دنيا بزرگ است و ما کوچک مغرور نباشيم !
نويسنده: هما کبيري
دکتر بهرام مبشر، استاد نجوم ، تنها يکي از دانشمندان ايراني است که در معتبرترين مراکز علمي جهان به کار مشغول است اکتشافات تازه او بحث روز محافل علمي است
مي گويند روزگاري ايران مهد علم نجوم بوده. مي گويند روزگاري تمام دانشمندان نجوم دنيا، براي کسب اطلاعات بيشتر و يا به روز کردن اطلاعاتشان به ايران سفر مي کردند يا با منجمان بزرگ ايراني در ارتباط بودند مي گويند روزگاري ... شايد نجوم در خون ايراني هاست و شايد هم آسمان شب ، ايراني ها را بيشتر و در محافل علمي جهاني هم نام چند منجم ايراني بر سر زبان ها افتاده است .
دکتر بهرام مبشر يکي از اين دانشمندان پر آوازه ايراني است . معرفي کامل او را در همين صفحه مي توانيد بخوانيد . با او که براي ديدار خانواده ، به عادت هر سال به ايران آمده بود گپ مفصلي زديم؛ درباره نجوم ، تحقيقات او، زندگي ، آسمان و ... هر چيز ديگري که بالاي سر آدمي است .
چطور شد شما به اين رشته علاقمند شديد ؟
وقتي در دوره ليسانس ، فيزيک مي خواندم ، به سوال هايي رسيدم که براي هر کسي پيش مي آيد : اين که آدم مي خواهد بداند از کجا آمده ، در چه جهاني زندگي مي کند و جايگاهش کجاست . من در مورد اين مسائل ، کنجکاو بودم و از طريق علمي ، تنها راهي که مي توانست من را به جواب برخي از اين سوال ها برساند رشته کيهان شناسي بود .
حالا چقدر به جواب اين سوال ها رسيده ايد ؟
به اين سوال ها پاسخي داده نشد! اما سوال هاي ديگري پيش آمد که آنها را تحت الشعاع قرار داد و الان حداقل مي دانم که چرا مشکلاتي براي جواب دادن به آن ها هست .
فکر مي کنيد آيا روزي به سوال هاي ذهنتان پاسخ داده شود؟
اميدوارم در چند سال آينده جواب داده شود .
چرا بشر در طول تاريخ اين همه سر به هوا بوده و هميشه بالا را نگاه مي کرده ؟ اين علاقه عجيب به آسمان از کجا مي آيد ؟
شما نمي توانيد بگوييد سرش را به سمت بالا مي برده يا پايين! چون اگر شما بر روي کره ديگري برويد و از آن جا زمين را نگاه کنيد ، مثل اين است که داريد پايين را نگاه مي کنيد ![مي خندند] اما شايد دليلش اين باشد که آسمان هميشه در دسترس بشر بوده . حداقل مي توانسته هميشه به آن نگاه کند. لزومي ندارد کار خاصي انجام بدهد. فقط نگاه ... وسعت آسمان و ستاره ها و عظمتي که در شب وجود دارد ، هميشه براي بشر سؤال بر انگيز بوده که اين ها چي هستند ، از کجا آمده اند و نکته ديگر جنبه فلسفي دارد که خود ما کي هستيم و در اين جهان پهناور چه مي کنيم . سؤالاتي از اين دست، پرسش هايي است که ذهن بشر را در طول تاريخ به خودش مشغول کرده است .
آن طور که از تاريخ بر مي آيد، روزگاري کشور ما يکي از پيشتازان اين رشته در علم بوده ، اما بعد از مدتي دچار افت در اين زمينه و بقيه عرصه هاي علمي شده است . دليل اين انحطاط علمي از نظر شما چه بوده ؟
اين بحث ، مستقل از شرايط اقتصادي ، اجتماعي و سياسي ايران نبوده. اين پيشرفت ما در زمينه علوم مختلف ، همه قبل از حمله مغول به ايران بوده . در دوران حمله مغول ، خيلي از دانشمندان و علماي ما از بين رفتند ، کتابخانه هاي ما را آتش زدند و اين ضربه اي بود که ما دچار آن شديم . نمي دانم اگر مغول به ما حمله نمي کرد ، الان وضعيت ما چطور بود! نمي شود پيش بيني کرد.
