تشخیص و بیماری های دهان (1)

تخصصی در دندانپزشکی است که به امر تشخیص ناهنجاری ها و بیماری های بافت های نرم و سخت دهان می پردازد. این بیماری ها ممکن است ویژه حفره دهان باشد و یا بخشی از یک بیماری عمومی که علایم آن در ناحیه دهان بروز کرده است.

● آفت کوچک

آفت چیست؟

به زخم های عود کننده و دردناک مخاط دهان آفت گفته می شود. زخم آفتی در چند نوع بزرگ، کوچک و تبخالی شکل وجود دارند و شایع ترین آنها آفت کوچکی می باشد که به تعداد ۵-۱ عدد و به قطر کمتر از یک سانتی متر و معمولاً ۵-۳ میلی متر دیده می شوند. این زخمها گرد یا بیضی بوده و به رنگ زرد خاکستری با حاشیه قرمز و تا حدی برجسته دیده می شوند. از نظر محل، بیشتر قسمت قدامی حفره دهان مبتلا می شود و محل شایع آن پشت لبها - مخاط گونه، کف دهان، زیر و کناره های زبان می باشد. این زخم ها کمتر به کام، حلق، لثه چسبیده و روی زبان را مبتلا می سازند.
غالب افراد در زیر سن ۴۰ سالگی حداقل یک یا چند بار به آن مبتلا شده، ولی سن شیوع آن، دهه دوم زندگی می باشد و زن ها بیشتر از مردان به آن دچار می شوند. زخم های آفتی اغلب دردناک بوده و با تماس با غذا و نوشیدن مایعات محرک (ترشی و ادویه دار) درد آن تشدید می گردد. بخصوص اگر زبان گرفتار شده باشد که در این صورت علاوه بر غذا خوردن، ممکن است صحبت کردن نیز مشکل شود. بیمارانی که مرتبا ً آفت می زنند احساسی شبیه به سوزن سوزن شدن و یا سوزش قبل از ایجاد زخم(معمولاً ۲۴ ساعت قبل) در محل دارند. زخم سریعاً بوجود آمده و خود بخود بعد از ۱۰-۷ روز التیام می یابد و از خود اثری برجا نمی گذارد.
بهبودی زخم ها ممکن است همزمان صورت نگیرد. معمولاً بعد از بهبودی تا مدتی (گاهاً ۴-۳ هفته) زخمی ایجاد نمی گردد ولی در افراد بسیار حساس و مستعد ممکن است زخم های اولی هنوز خوب نشده، زخم های دیگری در دهان(معمولاً در جای دیگر) دیده شوند.

عامل ایجاد کننده آفت کوچک چیست؟

بدلیل شباهت این زخم ها به زخم های تبخالی و همچنین عود آنها سابقاً فکر می کردند که ممکن است ویروسی باشند. با نمونه برداری از این زخم ها و دیدن نوع ال فرم استرپتوکوک، احتمال میکروبی بودن، آن بالا گرفت ولی مشاهده گردید که این میکروبها در مخاط سالم و دیگر زخم های دهان نیز دیده می شوند. امروزه اعتقاد بر این است که آفت جزء بیماریهای سیستم ایمنی است. در بیماریهای سیستم ایمنی شناخت بافتهای آشنا از بیگانه مختل می گردد. درآفت سلولهای دفاعی بدن به قسمتی از مخاط دهان حمله ور شده و باعث زخمی شدن آن ناحیه می شوندکه گذرا بوده و خود بخود بهبود می یابد.

بعضی از بیماران بعد از مراجعه به دندانپزشکی آفت می زنند. آیا از وسایل غیر استریل استفاده شده است؟

خیر، همانطوری که گفته شد عامل ایجاد کنندهآفت میکروب و ویروس نمی باشد. عوامل مستعد کننده ای برای ایجاد آفت وجود دارند که در ارتباط با دندانپزشکی می توان به استرس و تروما(فشار مختصر ناشی از کنار کشیدن گونه، لب و یا زبان توسط آینه و رول پنبه و حتی تماس مخاط با ابزار دندانپزشکی) اشاره نمود.

