سرپرست خانواده ایمانی کیست؟
در نگاه نخست به نظر می رسد که پدر و مادر هر کدام در جایگاه خود، سرپرست خانواده هستند. اما با نگاه قرآنی، فضا به کلی تغییر می کند و در یک خانواده مؤمن، خداوند سرپرست خانواده است. چنان که می فرماید: «اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ؛ [1] خداوند، ولى و سرپرست کسانى است که ایمان آورده اند؛ آنها را از ظلمت ها، به سوى نور بیرون مى برد.»یعنی خدای متعال تنها، سرپرستی تک تک مؤمنان را بر عهده نگرفته است و یا این که تنها، سرپرستی جامعه مؤمنان را در دست ندارد بلکه شاید مهم ترین نوع سرپرستی، آن چیزی است که در مورد خانواده مؤمنان بر عهده گرفته است. با این نگاه، خوشبختی یک خانواده اسلامی در گرو قرار گرفتن در مدار سرپرستی خدا است.
همان طور که در آیه شریفه فوق اشاره شد خداوند می خواهد «نور» را در خانواده اسلامی بپراکند تا از این طریق همه امور و مشکلات خانواده ایمانی برطرف شود.
نور همه نورها خداست
دلیل این که ایمان و رو کردن به سوی خدای متعال موجب بیرون آمدن از ظلمت ها به سوی نور است آن است که خدای متعال منبع همه نورهای معنوی و سعادت آفرین است. چنان که قرآن کریم می فرماید: «اللّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ؛ [2] خدا نور آسمانها و زمین است.»امیرالمؤمنین علیه السلام خدای متعال را این گونه ندا می دهد: «وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذِى أَضَاءَ لَهُ کُلُّ شَىْءٍ؛ یَا نُورُ یَا قُدُّوسُ؛ [3] و به نور ذاتت که همه‌چیز در پرتو آن تابنده گشته؛ ای نور، ای پاک از هر عیب!» همچنین در دعای مشلول می خوانیم: «یَا نُورَ النُّورِ؛ [4] ای نور همه نورها!»
بر این اساس، خانواده ای که خدایی تر باشد، از نور بیشتری برخوردار است و به همان نسبت زندگی صمیمانه تری را برقرار خواهد کرد. پس، راه درمان مشکلات و تنش های درون خانواده، از بین بردن ظلمت های معنوی با استفاده تزریق نور معنوی است.
ازدواج و نورانیت
صل پیوند ازدواج، ارزشمندترین پیوند در نزد خداست. رسول خدا صلّی الله علیه و آله در این باره می فرمایند: «مَا بُنِیَ بِنَاءٌ فِی الْإِسْلَامِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنَ التَّزْوِیج؛ [5] در اسلام، بنایی که در نزد خدا محبوب تر از ازدواج باشد بنا نشده است.»مراقبت از جایگاه و معنویتی که به وسیله ازدواج به وجود آمده است از مهم ترین کارهاست زیرا به هنگام تشکیل خانواده، آرامش و محبت و صفا در آن موج می زند؛ چنان قرآن کریم می فرماید: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون؛ [6] و از نشانه هاى او اینکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در این، نشانه هایى است براى گروهى که تفکّر مى کنند!»
چیزهایی که خانه را تاریک می کند
گناه و پیمودن راهی بر خلاف راهی که خدای متعال به آن فرمان داده به معنای پست کردن به منبع نور است که منجر می شود تاریکی، فضای قلب را فرا بگیرد.از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمودند: «مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةٌ بَیْضَاءُ فَإِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً خَرَجَ فِی النُّکْتَةِ نُکْتَةٌ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ ذَهَبَ ذَلِکَ السَّوَادُ وَ إِنْ تَمَادَى فِی الذُّنُوبِ زَادَ ذَلِکَ السَّوَادُ حَتَّى یُغَطِّیَ الْبَیَاضَ فَإِذَا غَطَّى الْبَیَاضَ لَمْ یَرْجِعْ صَاحِبُهُ إِلَى خَیْرٍ أَبَداً؛ [7]
هیچ بنده ای از بندگان خدا نیست، مگر آنکه در قلب وی نقطه ای سپید وجود دارد، پس هنگامی که مرتکب گناهی می شود نقطه ای سیاه در آن نقطه سپید پدید می آید، اگر توبه کند آن نقطه سیاه برطرف می شود و اگر به گناهان ادامه بدهد آن سیاهی، افزایش می یابد تا جایی که همه آن سپیدی را می پوشاند، در این حالت صاحب آن قلب، هیچ گاه به خیر و نیکی باز نمی گردد.»
سرنوشت زندگی جدیدی که با ازدواج آغاز شده است دقیقاً شبیه به خانه دل است. وقتی خانواده تشکیل می شود رحمت خدا سرازیر می شود و نور خدا در آن موج می زند اما با هر بد اخلاقی، ظلم، و خلاصه با ارتکاب هر گناه، خانه، تاریک و تاریک تر می شود و مشکل و اختلاف روی هم انباشته می شود تا جایی که دیگر راهی جز جدایی باقی نمی ماند.
افراد خانواده، خود را ملزم می کنند که در بیشتر اوقات، ذکر خدا را بر لب داشته باشند. در چنین راهکاری، ضمن آرامش یافتن درونی افراد در و دیوار خانه نیز با نور ذکر و یاد خدا همراه می شوند؛ اگر چه، ما ذکر و تسبیح آن ها را نشنویم.برای برطرف شدن مشکلات و اختلافات خانوادگی دقیقاً همین مسیر خطا را باید بازگردیم که می توانیم از آن با نام «توبه خانواده» یاد کنیم. آن وقت است که دوباره خانواده کم کم، نور از دست رفته خود را بازیافته و مشکلات جای خودشان را به صمیمیت و صفا خواهند می دهند.
