی به عنوان کاربرد نشاط و شادی مطرح شده‌اند (همانند: نشاط در راه هدایت، عبادت خدا، خواندن قرآن و شب زنده داری) بنابراین، نشاط، بهره دنیایی ماست که باید برای نیل به سعادت اخروی و مطالب آخرت، از آن بهره گرفت. لذتی می‌تواند مطلوب باشد که در جهت شادکامی اصیل و جاویدان انسان قرار گیرد.

منبع: الگوی اسلامی شادکامی، دکتر عباس پسندیده، صص482-477، مؤسسه علمی فرهنگی دار‌الحدیث، قم، چاپ دوم، 1394

مقالات مرتبط

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته