لوزالمعده

لوزالمعده غده‌ای است که در داخلی‌ترین بخش شکم، بین معده و ستون فقرات قرار دارد. اندام‌هایی نظیر کبد و روده در اطراف لوزالمعده قرار دارند.

لوزالمعده طولی برابر با ۶ اینچ و شکلی شبیه گلابی مسطح دارد. عریض‌ترین بخش لوزالمعده سر آن است، بخش میانی آن بدنه، و باریک‌ترین قسمت، انتهای آن است.

لوزالمعده انسولین و هورمون‌های دیگر را تولید می‌کند. این هورمون‌ها وارد جریان خون شده و در تمام بدن منتشر می‌شوند. آنها برای مصرف و ذخیره‌سازی انرژی ناشی از ‌غذاها به بدن کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال انسولین به کنترل میزان قند خون کمک می‌کند.

علاوه براین، لوزالمعده تولید‌کنندۀ شیرۀ لوزالمعده است، که حاوی آنزیم‌هایی است که به هضم غذا کمک می‌کنند. لوزالمعده شیره‌ها را به درون مجموعه‌ای از مجراهایی که به مجاری صفراوی مشترک منتهی می‌شوند آزاد می‌کند. مواد درون مجاری صفراوی مشترک، وارد دوازدهه که بخش اولیۀ رودۀ کوچک است تخلیه می‌شود.1

علائم سرطان پانکراس

در اکثریت قریب به اتفاق، علائم سرطان پانکراس تنها پس از رشد سرطان و گسترش آن بروز می‌کنند. نشانه‌ها و علائم سرطان پانکراس در مراحل پیشرفته بیماری، عبارت‌اند از:

یرقان یا زردی: یکی از علائم سرطان پانکراس، ایجاد یرقان یا زردی است. با رشد سرطان پانکراس، سرطان به کانال مجرای صفراوی وارد می‌شود و باعث نشت مواد تشکیل دهنده صفرا به خون می‌شود. این حالت باعث می‌شود پوست و چشم به رنگ زرد تغییر کنند (وضعیتی به نام یرقان). انسداد مجاری صفراوی باعث ادرار تیره، مدفوع رنگی و خارش بدن می‌شود.

درد شکم: از دیگر علائم سرطان پانکراس، ایجاد درد شکم فوقانی در فرد است.

نفخ کردن برخی از افراد مبتلا به سرطان پانکراس احساس سوزش زود هنگام با وعده‌های غذایی (سفتی) یا تورم ناخوشایند در شکم دارند.

حالت تهوع
استفراغ
التهاب لوزالمعده

در نظر داشته باشید که داشتن هر کدام از علائم سرطان پانکراس گفته شده در اینجا، به معنای این نیست که فرد مبتلا به سرطان پانکراس است. در صورت پیشرفت بیماری، علائم سرطان پانکراس به این صورت بروز می‌کنند:

از دست دادن وزن
کسالت و بی قراری
بی میلی به غذا
بالا رفتن قند خون (دیابت)

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

اگر دچار کمبود وزن غیر قابل توضیح هستید یا خستگی مکرر، درد شکمی، زردی یا علائم و نشانه‌های دیگر باعث ناراحتی دارید، به پزشک مراجعه نمایید. بسیاری از شرایط می‌تواند این علائم را ایجاد کند، بنابراین ممکن است پزشک شما برای این علائم و همچنین برای علائم سرطان پانکراس، شما را مورد معاینه دقیق قرار دهد. شما می‌توانید برای بررسی علائم خود به پزشک متخصص گوارش یا متخصص داخلی مراجعه کنید.

علل سرطان پانکراس

علت ایجاد سرطان پانکراس در اکثر موارد ناشناخته است. پزشکان عوامل دیگری مانند سیگار کشیدن را شناسایی کرده‌اند که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. سرطان پانکراس زمانی اتفاق می‌افتد که در سلول‌های پانکراس جهش‌هایی در DNA ایجاد شود. این جهش‌ها باعث تکثیر بی‌وقفه سلول‌ها و ازدیاد سلول‌ها و ایجاد تومور می‌شود. سرطان پانکراس درمان نشده، می‌تواند به سایر نقاط بدن گسترش یابد.2

عوامل خطر

سن: احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده با افزایش سن بیش‌تر می‌شود. بیش‌تر موارد ابتلا به این نوع سرطان در افراد بالای ۶۰ سال مشاهده شده است.

مصرف سیگار: احتمال ابتلای سیگاری‌ها به این نوع سرطان دو تا سه برابر بیش‌تر از غیرسیگاری‌ها است.

دیابت: سرطان لوزالمعده بیش‌تر در آنهایی رخ می‌دهد که به دیابت مبتلا هستند.

جنسیت مذکر: احتمال ابتلای مردان به سرطان لوزالمعده بیش‌تر از زنان است.

سیاه‌پوست بودن: نوع نژاد سیاه‌پوست در ابتلا به سرطان بیش‌تر از افراد سفیدپوست است.