عوامل مستعد کننده آفت کدامند؟

در درجه اول استرس و هیجانات روحی می باشد. دیده شده که در دانش آموزان و دانشجویان به هنگام امتحانات ابتلای آفت بیشتر است و همچنین بسیاری از بیماران نیز از درمانهای دندانپزشکی، ترس و استرس دارند. بعد از ضربه و تروما که قبلاً ذکر گردید، اختلالات هورمونی نیز در بروز آفت نقش دارند. در خانم ها ۵-۳ روز مانده به قاعدگی، آفت بیشتر دیده می ِود و در زمان حاملگی معمولاً زخم های آفتی مشاهده نمی شوند. آفت در افراد حساس و آلرژیک نیز بیشتر دیده می شود. در افرادی که حاسیت به بعضی از مواد دارند ابتلای آفت بیشتر است. بعضی از مواد غذایی مثل گردو، فندق، پسته، پنیر و بادنجان میزان شیوع آفت را بالا می برند. کمبود آهن و اسید فولیک و ویتامین B۲ نیز از عوامل مستعد کننده می باشد.

درمان آفت چیست؟

آفت خودبخود التیام می یابد و معمولاً نیازی به درمان ندارد. درآفت اگر درمانی لازم شود معمولاً علامتی بوده و به دو منظور زیر خواهد بود:
۱ ) کاستن از درد و التهاب و استرس
۲ جلوگیری از اضافه شدن عفونت ثانویه به آن توصیه می گردد، افرادی که مرتباً و به تعداد زیاد آفت می زنند و یا آفت آنها بزرگ بوده و التیام در مدتی بسیار طولانی صورت می پذیرد، جهت شناسایی عامل و بیماریهای زمینه ای مستعد کننده تحت معاینات و آزمایشات کامل تری قرار گیرند.

● گازگرفتگی گونه

یک عادت شایع در بین افراد است که در هرسنی دیده می‌شود. گاز گرفتن گونه در مخاط داخل دهان در ناحیه تحت آسیب، ایجاد تغییراتی می‌نماید و پلاکهای سفید رنگ کمی برجسته‌ای بطور گسترده و منتشر ناحیه را می‌پوشاند. تداوم عمل گاز گرفتن گونه ممکن است منجر به مرکزی و نهایتاً ایجاد زخم در ناحیه شود. ضایعه ممکن است یکطرفه یا دو طرفه باشد. هم در زنان و هم در مردان بطور یکسان دیده می‌شود و معمولاً حاکی از یک عادت عصبی است. گرچه تمایلی به بدخیمی در این ضایعه وجود ندارد، بیمار باید از تغییرات داخل دهان خود آگاه باشد و احتمال وجود عفونت قارچی در این ناحیه رد شود. درمان خاصی احتیاج ندارد، ولی بهر حال بهتر است بیمار تشویق شود تااین عادت را ترک کند..

گاز گرفتگی زبان و گونه در کودکان پس از انجام درمانهای دندانپزشکی توام با بی‌حسی.

والدین کودکانی که در مطب دندانپزشکی بی‌حسی موضعی دریافت می‌دارند، باید آگاه باشند که بافت نرم در ناحیه تزریق، برای یک ساعت یا بیشتر بی‌حس خواهد بود. این کودکان باید به دقت تحت نظر باشند تا نتوانند سهواً و عمداً این بافت را گاز بگیرند.
کودکانی که بی‌حسی فک پایین را برای اعمال ترمیمی معمولی دریافت می دارند، ممکن است لب، زبان یا سطح داخل گونه را گاز بگیرند. گاهی اوقات والدین یک یا دو ساعت بعد از ملاقات دندانپزشکی به مطب تلفن می‌کنند تا آسیب وارده به مخاط دهان کودکشان را اظهار دارند. اگر این حادثه در طی ملاقات دندانپزشکی روی داده باشد، والدین ممکن است شگفت زده شوند. در تمام موارد کودک ناحیه را جویده است و در نتیجه ۲۴ ساعت بعد در محل زخمی وجود خواهد داشت. معمولاً والدین تصور می‌کنند که علت این زخم، بروز عفونت ناشی از کار دندانپزشک و یا وسایل غیر استریل مطب است که کاملاً اشتباه است و فقط نتیجه عدم مراقبت از کودک در زمان بی‌حس بودن لب و زبان، پس از درمان دندانپزشکی می‌باشد. با این حال، کودک باید در ۲۴ ساعت اول دیده شود. دهانشویه آب نمک وسرم در تمیز نگهداشتن ناحیه کمک خواهدکرد.

