کاوشگرهاي هرمز ( مشتري )
نويسنده :دکتر سيد حسين اميدياني (1)
«...ويتفکرون في خلق السموات والارض...»
و[خردمندان ]دائم فکر در خلقت آسمان ها وزمين مي کنند و گويند
پروردگارا تو اين دستگاه با عظمت را بيهوده نيافريده اي
(آل عمران /191)
اين همه نقش عجب بر در و ديوار وجود
هر که فکرت نکند نقش بود بر ديوار (سعدي )
کاوشگرهايي که براي گرفتن نماي نزديک به سيارات مشتري گون يا برجيسي فرستاده مي شوند ،نخست بايد در حين عبور از ميان کمربند سيارکي که بين مريخ و هرمز يا مشتري واقع شده است جان سالم به در برند .اين کمربند مسير مدار هزاران قطعه ي ماده سنگي است . اما اين ماده در امتداد محيط مداري به شعاع متوسط حدود 420 ميليون کيلومتر پراکنده است . لذا اين ناحيه را هنوز مي توان عمدتاًفضايي خالي دانست . از اين رو احتمال برخورد کاوشگر فضايي با سيارکي به ابعاد چشمگير، تقريباً هيچ است . اما تا زماني که يک مأموريت واقعي براي عبور از اين ناحيه صورت نگرفته بود ، دانشمندان نمي توانستند مطمئن باشند ؛ زيرا برخورد سيارکي حتي به اندازه ي يک ريگ مي تواند کاوشگري را تخريب کند و آن را از بين ببرد . دانشمندان همچنين از وجود غبار در اين کمربند سيارکي اطمينان نداشتند .
واقعيت اين است که هيچ يک از کاوشگرها دستخوش برخوردهاي تخريبي يا آسيب ديدگي ناشي از ذرات غبار نشدند .
در نزديکي سيارات غول پيکر، ميدان هاي مغناطيسي ذرات پر انرژي را به دام مي اندازند و نوعي کمربند گسترده تر و شديدتر از کمربند وان آلن زمين ايجاد مي کنند . کاوشگرها بايد از اين ميدان هاي مغناطيسي سالم بگذرند . به خصوص در اطراف سياره ي هرمز يا مشتري تابش شديدي صد برابر مقدار لازم براي هلاک کردن انسان ، وجود دارد . با وجود اين ،سفينه هاي فضايي از اين خطر هم سالم گذشتند . پايونيرها ، کاوشگرهاي ويجر 1 و 2 را دنبال کردند . سه سفينه ي فضايي از کنار زحل و يکي از کنار اورانوس گذشت . ويجر 2 در سال 1989 ميلادي از کنار سياره ي نپتون هم عبور کرد .
يک سفينه ي فضايي ،در حالي که هنوز 12 ميليون کيلومتر تا مشتري فاصله داشت ، يک ميدان مغناطيسي قوي را آشکارسازي کرد که براي انحراف باد خورشيدي ( ريزش ذرات باردار از خورشيد ) کافي بود . وقتي سفينه ها از ميان کمربندهاي الکتروني و پروتون هاي پرانرژي به دام افتاده در آن ميدان مغناطيسي مي گذشتند ، تجهيزات و وسايلشان تقريباً تا آخرين درجه از اين تابش اشباع مي شد . الکترون هاي پرانرژي امواجي راديويي گسيل مي کنند . ترکيبي از داده هاي به دست آمده نشان مي دهد که انرژي ميدان مغناطيسي سياره ي هرمز 400 ميليون برابر ميدان مغناطيسي زمين است !
در سال 1979 کاوشگرهاي ويجر 1و 2 از نزديکي هرمز ( مشتري ) عبور کردند تا آشکارترين عکسي را که تا آن زمان از اين سياره گرفته شده بود بگيرند و چهار قمر آن را با جزئيات دقيق بررسي کنند .
حرکات جو مشتري با چنان وضوحي آشکار شد که فراتر از هرگونه انتظار دانشمندان بود .
سياره ي هرمز 16 قمر دارد که به دور آن گردش مي کنند ، 16 قمرطبيعي هرمز را در سه گروه مشخص طبقه بندي مي کنند . 8 قمر اول همگي درون 2 ميليون کيلومتري اين سياره اند و در مداري بسيار نزديک به استوا در جهت مستقيم حرکت مي کنند . چهار قمر ديگر در حدود 12 کيلومتري ، حرکت مستقيم و زاويه هاي ميلي بين 25 درجه تا 30 درجه دارند . چهار قمر آخر در فواصل 21 تا 24 ميليون کيلومتري ، درمداري بسيار کج در جهت قهقرايي حرکت مي کنند . 8 قمر اول احتمالاً از همان ابرهايي از گاز و غبار تشکيل شده اند که سياره ي هرمز را به وجود آوردند . ساير قمرها احتمالاً به دام افتاده اند . چهار قمر بزرگتر را به نام گاليله ، قمرهاي گاليله اي ناميدند . گاليله نخستين کسي بود که با تلسکوپ ابتدايي خود اين قمرها را مشاهده کرد اين قمرها را هر شخص غيرحرفه اي مي تواند با يک تلسکوپ معمولي مشاهده کند .
کاوشگر ديگري به نام گاليله به سوي سياره ي هرمز ارسال شد که حامل آزمايشگاه هواشناختي ريزي است که شش يا هفت آزمايش را داخل خود انجام مي دهد . اين کاوشگر اطلاعات ارزنده اي براي دانشمندان تهيه نمود .