سابقۀ خانوادگی: در صورتی‌که مادر، پدر، خواهر یا برادر فرد به سرطان لوزالمعده مبتلا باشد احتمال ابتلای او به این نوع سرطان سه برابر افزایش می‌یابد. علاوه براین، وجود سابقۀ خانوادگی سرطان تخمدان یا کولون (Colon) نیز خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را افزایش می‌دهد.

التهاب مزمن لوزالمعده: التهاب مزمن لوزالمعده یکی از مشکلات همراه با دردی است که برای لوزالمعده رخ می‌دهد. بعضی از شواهد نشان می‌دهند این التهاب مزمن، خطر به‌وجود آمدن سرطان لوزالمعده را افزایش می‌دهد.

بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص در محل کار یا داشتن رژیم غذایی دارای چربی بیش از حد نیز می‌توانند خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را افزایش دهند.

بسیاری از کسانی که دارای عوامل خطرزای شناخته شده هستند به سرطان لوزالمعده مبتلا نمی‌شوند و در مقابل، آنها که هیچ نوع عوامل خطری ندارند گاهی به این سرطان مبتلا می‌شوند. کسانی که فکر می‌کنند ممکن است در معرض خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده باشند باید دربارۀ نگرانی خود با پزشک صحبت کنند. پزشک راه‌هایی برای کاهش خطر تجویز می‌کند و برنامۀ مناسبی برای انجام منظم معاینات ارائه خواهد کرد.1

تشخیص سرطان پانکراس

برای اطمینان از علائم سرطان پانکراس، بعد از معاینه فیزیکی، دکتر متخصص معمولاً آزمایشات زیر را درخواست کند. تکنیک‌های مورد استفاده برای تشخیص سرطان پانکراس عبارت‌اند از: سونوگرافی، CT اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و بعضی اوقات اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET).

در برخی موارد پزشک برای اطمینان بیشتر در مورد علائم سرطان پانکراس، درخواست آندوسکوپی فوقانی را می‌دهد. احتمالاً همراه با آندوسکوپی، نمونه برداری از بافت (بیوپسی) نیز انجام می‌شود. به‌علاوه، احتمالا خون نیز برای پروتئین‌های خاص (نشانگرهای تومور که توسط سلول‌های سرطانی پانکراس ایجاد می‌شود)، آزمایش می‌شود.

در صورت تایید سرطان از سمت پزشک، سپس میزان (مرحله) سرطان تعیین می‌شود. با استفاده از اطلاعات آزمایش‌های انجام شده، دکتر، مرحله سرطان لوزالمعده را تعیین می‌کند که به تعیین درمان سودمندتر برای شما کمک می‌کند. مراحل سرطان لوزالمعده با عدد رومی در محدوده 0 تا 4 نشان داده می‌شود. پایین‌ترین مراحل نشان می‌دهد که سرطان به پانکراس محدود می‌شود. مرحله چهارم، سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است.2

مدیریت و درمان سرطان پانکراس

درمان سرطان به عوامل مختلفی از جمله نوع سرطان، مرحله‌ی سرطان،‌ سن، وضعیت سلامتی و انتخاب شخصی فرد بستگی دارد. تعیین مرحله‌ی سرطان، جهت بررسی میزان گسترش سرطان و انتخاب بهترین گزینه‌ی درمان، ضرورت دارد که به سایز و اندازه‌ی تومور اولیه، گسترش سرطان به گره‌های لنفاوی مجاور، متاستاز و یا گسترش به سایر اندام‌های بدن بستگی دارد و به ۴ مرحله تقسیم می‌شود. هرچه مرحله‌ی سرطان پایین‌تر باشد، به معنای گسترش و تهاجم کم‌تر سلول‌‌های سرطانی به سایر قسمت‌‌‌های بدن است. مرحله‌ی ۰: سلول‌های سرطانی در لایه‌های سلولی مجرای لوزالمعده وجود دارند و به بافت‌های عمقی و خارج از پانکراس گسترش پیدا نکرده‌اند. در مرحله‌ی ۰، درمان موثر امکان پذیر است. مرحله‌ی ۴: سرطان در سراسر بدن گسترش یافته است. در مرحله‌ی IV، تومور به سایر اندام‌های منتقل شده است و جراحی تنها برای کاهش درد و یا بستن مجاری پانکراس توصیه می‌شود.

