نیکی به پدر و مادر
شـرک سـبـب مـى شـود کـه خـداوند، مشرک را به معبودهاى ساختگیش واگذارد و دست از حمایتش بردارد در نتیجه «مخذول » یعنى بدون یار و یاورخواهد شد.در بخشی که آیات آن از نظر گذشت ، نخست مى گوید: «هرگز معبود دیگرى را با خدا قرار مده » (لا تجعل مع اللّه الها آخر). نـمى گوید معبود دیگرى را با خدا پرستش مکن ، بلکه مى گوید: «قرار مده » تامعنى وسیعترى داشته باشد، یعنى نه در عقیده ، نه در عمل ، نه در دعا و تقاضا و نه در پرستش، معبود دیگرى را در کنار «اللّه » قرار مده . سپس به بیان نتیجه مرگبار شرک پرداخته ، مى گوید: اگر شریکى براى او قائل شوى «نکوهیده و بى یار و یاور خواهى نشست » (فتقعد مذموما مخذولا ).
از جمله بالا استفاده مى شود که شرک سه اثر بسیار بد در وجود انسان مى گذارد.
1 - شرک مایه ضعف و ناتوانى و زبونى و ذلت است .
2 - شرک ، مایه مذمت و نکوهش است ، چرا که یک خط و روش انحرافى است در برابر منطق عقل و کفرانى است آشکار در مقابل نعمت پروردگار.
3 - شـرک سـبـب مـى شـود کـه خـداوند، مشرک را به معبودهاى ساختگیش واگذارد و دست از حمایتش بردارد در نتیجه «مخذول » یعنى بدون یار و یاورخواهد شد.
و پروردگارت فرمان داده جز اورا نپرستید و نسبت به پدر و مادر نیکى کنید هـرگاه یکى از آن دو، یا هر دو آنها، نزد تو به سن پیرى و شکستگى برسند(آن چنان که نیازمند بـه مـراقـبت دائمى تو باشند از هرگونه محبت در مورد آنها دریغ منما و کمترین اهانتى به آنان مکن حتى سبکترین تعبیر نامؤدبانه یعنى : "اف" به آنها مگو و بر سر آنها فریاد مزن با گفتار سنجیده و لطیف و بزرگوارانه با آنها سخن بگو وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیمًا بـعد از پرداختن به اصل توحید و یکتا پرستی به یکى از اساسى ترین تعلیمات انسانى انبیا ضمن تاکید مجدد بر توحید اشاره به آن امر مهم که همانا نیکی به پدر و مادر است کرده و قرار دادن توحید یعنى اساسى ترین اصل اسلامى در کنار نیکى به پدر و مادرتاکید دیگرى است بر اهمیت این دستور اسلامى .
و پس از بیان توحید و یکتا پرستی ، به بیان یکى از مصداقهاى روشن نیکى به پدر و مادر پرداخته،که بیان شد و در ادامه می فرماید : بالهاى تواضع خود را دربرابرشان از محبت و لطف فرودآر و بگو: بار پروردگارا! آنها را مشمول رحمت خویش قرار ده، همان گونه که درکودکى مرا تربیت کرده اند وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا و نهایت فروتنى را در برابر آنها بنما.