نوردرمانی اختلافات خانوادگی
با دقت در آن چه گفته شد، لازم است در خانواده کارهایی در جهت افزایش نور معنوی و به دنبال آن، حل اختلافات خانوادگی صورت پذیرد که در این جا به چند مورد از آن ها اشاره می کنیم.تلاوت قرآن با صدای رسا
امیرالمؤمنین علیه السلام در توصیف نور قرآن می فرمایند: «نُوراً لَیْسَ مَعَهُ ظُلْمَة؛ [8] نوری است که هیچ تاریکی ای با آن نیست.» وقتی پای کلام خدا به میان می آید و سخن خدا به گوش در و دیوار خانه می رسد اشعه های نور الهی، پرده های ظلمتِ نفرت و اختلاف را می دَرد و صفا و مهربانی میهمان خانه می شود.رسول خدا صلّی الله علیه و آله با تأکید بر نورانی کردن خانه ها به وسیله تلاوت قرآن می فرمایند: «فَإِنَّ الْبَیْتَ إِذَا کَثُرَ فِیهِ تِلَاوَةُ الْقُرْآنِ کَثُرَ خَیْرُهُ وَ اتَّسَعَ أَهْلُهُ وَ أَضَاءَ لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا تُضِیءُ نُجُومُ السَّمَاءِ لِأَهْلِ الدُّنْیَا؛ [9] خانه اى که در آن قرآن زیاد تلاوت شود، خیرش زیاد مى گردد و آن خانواده گشایش می یابند و براى اهل آسمان نور مى دهد همچنان که ستارگان آسمان براى اهل زمین، نور افشانى مى کنند.»
ذکر و یاد خدا
ذکر گفتن در خانه، محیط خانه و افراد آن را نورانی می کند چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «الذِّکْرُ نُورٌ وَ رُشْد؛ [10] ذکر، نور و رشد است.» یکی از راهکارهای زدودن اختلافات در خانواده، پناه بردن به ذکر خداست.در این روش، افراد خانواده، خود را ملزم می کنند که در بیشتر اوقات، ذکر خدا را بر لب داشته باشند. در چنین راهکاری، ضمن آرامش یافتن درونی افراد [11] در و دیوار خانه نیز با نور ذکر و یاد خدا همراه می شوند؛ اگر چه، ما ذکر و تسبیح آن ها را نشنویم. [12]
وضو و طهارت
وضو گرفتن تأثیر فراوانی در آرامش و نورانی شدن روح و روان داشته و همراه خود نور می آورد. در روایتی در مورد وضو این چنین نقل شده است: «الْوُضُوءَ عَلَى الْوُضُوءِ نُورٌ عَلَى نُور؛ [13] وضو بر روی وضو، نوری بر روی نوری دیگر است.» در این راهکار، به افراد خانواده توصیه می شود در همه اوقات با وضو باشند.توسل به اهل بیت علیهم السلام
دعوت از اهل بیت علیهم السلام برای توسل و بهره مندی از ایشان در خانواده، تأثیر فراوانی در بر طرف شدن اختلافات خانواده دارد چرا که تمام وجود معصومین علیهم السلام نور و معنویت است چنان که در دعای جامعه کبیره می خوانیم: «خَلَقَکُمُ اللّهُ أَنْواراً فَجَعَلَکُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِیْنَ؛ [14] خداوند شما را نورهایى آفرید که گرد عرش او حلقه زده بودید.» و نیزخطاب به ایشان عرض می کنیم: «وَ أَنْتُمْ نُورُ الأَخْیارِ وَ هُداةُ الأَبْرارِ؛ [15] شما نور خوبان و هدایت کننده نیکوکاران هستید.»علم آموزی در محیط خانه
اگر بتوانیم محیط خانه را به سمت محیطی برای آموزش و یادگیری علم مفید سوق دهیم خواهیم دید که نور علم، بسیاری از اختلافات را به حاشیه برده و محو می کند. در روایتی پیرامون نور علم آمده است: «الْعِلْمُ نُورٌ یَقْذِفُهُ اللَّهُ فِی قَلْبِ مَنْ یَشَاء؛ [16] علم، نورى است که خداوند به قلب هر کس که بخواهد مى افکند.»لازم به ذکر است که این ها تنها نمونه هایی از راهکارهای دینی در تقویت نور خانواده و بیرون آمدن از ظلمت اختلاف و مشاجرات است در حالی که با دقت در روایات و معارف دینی، موارد بیشتری را می توان یافت.
پی نوشت
[1] سوره بقره، آیه 257.
[2] سوره نور، آیه 35.
[3] مفاتیح الجنان، دعای کمیل.
[4] همان، دعای مشلول.
[5] محمد بن علی ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ج 3, 383, حدیث 4343.
[6] سوره روم، آیه 21.
[7] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (اسلامیه) (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۳)، ج 2, 273, حدیث 20.
[8] محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، 316, خطبه 198.
[9] همان، ج 2، 610، حدیث 1.
[10] علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، 50, حدیث 1290.
[11] الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب؛ همان کسانى که ایمان آوردهاند و دلهایشان به یاد خدا آرام مىگیرد. آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش مىیابد.[سوره رعد، آیه 28]
[12] وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُم؛ و هیچ چیز نیست مگر اینکه در حال ستایش، تسبیح او مىگوید، ولى شما تسبیح آنها را درنمىیابید.[سوره اسراء، آیه 44]
[13] ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج 1، 41، حدیث 82.
[14] مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره.
[15] همان.
[16] امام ششم جعفر بن محمد (ع)، مصباح الشریعة (مؤسسة الأعلمی للمطبوعات: بیروت، ۱۴۰۰)، 16.