● بوی بد دهان

بسیاری از افراد از بوی بد دهان رنج برده و از نظر روحی و اجتماعی دارای مشکلاتی می‌باشند. عوامل متعددی در ایجاد بوی بد دهان نقش دارند که به علت کثرت این عوامل پیدا کردن علت واقعی بوی بد دهان مشکل و گاهاً غیر عملی می‌باشد.

علت بوی بد دهان یا خارج دهانی و یا داخل دهانی.

عمده‌ترین علل غیردهانی عبارتند از:
- بیماریهای دستگاه تنفسی شامل: بیماریهای سینوس ـ مخاط بینی، نای و ریه‌ها.
- بیماریهای دستگاه گوارش، گرسنگی و معده خالی و بوی ناشی از خوراکی‌ها، داروها و مشروبات.
- اختلالات غدد مترشحه داخلی در مواقع حاملگی، قاعدگی، یائسگی، بلوغ و دیابت.
- مسمومیت ها و کمبود بعضی از ویتامین‌ها.
- سن و جنس.
بوی دهان در نوزادان معمولاً مطبوع بوده و با درآمدن دندانها و استفاده از مواد غذایی متنوع گاهاً نامطبوع می‌گردد. با پیشرفت سن و بخصوص در هنگام پیری بوی دهان نامطبوع‌تر میگردد که شدت آن در زنان بیشتر است. در هنگام گرسنگی و خالی ماندن معده، گازهای بد بوی روده از دهان متصاعد شده و باعث بوی بدی می‌گردد که با شستن دهان از بین نمی‌رود.
همچنین نوع میکروبهایی که در معده بطور طبیعی وجود دارند در ایجاد بو، مؤثرند. در بیماری دیابت بوی استن از دهان استشمام می‌گردد. در مواقع بالا رفتن اسید اوریک و اورمی نیز بوی بد احساس می‌گردد. به علت افسردگی عوامل ایجاد کننده بوی بد دهان بطور اختصار علل داخل دهانی آن توضیح داده می‌شود. عدم رعایت بهداشت دهان باعث می‌شودکه باقیمانده مواد غذایی بین دندانها گیر کرده و بر اثر فعالیت میکروبی تخمیر و تجزیه شده و سبب بوی بد دهان گردد.
در ایجاد گیر غذایی علاوه بر عدم رعایت بهداشت دهان و وجود حفرات پوسیدگی، مرتب نبودن دندانها نیز نقش دارد. پوسیدگی اگر متوقف و یا معالجه نشود به پالپ دندان ( نسج نرم وسط دندان و در اصطلاح عامیانه عصب دندان) رسیده و باعث عفونت آنجا توسط میکروبها شده و بوی بد و متعفنی استشمام می‌گردد. بین لبه آزاد لثه و دندان شیاری به عمق ۱-۰/۵ میلی‌متر بنام شیار لثه‌ای وجود دارد. در مواقع ابتلا به بیماریهای لثه (پیوره)عمق این شیار زیاد شده و به آن پاکت (Pocket) گفته می‌شود. این پاکت محل مناسبی برای رشد و فعالیت میکروبی بوده و ایجاد چرک و بوی بد می‌کند.
جرم دندانی به علت خلل و فرجی که دارد نیز، محل مناسبی برای تجمع و فعالیت میکروبی بوده و ممکن است بوی بد دهان را باعث شود و یا تشدید نماید. نوع میکروبهایی که بطور طبیعی در حفره دهان زندگی می‌کنند و همچنین کاهش ترشح بزاق و غلیظ بودن آن در ایجاد بوی بد دهان ممکن است دخیل باشند. ترمیم‌ها و پروتزهای قدیمی و غلط نیز به علت گیر غذایی می‌توانند ایجاد بوی نامطبوع نمایند. علاوه بر عفونت‌های دندان و مخاط دهان عفونتهای لوزه در ایجاد بوی بد دهان نقش دارند. درمان بوی بد دهان شناسائی عامل بوجود آورنده و حذف آن می‌باشد. در دندانپزشکی رعایت موارد بهداشت دهان و دندان و حذف عامل ایجاد کننده بسیار مورد توجه می‌باشد.
هرچه شما می خورید، برهوای بازدم شما تأثیر می گذارد. غذاهای خاصی مثل سیر و پیاز باعث بوی بد مشخصی در تنفس شخص می شود. وقتی غذا جذب سیستم گردش خون گردید، به ریه ها منتقل می شود، جایی که دفع تنفسی انجام می شود.
مسواک زدن - نخ کشیدن و استفاده از دهانشویه فقط بطور موقت بو را از بین می برد. بوها تا خذف کامل غذا از بدن وجود دارند. افراد تحت رژیم های غذایی ممکن است به دلیل دفعات کمتر تغذیه دچار بوی بد دهان شوند. اگر شما بطور روزانه مسواک و نخ دندان استفاده نمی کنید، ذرات غذایی باقیمانده در دهان باعث تجمع باکتریها شده و موجب بوی بد دهان می شود.
غذایی که بین دندانها، روی زبان یا اطراف لثه جمع می شود، فاسد شده و بوی بدی از خود به جا می گذارد. دندانهای مصنوعی که بخوبی تمیز نشده باشند نیز به دلیل تجمع ذرات غذا و باکتریها ایجاد بوی نامطبوع می نمایند.
