وسواس در کودکان

وسواس یکی از اختلال‌های روان پزشکی مشترک در بین بزرگسالان و کودکان است که منشأ اضطرابی دارد. در گذشته اختلال وسواس به عنوان یکی از اختلالات اضطرابی در کنار مشکلات دیگری نظیر ترس‌ها یا همان فوبی‌ها مطرح می‌شد. با این حال امروزه انجمن روان پزشکی آمریکا به دلیل پیچیدگی‌های اختلال وسواس و اهمیت بسزای آن، طبقه جداگانه‌ای را به این اختلال اختصاص داده و در کنار وسواس‌های فکری و عملی، چند مشکل مرتبط دیگر از جمله بدریخت انگاری بدن، مو کنی، پوست کنی و اختلال احتکار را نیز در این طبقه قرار داده است که همگی ممکن است در کودکی نیز مشاهده شوند.

وجه مشترک همه این مشکلات داشتن مشغولیت ذهنی با موضوع یا موضوعاتی خاص است که پرداختن بیش از حد به آن موجب اختلال در عملکرد فرد می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که شروع این اختلالات در کودکی اغلب با پیش آگهی بد و سیر مخرب‌تر بیماری همراه است. به این معنا که فرایند درمان در کسانی که وسواس یا اختلالات مرتبط با آن را از کودکی تجربه می‌کنند دشوارتر بوده و بهبودی آن‌ها کندتر از سایر افراد خواهد بود.

با این حال امروزه درمان‌های مختلفی اختصاصا برای کودکان طراحی شده که به آن‌ها کمک می کند از پیشرفت مشکل خود جلوگیری کنند و در همان کودکی مشکل خود را بهبود ببخشند.1

انواع وسواس در کودکان

از جمله انواع وسواس در بچه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت.

شستن و تمیز کردن

پاک کردن اشیاء، پاک نویس کردن، مجددا انجام دادن کاری

تکرار یک کلمه، پاراگراف یا مطالعه یک قسمت بارها و بارها

چک کردن‌های مکرر مثل چک کردن قفل بودن در، چک کردن تکالیف خانگی یا روشن و خاموش بودن چراغ

خوردن، پوشیدن، یا انجام کارها به یک شکل به خصوص

خواسته‌ها به یک شکل تکراری باید برآورده شوند.1

نشانه های وسواس در کودکان

این ترس ها و افکار می تواند شامل چندین زمینه شود:

- نگرانی درباره مریضی، آسیب یا مرگ خودشان یا فردی دیگر (نگران از دست دادن مادر، پدر و مبتلا شدن به بیماری های لاعلاج...)

- افکاری درباره حرف های بدی که زدند، افکار بدی داشته اند، یا اشتباهی کرده اند.

- ترس هایی درباره اینکه قانونی را نقض کرده باشند، کاری بدی کرده باشند، یا احساس گناه دارند (نگرانی درباره ی قوانین مدرسه یا خانه و انجام درست آن ها)

- نگرانی درباره تمیزی، کثیفی و میکروب ها

- وسواس درباره صاف بودن اشیا، تقارن و جفت بودن، یا قرار گرفتن دقیق در یک جا (جفت کردن کفش در یک خط و جای مشخص، یکی بودن اندازه ی مدادها و ....)

- افکاری درباره ی اینکه بعضی چیزها خوش شانسی یا بد شانسی می آورند (افکاری درباره ی خوب نبودن بعضی رنگ ها، ارقام، یا اشیاء....)2

دلایل وسواس کودکان

کودکان به دلیل ساختار مغزی‌شان دچار وسواس می‌شوند. محققان بر این باورند که کمبود یک انتقال‌دهنده‌ی شیمیایی در مغز به نام سروتونین می‌تواند از عوامل ایجاد وسواس در کودکان باشد.

در بروز وسواس عامل ژنتیکی هم دخیل است. اگر والدین کودکی دچار وسواس باشند، ۴ تا ۸ درصد احتمال دارد که این عارضه را به هر فرزندش انتقال دهد. وجود سایر اختلالات اضطرابی مثل هراس اجتماعی یا فوبیا در خانواده‌ی کودک می‌تواند از موارد افزایش خطر ابتلا به وسواس باشد.

درعین اینکه استرس نمی‌تواند وسواس را ایجاد کند، اما می‌تواند در تشدید علائم دخیل باشد. استرس و وسواس دوستان خوبی برای هم هستند. هرچه کودک استرس بیشتری را تجربه کند، چه استرس امتحانات مدرسه یا اتفاقات آسیب‌زای درون خانواده، راحت‌تر دست‌خوش وسواس می‌شود و مجبور خواهد بود که با وسواس‌های بیشتری مبارزه کند.

