حاشيه‌هاي يك شاه رفتني
نويسنده: كيميا سعادتي
نود سال پيش در چهارم آبان سال 1298 در يك خانه‌ي اجاره‌اي در «كوچه روغني‌ها» واقع در خياباني به نام جليل‌آباد به دنيا آمد. با آمدن او تعداد خانوار به پنج نفر رسيد و جا تنگ بود و زندگي سخت. براي همين خانه‌ي بعد كه بزرگ‌تر از خانه‌ي قبل بود در خيابان حسن‌آباد، آنها را در خود جا داد. رضاخان كه پيشرفت مي‌كرد، حقوق و پاداش بيشتري هم مي‌گرفت آنقدر كه تاج‌الملوك با صرفه‌جويي و پس‌انداز توانست خانواده را صاحب زميني وسيع در چهارراه اميريه كند كه به صورت كاروانسرايي بود و ساختمان كوچكي در آن ساخته شد تا اهل‌بيت رضاخان در آن ساكن شوند. شانزده ماه بعد از تولد او بود كه پدرش دست به كودتا زد و نخست‌وزير جنگ و بعد هم رئيس‌الوزرا شد و در آذر ماه سال 1304 كه رضاخان به دنبال خلع قاجاريه و تشكيل مجلس مؤسسان به سلطنت رسيد، محمدرضاي شش ساله وليعهد شد و چند ماه بعد در مراسم تاجگذاري براي اولين بار لباس نظامي پوشيد. بعد هم كه زندگي كاخ‌نشيني شروع شد.
ـ شاه روز 26 دي ماه سال 1357 با چشم گريان تهران را براي هميشه ترك كرد. البته خود شاه خيلي ناگهاني تصميم گرفت شخصاً هواپيما را هدايت كند. قرار بود مستقيم به آمريكا برود. اما يك توقف پنج روزه در مصر داشت كه در مصر پادشاه مراكش ملك حسن دوم كه فكر مي‌كرد شاه ايران كلي دلار در بانك‌هاي خارجي دارد و او مي‌تواند بخشي از آنها را صاحب شود، محمدرضا شاه را به كشورش دعوت كرد. ولي بعد كه فهميد ثروت شاه به صد ميليون دلار هم نمي‌رسد به محض اينكه انقلاب اسلامي ايران پيروز شد ملك حسن دوم كه قبلاً كلي از شاه خدمت ديده بود، همه‌ي آن نان و نمك خوردن‌ها را فراموش كرد و خيلي محترمانه عذر او را خواست.
شاه تصميم گرفت به آمريكا برود. كي؟ درست وقتي كه اوضاع ايران و آمريكا بد شده بود. آمريكا نمي‌توانست شاه را بپذيرد. تلاش براي يافتن كشوري مناسب در اروپا و خاورميانه شروع شد، اما هيچ كس حاضر نبود به شاه بي‌پناه، پناه دهد. حتي سوئيس و انگلستان كه شاه در آن دو كشور ملك خصوصي داشت. در آخرين روزهاي ماه مارس 1979، آمريكايي‌ها جزاير باهاما را كه در غرب اقيانوس اطلس در فاصله‌اي نه چندان دور از سواحل فلوريداي آمريكا قرار گرفته است براي اقامت موقت شاه پيدا كردند. در ماه مه (ارديبهشت خرداد 58) شاه كه از زندگي در باهاما و امكانات محدود و رفتار سران اين كشور راضي نبود، اجازه خواست به آمريكا برود؟ آمريكايي‌ها باز از كشورهاي اروپايي و آمريكايي در خواست كردند به شاه پناه دهند. باز جواب منفي بود. حالا ديگر دولت باهاما هم ويزاي اقامت شاه را تمديد نكرد. مقامات آمريكايي توانستند، موافقت رئيس جمهور مكزيك را جلب كنند. و شاه در 20 خرداد 1358 عازم مكزيك شد. اين بار محل اقامت شاه بهتر از قبل بود. شاه كه از بيماري سرطان رنج مي‌برد بعد از گزارش پزشكان از وخامت وضع او به كاخ سفيد اجازه داده شد شاه به نيويورك آمريكا منتقل شود. شاه تحت عمل جراحي قرار گرفت و بعد از دو هفته كه دوران نقاهت را سپري مي كرد. سفارت آمريكا توسط بچه‌هاي انقلابي تسخير شد. شاه كه از لحاظ جسمي حالش كمي بهتر شده بود بايد به مكزيك بر مي‌گشت اما حالا مكزيك هم او را نمي‌خواست. دوباره تلاشها شروع شد. و بالاخره فرستاده‌ي كارتر توانست (ژنرال عمر توريخوس) رهبر نظامي پاناما را به پناه دادن شاه به كشورش راضي كند كه كرد و شاه از سر ناچاري پذيرفت به جايي برود كه نمي‌دانست كجاست؟ 23 آذر 1358 اين اتفاق افتاد و شاه به پاناما رفت. اوايل به شاه و فرح خوش مي‌گذشت. اما شاه از عملكرد سران آنها راضي نبود و واقعاً نگران بود مبادا او را به مقامات ايراني استرداد دهند. و اين عدم احساس امنيت باعث شد كه شاه و فرح با رفقاي مصري خود ارتباط بگيرند كه آيا دعوت سادات از آنها به مصر به قوت خود باقي هست؟ و آنها نيز با كمال ميل پذيرفتند.