شرک مایه ضعف و ناتوانى و زبونى و ذلت است
در بخشی دیگر فرموده است : پروردگار شما به آنچه در دل وجان شماست از شما آگاهتر است اگر شما صالح باشید (وتوبه کار) خداوند توبه کاران را مى آمرزد بترسید از این که عاق پدر و مادر و مغضوب آنهاشوید، زیرا بوى بهشت از پانصد سال راه به مشام مى رسد، ولى هیچ گاه کسانى که مورد خشم پدر و مادر هستند بوى آن را نخواهند یافت رَّبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِی نُفُوسِکُمْ إِن تَکُونُواْ صَالِحِینَ فَإِنَّهُ کَانَ لِلأَوَّابِینَ غَفُورًا و از آنـجا که گاهى در رابطه با حفظ حقوق پدر و مادر و احترام آنها وتواضعى که بر فرزند لازم اسـت، مـمکن است لغزشهایى پیش بیاید که انسان آگاهانه یا ناآگاه به سوى آن کشیده شود در این آیه مى گوید: «پروردگار شما به آنچه در دل وجان شماست از شما آگاهتر است » (ربکم اعلم بما فى نفوسکم ).چـرا کـه علم او در همه زمینه ها حضورى و ثابت و ازلى و ابدى و خالى ازهرگونه اشتباه است در حالى که علوم شما واجد این صفات نیست . بـنابراین اگر بدون قصد طغیان و سرکشى در برابر فرمان خدا لغزشى در زمینه احترام و نیکى به پـدر و مـادر از شـما سر زند و بلافاصله پشیمان شدید و در مقام جبران برآیید مسلما مشمول بخشش و عفو خـدا خواهید شد: «اگر شما صالح باشید (و توبه کار) خداوند توبه کاران را مى آمرزد»! (إِن تَکُونُواْ صَالِحِینَ فَإِنَّهُ کَانَ لِلأَوَّابِینَ غَفُورًا)
احترام پدر و مادر در منطق اسلام
اسلام در مورد احترام والدین آن قدر تاکید کرده است که در کمتر مساله اى دیده مى شود .به عنوان نمونه به چند قسمت اشاره مى کنیم.قرآن حتى کمترین بى احترامى را در برابر پدر و مادر اجازه نداده است.
الـف ) در چـهار سوره از قرآن مجید نیکى به والدین بلافاصله بعد از مساله توحید قرار گرفته این هم ردیف بودن بیانگر این است که اسلام تا چه حد براى پدرو مادر احترام قائل است .
ب ) اهـمـیت این موضوع تا آن پایه است که هم قرآن و هم روایات صریحاً توصیه مى کنند که حتى اگر پدر و مادر کافر باشند رعایت احترامشان لازم است .
ج ) شـکـرگـزارى در برابر پدر و مادر در قرآن مجید در ردیف شکرگزارى دربرابر نعمتهاى خدا قرار داده شده است .
د) قرآن حتى کمترین بى احترامى را در برابر پدر و مادر اجازه نداده است .
هـ) بـا ایـن که جهاد یکى از مهمترین برنامه هاى اسلامى است ، مادامى که جنبه وجوب عینى پیدا نـکـنـد یـعـنى داوطلب به قدر کافى باشد، بودن در خدمت پدر ومادر از آن مهمتر است ، و اگر موجب ناراحتى آنها شود، جایز نیست .
و) پـیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «بترسید از این که عاق پدر و مادر و مغضوب آنهاشوید، زیرا بوى بهشت از پانصد سال راه به مشام مى رسد، ولى هیچ گاه کسانى که مورد خشم پدر و مادر هستند بوى آن را نخواهند یافت ».
در حـدیـث دیگرى از امام کاظم (علیه السلام) مى خوانیم : «کسى نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمد واز حق پدر و فرزند سـؤال کرد، فرمود: «باید او را با نام صدا نزند (بلکه بگوید پدرم !)و جلوتر از او راه نرود، و قبل از او نـنشیند، و کارى نکند که مردم به پدرش بدگویى کنند» نگویند خدا پدرت را نیامرزد که چنین کردى.
پینوشت
(*)سوره اسراء آیه ،23،24،22 ،25
لاَّ تَجْعَل مَعَ اللّهِ إِلَـهًا آخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُومًا مَّخْذُولاً یعنی معبود دیگرى با خدا قرار مده تا نکوهیده و وامانده بنشینى.
وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیمًا یعنی و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر (خود) احسان کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها (حتى) (اوف) مگو و به آنان پَرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى.
وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا یعنی و از سر مهربانى، بالِ فروتنى بر آنان بگستر و بگو: (پروردگارا، آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در خردى پروردند.)
رَّبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِی نُفُوسِکُمْ إِن تَکُونُواْ صَالِحِینَ فَإِنَّهُ کَانَ لِلأَوَّابِینَ غَفُورًا یعنی پروردگار شما به آنچه در دلهاى خود دارید آگاهتر است. اگر شایسته باشید، قطعاً او آمرزنده توبهکنندگان است.
