جایگاه و اهمیت صراحت و صداقت در زندگی
روشنی و آشکاری (صراحت)1 و راستگویی و راست زبانی (صداقت)2 که از کمالات والای انسانی است، رکنی اساسی در زندگی و مایه برکت و بالندگی است. در سایه حرکت کردن و در تاریکی رفتار نمودن و مبهم زیستن، و نیز زبان به ناراستی گشودن و فریبکاری نمودن، پایه های اعتماد در خانواده را فرو می ریزد و امنیت لازم برای زندگی را می زداید و جایی برای همدلی و همراهی باقی نمی گذارد؛ و چنین زندگی و روابطی عین تباهی و شومی است، چنانکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است:«بدان که راستی مبارک است، و دروغ شوم است.»3
زندگی در پرتو صراحت و صداقت
آرامش بخش، قابل اعتماد، با امنیت، استوار، با کرامت، کم تنش، و رو به کمال است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تعبیری لطیف فرموده است:«زیبایی [باطنی] به گفتار درست با حق است، و کمال، به نیک کرداری با صدق است»4
اگر بر زندگی خانوادگی صراحت و صداقت حاکم باشد، و زن و مرد بدون پرده پوشی مشکلات را با یکدیگر در میان بگذارند و رفتار ابهام آمیز نداشته باشند، به راحتی می توانند با هم گفتگو کنند و کنار بیایند و مسائلشان را حل کنند؛ و اگر زن و مرد بنای زندگی را بر راست زبانی بگذارند، به خوبی می توانند به یکدیگر تکیه کنند و امنیت زا باشند و زندگی مشترک را پیش ببرند؛ و این بهترین زمینه برای سلامت این جهانی و سعادت آن جهانی است، که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است:
«بر شما باد به راستی، که آن دری از درهای بهشت است. و بپرهیزید از دروغ، که آن از درهای آتش است.»5
بهشت خانواده با عدم صراحت و بی صداقتی به شدت آسیب می بیند و همه رفتارها و مناسبات تحت الشعاع آن قرار می گیرد. زندگی سالم نمی تواند پذیرای عدم صراحت و بی صداقتی باشد، و لازم است زن و مرد نسبت به یکدیگر از رفتار دو پهلو و مشکوک، پنهانکاری و سرپوش گذاری، فریبکاری و نیرنگ ورزی، دروغگویی و ناراستی با تمام وجود بپرهیزند، و بدانند که با این ویژگی ها و چنین رفتارهایی نمی توانند در قلب یکدیگر نفوذ کنند و دوستی را بارور کنند و فضایی امن و آرامش بخش برای هم تدارک نمایند. بنابراین باید ساحت خانواده را از این امور پاک نگاه داشت و راه چنین مسائلی را بر خود و فرزندان هموار نساخت.
راستگویی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنان جایگاه و اهمیتی داشته است که وی آن را ملاکی اساسی در زندگی معرفی کرده و فرموده است:
«به زیادی نماز و روزه و حج و احسان و ورد و ذکر شبانه مردم منگرید، بلکه به راستگویی و امانتداری آنان توجه کنید.»6
نماز و روزه و عبادت، اگر روح داشته باشد، خودش را در راستگویی و امانتداری نشان می دهد، وگرنه صورتی بدون روح و ظاهری بی باطن است.
راستگویی و امانتداری دو ملاک اساسی در زندگی است که ریشه آنها مشترک است، زیرا راستگویی جز امانت در سخن نیست، و امانتداری همان راستی در عمل است.7
در زندگی خانوادگی راستگویی و امانتداری زن و مرد شاخصی اساسی در سلامت روابط و پاسداشت حقوق یکدیگر است؛ و با آسیب دادن این شاخص همه چیز آسیب می بیند.