در حال حاضر ، ما در مراکز بزرگ علمي دنيا ، متخصصان ايراني را مشاهده مي کنيم . آيا اين نشانه هايي از همان جهش علمي است؟
ما هميشه در طول تاريخ ، متخصص ايراني داشتيم . منتها سؤال اين جاست که چرا در داخل ايران ، متخصص کم است؟ چرا دانشمندان ما به نقاط ديگر دنیا مي روند؟جواب اين سؤال ها عدم کمک از طرف نيروهاي داخلي است. سياستي وجود ندارد که افراد نخبه جذب شوند و کاري را که از پس آن بر مي آيند ، انجام دهند . البته اين کار به برنامه ريزي دراز مدت احتياج دارد که تضمين کند کاري که در حال حاضر انجام مي شود، تا چند سال آينده هم ادامه دارد . با همين سياست ها ، خيلي از کارها را مي شود در ايران انجام داد . مثل همين کاري که من انجام مي دهم . حالا چه ايران تلسکوپ بزرگ داشته باشد ، چه نداشته باشد! ما پتانسيل هاي زيادي داريم . استعداد و علاقه هم داريم ، پس فقط احتياج به کمک داريم و يک اطمينان از ادامه کار!
پروژه هايي که شما به تازگي انجام داده ايد را کمي براي ما معرفي مي کنيد؟
اين کارها راجع به فونداسيون کهکشان ها و تحولات تدريجي آن هاست. راجع به ابتداي جهان و اين که جهان چطور به وجود آمده و يک سري پروژه هاي کيهان شناسي مشاهداتي ديکر . هدفم از دنبال کردن اين کارها اين است که پيدا کنم جهان چطور به اين صورتي که الان هست ، رسيده ؟ باز است يا بسته؟ تحولات تدريجي کهکشان ها چطور بوده ؟و...
اين ماجرا دورترين کهکشان و تصاوير فراژرف چيست ؟
يک تصويري توسط تلسکوپ هابل گرفته شده که عميق ترين تصوير بوده و براي نخستين بار به بشر امکان مطالعه نخستين کهکشان ها را که ستارگان آن ها تنها چند صد ميليون سال پس از انفجار بزرگ متولد شدند ، داده است. با نگاه کردن به آن تصوير ، در واقع در زمان به عقب بر گرديد . چون سرعت نورثابت است. کهکشان را آن طوري که صد ميليون سال پيش بوده ، مي بينيد؛ نه آن طوري که الان هست. اين تصوير فراژرف ، شما را به ابتداي جهان مي برد: نزديک به 600 ميليون سال قبل از به وجود آمدن جهان . به اين ترتيب مي توان تحولات تدريجي کهکشان ها را مطالعه کرد.
اين همه از لحاظ زماني به عقب برگشتن ، آيا نکات جالبي هم به همراه داشته؟
اين کهکشان علاوه بر اين که کهکشان دوردستي است ، جرم زيادي هم دارد . جرمي تقريبا مساوي راه شيري. جرم راه شيري ، صد هزار ميليون برابر جرم خورشيد است . نکته اين جاست که چطور در چنين زمان کوتاهي بعدا از پيدايش جهان ، کهکشاني به اين عظمت ، فرم پيدا کرده و توانسته چنين جرمي را به دست آورد . اين نکته اي است که تئوري هاي کيهان شناسي تا به حال نتوانسته اند به آن پاسخ بدهند .
شما به يک بزرگي عظيمي اشاره کرديد که در آن تصوير ديده مي شود . وقتي براي اولين بار ، آن تصوير را ديديد ، چه حسي داشتيد؟
بيشتر به عنوان يک آدم حرفه اي که در اين زمينه کا مي کند ، دچار هيجان زيادي شدم . اين که چطور جهان تحول پيدا مي کند و چطور به اين سؤال جواب داده مي شود. اما از نظر اجتماعي ، ما در کهکشان راه شيري در منظومه شمسي قرار داريم و بر روي سياره اي به نام زمين هستيم که به دور خورشيد در حال گردش است. خورشيد يک ستاره از صد هزار ميليون ستاره در راه شيري است و کهکشان ما يک کهکشان از صد هزار ميليون کهکشاني است که در جهان وجود دارد ... همه اين ها نشان مي دهد که ما چقدر کوچک هستیم. چقدر خوب است به کوچکی خودمان پي ببريم و يک مقدار کمتر ، حالت غرور داشته باشيم . با توجه به اندازه اي که داريم و وسعتي که جهان دارد!