یکی از علائم هشدار دهنده بیماری پریودنتال(لثه) بوی بد دهان بطور مداوم و یا احساس مزه بد در دهان می باشد. بیماری پریودنتال توسط پلاک دندانی ایجاد میشود.پلاک دندانی لایه بیرنگ چسبنده ای است که باکتریها بطور مداوم روی دندانها تشکیل می دهند. باکتریها، سمومی ایجاد می کنند که باعث تحریک لثه ها می شود. در مرحله پیشرفته بیماری، لثه ها، استخوان و سایر ساختارهایی که از دندانها حمایت می کنند، آسیب می بینند.
با چک آپ و معاینات مرتب دندانپزشکی، دندانپزشک می تواند سریعاً بیماری پریودنتال را تشخیص داده و درمان نماید. بوی بد دهان بواسطة خشکی دهان(گزروستومی) نیز ایجاد میشود که حالتی است که جریان بزاق در دهان کاهش یافته است. بزاق برای تمیز کردن دهان و برداشت ذرات مولد بوی بد ضروری است.خشکی دهان به دلایل مختلفی ایجاد می شود.
مصرف بعضی داروها، مشکلات غدد بزاقی و تنفس مداوم از دهان. اگر شما از خشکی دهان رنج می برید، دندانپزشک ممکن است برای شما بزاق مصنوعی تجویز کند یا پیشنهاد کند که از شکلاتهای بدون قند استفاده کنید و میزان مایعات مصرفی تان را افزایش دهید. محصولات تنباکو نیز باعث بوی بد دهان، رنگ گرفتن دندانها، کاهش قدرت چشایی و تحریک بافتهای لثه، میشود. مصرف کنندگان تنباکو اغلب از بیماری پریودنتال رنج می برند و بیشتر از سایرین در معرض خطر سرطان دهان می باشند. اگر شما تنباکو مصرف می کنید، از دندانپزشکتان بخواهید که برای ترک این عادت به شما کمک کند.
بوی بد دهان ممکن است نشانة یک اختلال پزشکی مثل یک عفونت موضعی در دستگاه تنفس(بینی، گلو، ریه و راههای هوایی)، سینوزیت مزمن، ترشحات پشت بینی، برونشیت مزمن، دیابت، اختلالات دستگاه گوارش، بیماری کبد و یا کلیه باشد. اگر از نظر دندانپزشکتان دهان شما سالم است، شما ممکن است برای تعیین علت بوی بد دهان به یک متخصص یا پزشک خانوادگی ارجاع داده شوید.
حذف بیماری پریودنتال و حفظ و تأمین سلامت دهان به نحواحسن جهت کاهش بوی بد دهان ضروری است.
به منظور معاینه و تمیز کردن دندانها بطور حرفه ای، ملاقاتهای مرتب با دندانپزشک داشته باشید. اگر تصور می کنید که دائماً دچار بوی بد دهان هستید، لیستی از غذاها و داروهایی که مصرف می کنید، تهیه نمائید. بعضی داروها ممکن است در ایجاد بوهای دهان نقش داشته باشند. اگر بعد از آخرین ویزیت دندانپزشکی قبلی خود تا به حال، بیماری یا جراحی داشته اید، به دندانپزشکتان اطلاع دهید. روزی دو بار با یک خمیر دندان فلورایددار دندانهایتان را مسواک کنید تا ذرات غذا و پلاک حذف شود. زبانتان را نیز مسواک کنید.
روزی یکبار با استفاده از نخ دندان یا یک تمیز کننده بین دندانی، بین دندانها را تمیز کنید. اگر پروتز متحرک دارید، شبها آنها را از دهان خارج سازید و قبل از استفاده مجدد در صبح روز بعد، آنها را کاملاً تمیز نمائید. دهانشویه ها معمولاً اثر طولانی مدتی بر بوی بد دهان ندارند.
اگر شما مجبور به استفاده مداوم از یک خوشبو کننده دهان هستید تا بوی بد دهانتان را پنهان سازید، حتماً نزد دندانپزشک بروید. اگر شما نیاز بیشتری به کنترل پلاک داشته باشید، دندانپزشک ممکن است به شما توصیه کند که از یک دهانشویه ضد میکروبی خاص استفاده کنید. یک دهانشویه فلوراید همراه با مسواک و نخ دندان، می تواند مانع پوسیدگی دندان گردد.
اگر بوی دهان مربوط به بیماری لثه باشد، دندانپزشک تان ممکن است شما را نزدیک متخصص بیماری های لثه، ارجاع دهد. بیماری لثه موجب می شودکه بافت لثه از دندان جدا شده و پاکت ایجاد شود. وقتی این پاکتها عمیق باشد، فقط یک تمیز کردن حرفه ای میتواند باکتریها و پلاک تجمع یافته را حذف نماید. گاهی درمانهای وسیع تری نیز ضروری می باشد.