/خ
و[خردمندان ]دائم فکر در خلقت آسمان ها وزمين مي کنند و گويند
پروردگارا تو اين دستگاه با عظمت را بيهوده نيافريده اي
(آل عمران /191)
اين همه نقش عجب بر در و ديوار وجود
هر که فکرت نکند نقش بود بر ديوار (سعدي )
کاوشگرهايي که براي گرفتن نماي نزديک به سيارات مشتري گون يا برجيسي فرستاده مي شوند ،نخست بايد در حين عبور از ميان کمربند سيارکي که بين مريخ و هرمز يا مشتري واقع شده است جان سالم به در برند .اين کمربند مسير مدار هزاران قطعه ي ماده سنگي است . اما اين ماده در امتداد محيط مداري به شعاع متوسط حدود 420 ميليون کيلومتر پراکنده است . لذا اين ناحيه را هنوز مي توان عمدتاًفضايي خالي دانست . از اين رو احتمال برخورد کاوشگر فضايي با سيارکي به ابعاد چشمگير، تقريباً هيچ است . اما تا زماني که يک مأموريت واقعي براي عبور از اين ناحيه صورت نگرفته بود ، دانشمندان نمي توانستند مطمئن باشند ؛ زيرا برخورد سيارکي حتي به اندازه ي يک ريگ مي تواند کاوشگري را تخريب کند و آن را از بين ببرد . دانشمندان همچنين از وجود غبار در اين کمربند سيارکي اطمينان نداشتند .
واقعيت اين است که هيچ يک از کاوشگرها دستخوش برخوردهاي تخريبي يا آسيب ديدگي ناشي از ذرات غبار نشدند .
در نزديکي سيارات غول پيکر، ميدان هاي مغناطيسي ذرات پر انرژي را به دام مي اندازند و نوعي کمربند گسترده تر و شديدتر از کمربند وان آلن زمين ايجاد مي کنند . کاوشگرها بايد از اين ميدان هاي مغناطيسي سالم بگذرند . به خصوص در اطراف سياره ي هرمز يا مشتري تابش شديدي صد برابر مقدار لازم براي هلاک کردن انسان ، وجود دارد . با وجود اين ،سفينه هاي فضايي از اين خطر هم سالم گذشتند . پايونيرها ، کاوشگرهاي ويجر 1 و 2 را دنبال کردند . سه سفينه ي فضايي از کنار زحل و يکي از کنار اورانوس گذشت . ويجر 2 در سال 1989 ميلادي از کنار سياره ي نپتون هم عبور کرد .
يک سفينه ي فضايي ،در حالي که هنوز 12 ميليون کيلومتر تا مشتري فاصله داشت ، يک ميدان مغناطيسي قوي را آشکارسازي کرد که براي انحراف باد خورشيدي ( ريزش ذرات باردار از خورشيد ) کافي بود . وقتي سفينه ها از ميان کمربندهاي الکتروني و پروتون هاي پرانرژي به دام افتاده در آن ميدان مغناطيسي مي گذشتند ، تجهيزات و وسايلشان تقريباً تا آخرين درجه از اين تابش اشباع مي شد . الکترون هاي پرانرژي امواجي راديويي گسيل مي کنند . ترکيبي از داده هاي به دست آمده نشان مي دهد که انرژي ميدان مغناطيسي سياره ي هرمز 400 ميليون برابر ميدان مغناطيسي زمين است !
در سال 1979 کاوشگرهاي ويجر 1و 2 از نزديکي هرمز ( مشتري ) عبور کردند تا آشکارترين عکسي را که تا آن زمان از اين سياره گرفته شده بود بگيرند و چهار قمر آن را با جزئيات دقيق بررسي کنند .
حرکات جو مشتري با چنان وضوحي آشکار شد که فراتر از هرگونه انتظار دانشمندان بود .
سياره ي هرمز 16 قمر دارد که به دور آن گردش مي کنند ، 16 قمرطبيعي هرمز را در سه گروه مشخص طبقه بندي مي کنند . 8 قمر اول همگي درون 2 ميليون کيلومتري اين سياره اند و در مداري بسيار نزديک به استوا در جهت مستقيم حرکت مي کنند . چهار قمر ديگر در حدود 12 کيلومتري ، حرکت مستقيم و زاويه هاي ميلي بين 25 درجه تا 30 درجه دارند . چهار قمر آخر در فواصل 21 تا 24 ميليون کيلومتري ، درمداري بسيار کج در جهت قهقرايي حرکت مي کنند . 8 قمر اول احتمالاً از همان ابرهايي از گاز و غبار تشکيل شده اند که سياره ي هرمز را به وجود آوردند . ساير قمرها احتمالاً به دام افتاده اند . چهار قمر بزرگتر را به نام گاليله ، قمرهاي گاليله اي ناميدند . گاليله نخستين کسي بود که با تلسکوپ ابتدايي خود اين قمرها را مشاهده کرد اين قمرها را هر شخص غيرحرفه اي مي تواند با يک تلسکوپ معمولي مشاهده کند .
کاوشگر ديگري به نام گاليله به سوي سياره ي هرمز ارسال شد که حامل آزمايشگاه هواشناختي ريزي است که شش يا هفت آزمايش را داخل خود انجام مي دهد . اين کاوشگر اطلاعات ارزنده اي براي دانشمندان تهيه نمود .
پي نوشت :
1-عضو پيوسته ي انجمن فيزيک ايران ،عضو پيوسته ي انجمن نجوم ايران.
/خ