با دستيابي به اين تصاوير ، نظريات موجود نقض شوند؟
طبق نظريات موجود ، اول کهکشان هاي کوچک فرم پيدا کردند ، بعد به هم برخوردکردند و کهکشان هاي بزرگ را به وجود آوردند . همه اين ها در طول عمر جهان صورت گرفته است. نکته اين جاست که اگر اين تصوير درست باشد، آن 600 ميليون سال ابتدايي ، زمان زيادي براي اين کار نبوده و اين کهکشان بايد به طور ايزوله به وجود آمده باشد. اين يک سري از تئوري ها را مورد سؤال قرار مي دهد.
تحقيق در آسمان ، آدم را دچار تناقض هاي فلسفي نمي کند؟
تصور ما اين است که جهان به اين عظمت و بزرگي ، اين جا هست که ما اين جا باشيم و بتوانيم اين طور زندگي کنيم . اما نکته اين جاست که جهان پا بر جاست ، چه ما باشيم چه نباشيم!
چه تجربه ارزشمندي از زندگي به دست آورديد که واقعا مي ارزيد؟
بزرگ ترين تجربه خودم اين است که انسان باید از گذشته اش درس بگيرد . آدم اشتباه مي کند، اما مهم آن است که آن اشتباه را دوباره تکرار نکند. همچنين از شکست هم نبايد دلسرد بشود، بايد دوباره سعي کند...
توصيه اي که شما هميشه به دانشجويانتان مي کنيد؟
اول، هدفتان را مشخص کنيد . لزومي ندارد که هدف ، حتماً علمي باشد. وقتي هدف ، مشخص شد ، ديگر همان هدف به زندگي اميد مي دهد. از جواني استفاده کنيد . هميشه يک برنامه بلند مدت داشته باشيد و ببينيد که چطور مي توانيد براي خودتان ، خانواده و جامعه ارزشمند باشيد. مفيد بودن ، خودش خيلي ارزشمند است .
منبع: نشریه همشهری جوان شماره40
مي گويند روزگاري ايران مهد علم نجوم بوده. مي گويند روزگاري تمام دانشمندان نجوم دنيا، براي کسب اطلاعات بيشتر و يا به روز کردن اطلاعاتشان به ايران سفر مي کردند يا با منجمان بزرگ ايراني در ارتباط بودند مي گويند روزگاري ... شايد نجوم در خون ايراني هاست و شايد هم آسمان شب ، ايراني ها را بيشتر و در محافل علمي جهاني هم نام چند منجم ايراني بر سر زبان ها افتاده است .
دکتر بهرام مبشر يکي از اين دانشمندان پر آوازه ايراني است . معرفي کامل او را در همين صفحه مي توانيد بخوانيد . با او که براي ديدار خانواده ، به عادت هر سال به ايران آمده بود گپ مفصلي زديم؛ درباره نجوم ، تحقيقات او، زندگي ، آسمان و ... هر چيز ديگري که بالاي سر آدمي است .
چطور شد شما به اين رشته علاقمند شديد ؟
وقتي در دوره ليسانس ، فيزيک مي خواندم ، به سوال هايي رسيدم که براي هر کسي پيش مي آيد : اين که آدم مي خواهد بداند از کجا آمده ، در چه جهاني زندگي مي کند و جايگاهش کجاست . من در مورد اين مسائل ، کنجکاو بودم و از طريق علمي ، تنها راهي که مي توانست من را به جواب برخي از اين سوال ها برساند رشته کيهان شناسي بود .
حالا چقدر به جواب اين سوال ها رسيده ايد ؟
به اين سوال ها پاسخي داده نشد! اما سوال هاي ديگري پيش آمد که آنها را تحت الشعاع قرار داد و الان حداقل مي دانم که چرا مشکلاتي براي جواب دادن به آن ها هست .
فکر مي کنيد آيا روزي به سوال هاي ذهنتان پاسخ داده شود؟
اميدوارم در چند سال آينده جواب داده شود .
