کیست تخمدان چیست؟

قبل از پاسخ به این سوال، در ابتدا به معرفی کوتاهی از تخمدان و عملکرد آن در بدن زنان می‌پردازیم. تخمدان بخشی از سیستم تولید مثل زنان است. تخمدان‌ها در قسمت پایین شکم در دو طرف رحم قرار دارند. زنان دارای دو تخمدان هستند (تخمدان سمت راست و تخمدان سمت چپ). تخمک‌ها و همچنین هورمون استروژن و پروژسترون را تخمدان‌ها تولید می‌کنند.

هر کدام از تخمدان‌ها در یک اندازه و به شکل بادام هستند. تخمک‌ها در تخمدان‌ها رشد کرده و بالغ می‌شوند. تخمک‌های بالغ در حین دوره‌های عادت ماهیانه در طی سال‌های باروری زن و تا قبل از یائسگی به مرور آزاد می‌شوند.

حالا که از تخمدان اطلاعات کافی را به دست آوردیم، می‌توانیم به تعریف کیست بپردازیم و درنهایت به سوال کیست تخمدان چیست پاسخ دهیم.

به طور کلی در علم پزشکی تعریف مشخصی برای کیست وجود دارد. کیست به کیسه‌هایی گفته می‌شود که درونشان از مایع پر شده است. گاهی اوقات این مایع خونی یا چرکی است که شرایط بیمار را اندکی خطرناک‌تر و وخیم‌تر می‌کند.

کیست‌های تخمدان نیز به همین شکل هستند. در کیست تخمدان (ovarian cyst) کیسه‌هایی با غشایی نازک از مایعات پر می‌شوند، این کیسه‌های پر از مایع در نهایت در تخمدان قرار می‌گیرند. اندازه‌ی کیست‌های تخمدان می‌تواند به کوچکی نخود فرنگی و یا به بزرگی یک پرتقال باشد. کیست‌های تخمدان اغلب در زمان تخمک‌گذاری (infertility) ایجاد می‌شوند.

بیش‌تر کیست‌های تخمدان کوچک و بی‌خطر هستند و مکرراً در طی چرخه‌ی قاعدگی در سال‌های باروری زن به وجود می‌آیند. از طرفی امکان تشکیل این کیسه‌های پر از مایع در هر سنی وجود دارد.1

انواع کیست تخمدان

انواع مختلفی از کیست تخمدان، از جمله کیست های درموئید و کیست اندومتریوما وجود دارند. با این حال، کیست های عملکردی یا فانکشنال شایع ترین نوع کیست ها هستند. دو نوع کیست فانکشنال شامل کیست های فولیکول و کیست جسم زرد یا کورپوس لوتئوم می باشند.

کیست فولیکول

در طول چرخه قاعدگی زن، یک تخمک در کیسه ای به نام فولیکول رشد می کند. این کیسه درون تخمدان قرار دارد. در اغلب موارد، این فولیکول یا کیسه باز می شود و تخمک آزاد می شود. اما اگر فولیکول باز نشود، مایع داخل فولیکول می تواند کیستی در تخمدان ایجاد کند.

کیست کورپوس لوتئوم

کیسه های فولیکول معمولا بعد از آزاد کردن تخمک حل می شوند. اما اگر کیسه حل نشود و منفذ فولیکول مسدود شود، مایع اضافی در داخل کیسه می تواند رشد کند و این تجمع مایع باعث ایجاد کیست کورپوس لوتئوم یا جسم زرد می شود.

انواع دیگر کیست تخمدان عبارتند از:

کیست درموئید: توده‌ها یا زائده‌های کیسه مانند روی تخمدان که حاوی مو، چربی و بافت‌های دیگر است.

کیست آدنوم: زائده‌های غیرسرطانی که میتوانند در سطح بیرونی تخمدان ها ایجاد شوند.

اندومتریوما: بافت‌هایی که به طور طبیعی داخل رحم رشد می‌کنند، میتوانند در خارج از رحم رشد کنند و به تخمدان متصل می‌شود. نتیجه نهایی ایجاد کیست است.

برخی از زنان به وضعیتی به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند. این وضعیت بدان معنی است که تخمدانها دارای تعداد زیادی کیست کوچک هستند. این مسئله می تواند باعث بزرگ شدن تخمدان ها شود. تخمدان های پلی کیسیتیک در صورت عدم درمان، می توانند باعث ناباروری شوند.