در موارد نادر، اختلال وسواسی اجباری می‌تواند به سرعت و با علائم شدید در کودک ظاهر شود که نام آن سندرم عصبی روانی کودکان با شروع حاد (PANS) است. این بیماری می‌تواند در اثر گلودرد استرپتوکوکی یا عفونت‌های دیگر مانند بیماری لایم (Lyme) و مونونوکلئوزیس (mononucleosis) به وجود بیاید.3

درمان وسواس کودکان؛ با وسواس کودکان چه کنیم؟

برای درمان موارد خفیف تا متوسط بیماری اختلال وسواس جبری می‌توان از رفتار درمانی شناختی (CBT) بهره برد. در موارد شدیدتر وسواس ممکن است، نیاز به درمان‌های دارویی (مانند داروهای جلوگیری‌کننده از بازجذب سروتونین یا SSRIها) در کنار درمان شناختی‌-رفتاری وجود داشته باشد. اگر دلیل بروز وسواس عفونت استرپتوکوکی باشد، با مصرف آنتی بیوتیک درمان خواهد شد.

در جریان درمان شناختی-رفتاری تمام اعضای خانواده مشارکت داده می‌شوند. کودک، پدر و مادر و خواهر و برادرها می‌آموزند که اختلال وسواس جبری چیست و چگونه می‌توان آن را مدیریت کرد. در این درمان به کودک یاد داده می‌شود که با ترس‌هایش رو‌به‌رو شود و با اضطرابی که همراه با آن تجربه می‌کند، فائق آید. در این درمان‌ها به کودک مهارت‌های کاربردی‌ای آموزش داده می‌شود که بتواند از آنها در تمام زندگی بهره ببرد.

یکی از مؤلفه‌های حیاتی درمان «مواجهه‌سازی به همراه پیشگیری از پاسخ است». اگر درون آب سرد بپرید و در آن بمانید بدن شما به سردی آب عادت می‌کند، اضطراب هم همین‌گونه است. درمان وسواس طبق سلسله مراتب و با ساختار مشخصی مسیری را با سرعت متناسب با کودک پیش می‌رود. کودک با عامل ترس‌هایش رو‌به‌رو شده و به او اجازه‌ی انجام اجبارها داده نمی‌شود. بعد از مدتی، کودک دیگر نیاز به انجام روال‌های تکراری را در خود احساس نخواهد کرد.

برای مثال از کودکی که از میکروب‌ها می‌ترسد، خواسته می‌شود به دستگیره‌ی درب دست بزند، بدون اینکه اجازه داشته باشد دستان خود را بلافاصله بشوید. هرچه به دفعات بیشتری این کار انجام شود، کودک ترس و اضطراب کمتر و درنتیجه اجبار کمتری به شستن دستش احساس خواهد کرد.

در طی ۵ تا ۷ جلسه از درمان می‌توانیم شاهد پیشرفت‌هایی در بهبود وسواس کودک باشیم. بعد از ۱۲ تا ۱۵ جلسه درمان تا ۸۰ درصد بهبودی را شاهد خواهیم بود. اگر نشانه‌ها در آینده مجددا پدیدار شود، چنان‌که در مواقع تجربه‌ی استرس گاهی رخ می‌دهد، همان ابزارهایی که در درمان به فرد آموخته شده می‌تواند برای کنارآمدن با علائم به کار برود.

درمان شناختی-رفتاری برای رضا، پسر دچار اختلال وسواسی اجباری که فکر می‌کرد خواهر و برادرش آلوده هستند، مفید واقع شد. در عرض سه هفته، او آنها را بغل می‌کرد و با آنها غذا می‌خورد. در کمتر از دو ماه از شروع درمان، به صورت تمام‌وقت به مدرسه می‌رفت. این بیماری بهبودی کاملی ندارد، اما درمان‌های موجود واقعا کارآمد هستند.3

والدین کودکان وسواسی باید مواظب چه چیزی باشند؟

در بسیاری از کودکان مبتلا به وسواس ، والدین، معلمان و یا پزشکان کمی بعد از بروز مشکلشان متوجه وسواسشان می شوند.اگر کودک به آن ها بگوید، والدین می توانند در مورد وسواس شان چیزهایی را بفهمند، یا اگر متوجه باشند که کودک بیش از حد نگران به نظر می رسد و یا رفتارهایی را انجام می دهد که عجیب به نظر می رسد. گاهی والدین ممکن است متوجه مشکلات دیگری شوند که می تواند ناشی از وسواس باشد.

برای مثال، وسواس می تواند باعث این موارد در کودکان شود:

برای تمرکز بر روی تکالیف مدرسه شان و یا لذت بردن از فعالیت هایشان دچار مشکل می شوند.

احساس ناراحتی، زودرنجی، غمگینی و یا اضطراب دارند.

به نظر نمی رسد که اوضاع خوب باشد.

داشتن مشکل برای تصمیم گیری یا انتخاب.

خیلی طول می کشد تا کارهای روزمره شان را انجام دهند، مثل لباس پوشیدن، چیدن یک کوله پشتی، تکمیل تکالیف، یا دوش گرفتن.

ناراحت شدن و از کوره در رفتن اگر کاری عالی و غیر عادی انجام دهند و یا چیزی از دستشان خارج شود.

اصرار داشتن بر اینکه والدینشان کار را دقیق به او بگویند.4

پینوشتها
1.www.honarehzendegi.com
2.www.beytoote.com
3.www.chetor.com
4.www.namnak.com