چرا بشر در طول تاريخ اين همه سر به هوا بوده و هميشه بالا را نگاه مي کرده ؟ اين علاقه عجيب به آسمان از کجا مي آيد ؟
شما نمي توانيد بگوييد سرش را به سمت بالا مي برده يا پايين! چون اگر شما بر روي کره ديگري برويد و از آن جا زمين را نگاه کنيد ، مثل اين است که داريد پايين را نگاه مي کنيد ![مي خندند] اما شايد دليلش اين باشد که آسمان هميشه در دسترس بشر بوده . حداقل مي توانسته هميشه به آن نگاه کند. لزومي ندارد کار خاصي انجام بدهد. فقط نگاه ... وسعت آسمان و ستاره ها و عظمتي که در شب وجود دارد ، هميشه براي بشر سؤال بر انگيز بوده که اين ها چي هستند ، از کجا آمده اند و نکته ديگر جنبه فلسفي دارد که خود ما کي هستيم و در اين جهان پهناور چه مي کنيم . سؤالاتي از اين دست، پرسش هايي است که ذهن بشر را در طول تاريخ به خودش مشغول کرده است .
آن طور که از تاريخ بر مي آيد، روزگاري کشور ما يکي از پيشتازان اين رشته در علم بوده ، اما بعد از مدتي دچار افت در اين زمينه و بقيه عرصه هاي علمي شده است . دليل اين انحطاط علمي از نظر شما چه بوده ؟
اين بحث ، مستقل از شرايط اقتصادي ، اجتماعي و سياسي ايران نبوده. اين پيشرفت ما در زمينه علوم مختلف ، همه قبل از حمله مغول به ايران بوده . در دوران حمله مغول ، خيلي از دانشمندان و علماي ما از بين رفتند ، کتابخانه هاي ما را آتش زدند و اين ضربه اي بود که ما دچار آن شديم . نمي دانم اگر مغول به ما حمله نمي کرد ، الان وضعيت ما چطور بود! نمي شود پيش بيني کرد.
در حال حاضر ، ما در مراکز بزرگ علمي دنيا ، متخصصان ايراني را مشاهده مي کنيم . آيا اين نشانه هايي از همان جهش علمي است؟
ما هميشه در طول تاريخ ، متخصص ايراني داشتيم . منتها سؤال اين جاست که چرا در داخل ايران ، متخصص کم است؟ چرا دانشمندان ما به نقاط ديگر دنیا مي روند؟جواب اين سؤال ها عدم کمک از طرف نيروهاي داخلي است. سياستي وجود ندارد که افراد نخبه جذب شوند و کاري را که از پس آن بر مي آيند ، انجام دهند . البته اين کار به برنامه ريزي دراز مدت احتياج دارد که تضمين کند کاري که در حال حاضر انجام مي شود، تا چند سال آينده هم ادامه دارد . با همين سياست ها ، خيلي از کارها را مي شود در ايران انجام داد . مثل همين کاري که من انجام مي دهم . حالا چه ايران تلسکوپ بزرگ داشته باشد ، چه نداشته باشد! ما پتانسيل هاي زيادي داريم . استعداد و علاقه هم داريم ، پس فقط احتياج به کمک داريم و يک اطمينان از ادامه کار!
پروژه هايي که شما به تازگي انجام داده ايد را کمي براي ما معرفي مي کنيد؟
اين کارها راجع به فونداسيون کهکشان ها و تحولات تدريجي آن هاست. راجع به ابتداي جهان و اين که جهان چطور به وجود آمده و يک سري پروژه هاي کيهان شناسي مشاهداتي ديکر . هدفم از دنبال کردن اين کارها اين است که پيدا کنم جهان چطور به اين صورتي که الان هست ، رسيده ؟ باز است يا بسته؟ تحولات تدريجي کهکشان ها چطور بوده ؟و...