سلامت و ارجمندی خانواده تابع راستی و درستی، و سقوط و خواری آن معلول ناراستی و فریبکاری است. زن و مرد در زندگی مشترک، نزدیک ترین کسان به هم و بهترین معاشران برای یکدیگرند، و لازم است با راستگویی و امانتداری کامل تعامل نمایند، که این، حق زندگی مشترک آنان است. در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) آمده است:
«و اما حق معاشر و ندیم و شریک تو این است که او را نفریبی، و با وی دغلی در کار کا نیاری، و به او دروغ نگویی، و غافلش نسازی، و نیرنگش نزنی، و چون دشمنی که ملاحظه طرف خود را نمی کند به کارشکنی او نپردازی، و اگر به تو اطمینان کرد تا آنجا که توانی برایش بکوشی و بدانی که مغبون کردن کسی که به تو اعتماد کرده کی مانند ربا خوردن است.8»9
زشتی و نکوهیدگی دروغ و خیانت در مدرسه نبوی
در مدرسه نبوی هیچ چیز به زشتی دروغ نیست و هیچ چیز چون آن تباه کننده نیست. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است:«از دروغ بپرهیزید، زیرا دروغ توأم با انحراف از حق و پرده دری است، و هر دو در آتشند.»10
ایمان آورندگان به پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیش از هرچیز دروغ را زشت می شمارند و از آن دوری می نمایند. خداوند فرموده است:
«تنها کسانی دروغ پردازی می کنند که به آیات خدا ایمان ندارند و آنان خود والات دروغگویانند.»11
قرآن کریم دروغگویان را در سر حد کافران و منکران آیات الهی قرار داده و آن را چنین زشت معرفی نموده است؛ و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ایمان و دروغ را با هم قابل جمع ندانسته و فرموده است:
«مؤمن به هر خصلتی خوی گیرد، ولی هرگز به دروغ و خیانت خوی نکند.»12
مؤمن گرفتار هر کاستی و گناهی ممکن است بشود، ولی جان خود را به دروغ نمی آید. از صفوان بن سُلَیم نقل شده است که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سؤال شد: آیا مؤمن، ترسو می شود؟ فرمود: آری. عرض شد: آیا مؤمن بخیل می شود؟ فرمود: آری. عرض شد: آیا مؤمن دروغگو می شود؟ فرمود: نه.13
پاسداشت امانت و پرهیز از خیانت در مدرسه نبوی چنان است که در بدترین شرایط نیز مجوزی برای خیانت ورزی وجود ندارد، چنان که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است:
«به کسی که به تو خیانت کرده است خیانت مکن که تو هم چون او خواهی بود.»14
خیانت ورزی چنان زشت و نکوهیده است که در بیان امیرمؤمنان علی (علیه السلام) آمده است:
«زشت ترین اخلاق خیانت ورزی است.»15
پی‌نوشت‌ها:
١. المفردات، ص ۲۷۹.
۲. همان، ص ۲۷۷.
3. تحف العقول، ص ۱۱؛ بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۶۷.
4. الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۶۱؛ کنز العمال، ج ۳، ص ۳۴۴..
5. تاریخ بغداد، ج ۱۱، ص ۸۲؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۷۰؛ کنز العمال، ج ۳، ص ۳۴۶.
6. امالى الصدوق، ص ۲۴۹؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۵۶؛ الاختصاص، ص ۲۲۹.
7. تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۴۱۲.
8. رهاورد خرد، ص ۲۷۲.
9. تحف العقول، ص ۱۹۲؛ بحار الانوار، ج ۲۳، ص ۱۸؛ مستدرک الوسایل، ج ۱۱، ص ۱۶۴.
10. مسند الحمیدی، ج ۱، ص ۶؛ مسند ابن الجعد، ص ۲۵۶ .
11. قرآن، نحل / ۱۰۵.
12. تحف العقول، ص ۳۸؛ بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۵۸.
13. مکارم الاخلاق لابن أبی الدنیا، ص ۵۴: التمهید، ج ۱۶، ص ۲۵۳؛ الترغیب والترهیب، ج ۳، ص ۵۹۵؛ الدر المنثور، ج ۳، ص ۲۹۱. و به نقل از حضرت رضا (علیه السلام): المحاسن، ج ۱، ص ۱۱۸؛ وسایل الشیعه، ج ۸، ص ۵۷۳؛ بحار الانوار، ج ۷۲، ص ۲۶۲؛ جامع أحادیث الشیعه، ج ۱۳، ص ۵۶۵.
14. بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۰۴، ج ۱۰۳، ص ۱۷۵؛ مستدرک الوسایل، ج ۹، ص ۱۰۶.
15. شرح غررالحکم، ج ۲، ص ۳۸۱؛ عیون الحکم و المواعظ، ص ۱۱۸.
منبع: درسنامه اخلاق خانوادگی، مصطفی دلشاد تهرانی، انتشارات دریا، چاپ اول، 1388، صص 95-91.