علائم کیست تخمدان

در اغلب موارد، کیست تخمدان باعث ایجاد علائم نمی شود. با این حال، با بزرگ شدن کیست، علائمی می توانند ظاهر شوند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

نفخ شکم یا تورم
دفع دردناک
درد لگن قبل یا در دوران قاعدگی
مقاربت دردناک
درد در کمر یا ران
حساسیت پستان
تهوع و استفراغ

علائم شدید کیست تخمدان که نیازمند مراجعه فوری به پزشک هستند، عبارتند از:

درد شدید یا تیز لگنی
تب
ضعف یا سرگیجه
تنفس سریع

این علائم می توانند پارگی کیست یا پیچ خوردگی تخمدان را نشان دهند. هر دو عارضه اگر در اوایل درمان نشوند، می توانند عواقب جدی در پی داشته باشند.2

عوارض کیست تخمدان

اکثر کیست‌‎های تخمدان خوش‌خیم بوده و به طور طبیعی و بدون درمان خود به خود از بین می‌روند. این کیست‌ها نشانه‌ای ندارند یا ممکن است نشانه‌های ناچیزی ایجاد کنند. اما در موارد نادر، ممکن است پزشک شما در طی معاینه معمولی یک توده کیستیک سرطانی تخمدان را تشخیص دهد.

پیچ خوردگی تخمدان یکی دیگر از عوارض نادر انواع کیست تخمدان است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که یک کیست بزرگ باعث پیچ خوردن تخمدان یا حرکت تخمدان از موقعیت اصلی خود شود. در این وضعیت، خون رسانی به تخمدان قطع می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند باعث آسیب یا مرگ بافت تخمدان شود. با اینکه پیچ خوردگی تخمدان بیماری شایعی نیست ولی تقریبا 3 درصد از جراحی‌های اورژانسی بخش زنان و زایمان را تشکیل می‌دهد.

پاره شدن کیست‌ها می‌تواند باعث درد شدید و خونریزی داخلی شود. این عارضه خطر ابتلا به عفونت را افزایش داده و در صورت عدم درمان می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند.

تشخیص کیست تخمدان

پزشکان می‌تواند کیست تخمدان را طی یک معاینه معمولی لگن شناسایی نمایند. آنها ممکن است متوجه تورم یکی از تخمدان‌ها شوند و برای تایید وجود کیست، آزمایش اولتراسوند را تجویز نمایند.

آزمایش اولتراسوند (اولتراسونوگرافی) نوعی آزمایش تصویربرداری است که در آن از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصویری از اندام‌های داخلی شما استفاده می‌شود. آزمایش‌های اولتراسوند به تعیین اندازه، موقعیت، شکل، و ترکیب (حاوی مواد جامد یا مایع) کیست کمک می‌کنند.

ابزارهای تصویربرداری که برای تشخیص کیست‌های تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

سی تی اسکن

یک دستگاه تصویربرداری از بدن که برای ایجاد تصاویر مقطعی از اندام‌های داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ام آر آی

آزمایشی که از میدان‌های مغناطیسی برای ایجاد تصاویر دقیق اندام‌های داخلی بهره می‌گیرد.

دستگاه اولتراسوند

دستگاهی که برای تصویربرداری از تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از آنجا که اکثر کیست‌ها پس از چند هفته یا چند ماه از بین می‌روند، ممکن است پزشک شما یک برنامه درمانی فوری را توصیه نکند. در مقابل، پزشک ممکن است آزمایش اولتراسوند را طی چند هفته یا چند ماه تکرار نموده تا وضعیت شما را بررسی نماید.

اگر در وضعیت شما تغییر ایجاد نشود یا اگر اندازه کیست افزایش یابد، پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای تعیین سایر علل نشانه‌های شما تجویز می‌کند.

این آزمایش‌ها عبارتند از:

تست بارداری
برای اطمینان از اینکه شما باردار نیستید.

تست سطح هورمون
برای بررسی مشکلات مرتبط با هورمون مانند استروژن یا پروژسترون بیش از حد

آزمایش خون CA-125
برای غربالگری سرطان تخمدان

روش‌های درمان کیست تخمدان

اگر کیست به خودی خود از بین نرود یا بزرگتر شود، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که برای کاهش اندازه کیست یا برداشتن آن تحت درمان قرار بگیرید.

۱) قرص‌های ضد بارداری

اگر کیست‌های مکرر تخمدان دارید، پزشک می‌تواند داروهای ضد بارداری خوراکی را برای توقف تخمک گذاری و جلوگیری از ایجاد کیست‌های جدید تجویز نماید. داروهای ضد بارداری خوراکی می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را نیز کاهش دهند. خطر سرطان تخمدان در زنان یائسه بیشتر است.

۲) لاپاراسکوپی

اگر کیست شما کوچک باشد و نتایج حاصل از آزمایش تصویربرداری برای رد سرطان باشد، پزشک میتواند با انجام لاپاراسکوپی کیست را خارج نماید. در این روش، پزشک برشی کوچک در نزدیکی ناف ایجاد نموده و ابزار کوچکی را برای برداشتن کیست وارد شکم شما میکند.

۳) لاپاراتومی

اگر کیست شما بزرگ باشد، پزشک می‌تواند کیست را از طریق یک برش بزرگ در شکم شما خارج نماید. پزشک بلافاصله بافت برداری از کیست را انجام می‌دهد و اگر تشخیص دهد که کیست سرطانی است، ممکن است عمل هیسترکتومی را برای برداشتن تخمدان و رحم انجام دهد.3

پی نوشت:
1.www.drdr.ir
2.www.rastineh.com
3.www.darmankade.com