اين ماجرا دورترين کهکشان و تصاوير فراژرف چيست ؟
يک تصويري توسط تلسکوپ هابل گرفته شده که عميق ترين تصوير بوده و براي نخستين بار به بشر امکان مطالعه نخستين کهکشان ها را که ستارگان آن ها تنها چند صد ميليون سال پس از انفجار بزرگ متولد شدند ، داده است. با نگاه کردن به آن تصوير ، در واقع در زمان به عقب بر گرديد . چون سرعت نورثابت است. کهکشان را آن طوري که صد ميليون سال پيش بوده ، مي بينيد؛ نه آن طوري که الان هست. اين تصوير فراژرف ، شما را به ابتداي جهان مي برد: نزديک به 600 ميليون سال قبل از به وجود آمدن جهان . به اين ترتيب مي توان تحولات تدريجي کهکشان ها را مطالعه کرد.
اين همه از لحاظ زماني به عقب برگشتن ، آيا نکات جالبي هم به همراه داشته؟
اين کهکشان علاوه بر اين که کهکشان دوردستي است ، جرم زيادي هم دارد . جرمي تقريبا مساوي راه شيري. جرم راه شيري ، صد هزار ميليون برابر جرم خورشيد است . نکته اين جاست که چطور در چنين زمان کوتاهي بعدا از پيدايش جهان ، کهکشاني به اين عظمت ، فرم پيدا کرده و توانسته چنين جرمي را به دست آورد . اين نکته اي است که تئوري هاي کيهان شناسي تا به حال نتوانسته اند به آن پاسخ بدهند .
شما به يک بزرگي عظيمي اشاره کرديد که در آن تصوير ديده مي شود . وقتي براي اولين بار ، آن تصوير را ديديد ، چه حسي داشتيد؟
بيشتر به عنوان يک آدم حرفه اي که در اين زمينه کا مي کند ، دچار هيجان زيادي شدم . اين که چطور جهان تحول پيدا مي کند و چطور به اين سؤال جواب داده مي شود. اما از نظر اجتماعي ، ما در کهکشان راه شيري در منظومه شمسي قرار داريم و بر روي سياره اي به نام زمين هستيم که به دور خورشيد در حال گردش است. خورشيد يک ستاره از صد هزار ميليون ستاره در راه شيري است و کهکشان ما يک کهکشان از صد هزار ميليون کهکشاني است که در جهان وجود دارد ... همه اين ها نشان مي دهد که ما چقدر کوچک هستیم. چقدر خوب است به کوچکی خودمان پي ببريم و يک مقدار کمتر ، حالت غرور داشته باشيم . با توجه به اندازه اي که داريم و وسعتي که جهان دارد!
با دستيابي به اين تصاوير ، نظريات موجود نقض شوند؟
طبق نظريات موجود ، اول کهکشان هاي کوچک فرم پيدا کردند ، بعد به هم برخوردکردند و کهکشان هاي بزرگ را به وجود آوردند . همه اين ها در طول عمر جهان صورت گرفته است. نکته اين جاست که اگر اين تصوير درست باشد، آن 600 ميليون سال ابتدايي ، زمان زيادي براي اين کار نبوده و اين کهکشان بايد به طور ايزوله به وجود آمده باشد. اين يک سري از تئوري ها را مورد سؤال قرار مي دهد.
تحقيق در آسمان ، آدم را دچار تناقض هاي فلسفي نمي کند؟
تصور ما اين است که جهان به اين عظمت و بزرگي ، اين جا هست که ما اين جا باشيم و بتوانيم اين طور زندگي کنيم . اما نکته اين جاست که جهان پا بر جاست ، چه ما باشيم چه نباشيم!
چه تجربه ارزشمندي از زندگي به دست آورديد که واقعا مي ارزيد؟
بزرگ ترين تجربه خودم اين است که انسان باید از گذشته اش درس بگيرد . آدم اشتباه مي کند، اما مهم آن است که آن اشتباه را دوباره تکرار نکند. همچنين از شکست هم نبايد دلسرد بشود، بايد دوباره سعي کند...
توصيه اي که شما هميشه به دانشجويانتان مي کنيد؟
اول، هدفتان را مشخص کنيد . لزومي ندارد که هدف ، حتماً علمي باشد. وقتي هدف ، مشخص شد ، ديگر همان هدف به زندگي اميد مي دهد. از جواني استفاده کنيد . هميشه يک برنامه بلند مدت داشته باشيد و ببينيد که چطور مي توانيد براي خودتان ، خانواده و جامعه ارزشمند باشيد. مفيد بودن ، خودش خيلي ارزشمند است .
منبع: نشریه همشهری جوان شماره40