هدف از درمان بدخیمی پانکراس، حذف سرطان و تسکین علائم دردناک است و می‌تواند شامل عمل جراحی جهت برداشتن تمام لوزالمعده یا بخشی از آن، شیمی درمانی، پرتودرمانی و مراقبت‌های تسکین دهنده باشد. حذف کامل سرطان در مراحل اولیه که سرطان محدود است و به نقاط دیگری گسترش نیافته است، بیش‌تر میسر می‌باشد اما با گسترش سرطان حذف کامل سلول‌های سرطانی مشکل می‌شود. به همین دلیل تشخیص زود هنگام سرطان مهم‌ترین اقدام است. گروه پزشکی جهت درمان سرطان شامل متخصص خون (انکولوژیست)، متخصص انکولوژیست جراح، متخصص خون رادیولوژیست و متخصص گوارش است. درمان‌های سرطان پانکراس شامل موارد زیر است:

جراحی

روش‌های عمده‌ی جراحی که در درمان افراد مبتلا به سرطان پانکراس از آن‌ها استفاده می‌شود عبارتند از:

جراحی ویپل

این روش جراحی زمانی که سرطان، سر غده‌ی پانکراس را درگیر کرده باشد کاربرد دارد. جراح، سر و گردن پانکراس و گاهی کل پانکراس به همراه بخشی از معده، دوازدهه، گره‌های لنفاوی و سایر بافت‌ها را خارج می‌کند. این جراحی، پیچیده و خطرناک است و دارای عوارضی شامل عفونت، خونریزی و مشکلات معده می‌باشد.

دیستال پانکراتکتومی

این روش معمولا برای درمان تومور سلول‌های عصبی یا نورواندوکرین توصیه می‌شود، طی آن جراح دم و سایر قسمت‌های پانکراس و طحال را حذف می‌کند.

پانکراتکتومی کامل

جراح کل پانکراس و طحال را خارج می‌کند. فرد بدون پانکراس می‌تواند زندگی کند، اما ممکن است به دیابت مبتلا شود زیرا بدن دیگر انسولین تولید نمی‌کند.

جراحی تسکین دهنده

در این روش امکان برداشتن سلول‌های سرطانی پانکراس وجود ندارد. اگر در مجرای صفراوی یا دوازدهه انسداد وجود داشته باشد با ایجاد بای پس، جریان صفرا از کبد تسهیل می‌یابد تا درد و مشکلات گوارشی به حداقل برسد. راه دیگری که برای از بین بردن انسداد مجاری صفراوی استفاده می‌شود، قرار دادن یک استنت کوچک در مجرا برای باز نگه داشتن آن است. این روش کمتر تهاجمی است و با استفاده از آندوسکوپ انجام می‌گیرد.

شیمی درمانی

در شیمی درمانی از نوعی دارو استفاده می‌شود که با اختلال در فرایند تقسیم سلولی مانع از رشد سلول‌های سرطانی می‌شود. درمان به صورت چرخه‌ای است تا در بین دوزهای تزریق دارو، بدن جهت ترمیم خود زمان لازم را به دست آورد. این روش عوارضی همچون ریزش مو، تهوع، استفراغ و خستگی دارد. داروی شیمی درمانی که اغلب برای درمان سرطان لوزالمعده استفاده می‌شود جمسیتابین (Gemzar) است که به صورت هفتگی، داخل وریدی تزریق می‌شود. شیمی درمانی پس از عمل جراحی، برای کشتن سلول‌های سرطانی باقی مانده استفاده می‌شود. داروهای بیولوژیک جدیدتر هستند و بخش‌های خاصی از سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند و عوارض جانبی کم‌تری دارند. یکی از این داروها، ارلوتینیب (Tarceva) است که به صورت قرص مصرف می‌شود.

پرتو درمانی

این روش درمانی با متمرکز کردن پرتوهای پر انرژی بر روی سلول‌های سرطانی، آن‌‌ها را از بین می‌برد. درمان سرطان پانکراس به طور معمول به مدت ۵ تا ۶ هفته برای ۵ روز در هفته ادامه خواهد داشت. در صورت وجود انسداد مجاری صفراوی یا دوازدهه، پرتو درمانی به عنوان درمان تسکین دهنده می‌تواند درد و سایر مشکلات گوارشی را از بین ببرد. عوارض جانبی پرتو درمانی شامل تغییرات پوستی خفیف شبیه آفتاب سوختگی، تهوع، استفراغ، اسهال، خستگی، از دست دادن اشتها و کاهش وزن می‌باشد که اکثر عوارض جانبی چند هفته پس از اتمام درمان کاهش می‌یابند.

پیشگیری از سرطان پانکراس

به گفته‌ی انجمن سرطان آمریکا، هیچ روش خاصی برای جلوگیری از سرطان پانکراس وجود ندارد. با این حال، اجتناب از عوامل خاصی مانند ترک سیگار، حفظ وزن سالم، ورزش، مصرف مقدار زیادی میوه و سبزیجات و غلات کامل و مصرف کم‌تر گوشت قرمز، ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد. تشخیص و درمان سرطان پانکراس دشوار است زیرا نشانه‌های آن اغلب تا مراحل پیشرفته آشکار نمی‌شود. افرادی که که شانس بالایی برای ابتلا به سرطان پانکراس دارند، باید تحت نظر دکتر گوارش و کبد باشند و غربالگری شوند تا با تشخیص زودهنگام و درمان اولیه، به بهترین نتیجه برسند.3

پی نوشت:
1.www.ncii.ir
2.www.drdr.ir
3.www.doctoreto.com