● خشکی دهان

کاهش جریان بزاق که منجر به خشکی دهان می شود، یک مشکل شایع سالمندان است. این مشکل معمولاً در اثر اختلالات پزشکی خاص و اغلب بعنوان اثر جانبی داروهایی مثل آنتی هیستامین ها، ضد احتقان ها، ضد دردها و داروهای مدر بروز می کند.
بعضی مشکلات شایع همراه با خشکی دهان عبارتند از : گلو درد دائمی، احساس سوزش، مشکلات صحبت کردن ، مشکل در بلع، گرفتگی و خشکی راههای هوایی بینی. در صورت عدم درمان، خشکی دهان می تواند دندانهای شما را دچار آسیب نماید. در صورت عدم وجود بزاق کافی برای نرم و لزج نمودن سطوح دهان، شستن غذا از دهان و خنثی نمودن اسیدهای حاصل از پلاک ، میزان پوسیدگی دندانها افزایش می یابد. به منظور حفظ رطوبت دهان، روشهای مختلفی را دندانپزشک به شما توصیه خواهد کرد. آدامسها و آب نیاتهای بدون قند جریان بزاق را تحریک نمی نمایند و خشکی دهان را با استفاده از بزاق مصنوعی و یا دهانشویه ها می توان بهبود بخشید.

چرا من احساس خشکی در دهان می نمایم؟

کاهش جریان بزاق سبب خشکی دهان می شود و این یک مشکل شایع بین افراد مسن است. این مسأله به دلیل اختلالات پزشکی خاص و گاهی به دلیل اثر جانبی داروهایی مثل آنتی هیستامین ها، ضداحتقان ها، ضد دردها و داروهای مدر ایجاد می شود. مشکلات معمولی همراه با خشکی دهان عبارتند از: گلودرد دائمی، احساس سوزش، مشکلات صحبت کردن، سختی بلع، خشکی راههای هوایی بینی. دندانپزشک روشهای مختلفی برای غلبه بر این وضعیت به شما پیشنهاد خواهد کرد: آب نبات یا آدامسهای بدون قند که جریان بزاق را تحریک می کنند واستفاده از بزاق مصنوعی و دهانشویه ها برای تأمین رطوبت دهان.
ادامه دارد .....
/خ