سوم فروردين 1359، قاهره ميزبان شاه و فرح شد و سادات در قصر «قبه» از آنها پذيرايي كرد. شاه در قاهره دوباره تحت عمل جراحي قرار گرفت. عمل موفقيت‌آميز بود شاه روز به روز بهتر مي‌شد. اما سرطان، شاه و گدا نمي‌شناسد. تابستان سال 1359 وضع شاه دوباره رو به وخامت گذاشت. شاه صبح روز پنجم مرداد 1359، بعد از 24 ساعت مبارزه با مرگ كه با تب شديد و حال اغما همراه بود، درگذشت و جسدش در كنار رضاخان پدرش در مسجد الرفاعي قاهره به خاك سپرده شد.
منبع: نشريه شاهد جوان- ش 55
ـ شاه روز 26 دي ماه سال 1357 با چشم گريان تهران را براي هميشه ترك كرد. البته خود شاه خيلي ناگهاني تصميم گرفت شخصاً هواپيما را هدايت كند. قرار بود مستقيم به آمريكا برود. اما يك توقف پنج روزه در مصر داشت كه در مصر پادشاه مراكش ملك حسن دوم كه فكر مي‌كرد شاه ايران كلي دلار در بانك‌هاي خارجي دارد و او مي‌تواند بخشي از آنها را صاحب شود، محمدرضا شاه را به كشورش دعوت كرد. ولي بعد كه فهميد ثروت شاه به صد ميليون دلار هم نمي‌رسد به محض اينكه انقلاب اسلامي ايران پيروز شد ملك حسن دوم كه قبلاً كلي از شاه خدمت ديده بود، همه‌ي آن نان و نمك خوردن‌ها را فراموش كرد و خيلي محترمانه عذر او را خواست.
شاه تصميم گرفت به آمريكا برود. كي؟ درست وقتي كه اوضاع ايران و آمريكا بد شده بود. آمريكا نمي‌توانست شاه را بپذيرد. تلاش براي يافتن كشوري مناسب در اروپا و خاورميانه شروع شد، اما هيچ كس حاضر نبود به شاه بي‌پناه، پناه دهد. حتي سوئيس و انگلستان كه شاه در آن دو كشور ملك خصوصي داشت. در آخرين روزهاي ماه مارس 1979، آمريكايي‌ها جزاير باهاما را كه در غرب اقيانوس اطلس در فاصله‌اي نه چندان دور از سواحل فلوريداي آمريكا قرار گرفته است براي اقامت موقت شاه پيدا كردند. در ماه مه (ارديبهشت خرداد 58) شاه كه از زندگي در باهاما و امكانات محدود و رفتار سران اين كشور راضي نبود، اجازه خواست به آمريكا برود؟ آمريكايي‌ها باز از كشورهاي اروپايي و آمريكايي در خواست كردند به شاه پناه دهند. باز جواب منفي بود. حالا ديگر دولت باهاما هم ويزاي اقامت شاه را تمديد نكرد. مقامات آمريكايي توانستند، موافقت رئيس جمهور مكزيك را جلب كنند. و شاه در 20 خرداد 1358 عازم مكزيك شد. اين بار محل اقامت شاه بهتر از قبل بود. شاه كه از بيماري سرطان رنج مي‌برد بعد از گزارش پزشكان از وخامت وضع او به كاخ سفيد اجازه داده شد شاه به نيويورك آمريكا منتقل شود. شاه تحت عمل جراحي قرار گرفت و بعد از دو هفته كه دوران نقاهت را سپري مي كرد. سفارت آمريكا توسط بچه‌هاي انقلابي تسخير شد. شاه كه از لحاظ جسمي حالش كمي بهتر شده بود بايد به مكزيك بر مي‌گشت اما حالا مكزيك هم او را نمي‌خواست. دوباره تلاشها شروع شد. و بالاخره فرستاده‌ي كارتر توانست (ژنرال عمر توريخوس) رهبر نظامي پاناما را به پناه دادن شاه به كشورش راضي كند كه كرد و شاه از سر ناچاري پذيرفت به جايي برود كه نمي‌دانست كجاست؟ 23 آذر 1358 اين اتفاق افتاد و شاه به پاناما رفت. اوايل به شاه و فرح خوش مي‌گذشت. اما شاه از عملكرد سران آنها راضي نبود و واقعاً نگران بود مبادا او را به مقامات ايراني استرداد دهند. و اين عدم احساس امنيت باعث شد كه شاه و فرح با رفقاي مصري خود ارتباط بگيرند كه آيا دعوت سادات از آنها به مصر به قوت خود باقي هست؟ و آنها نيز با كمال ميل پذيرفتند.
سوم فروردين 1359، قاهره ميزبان شاه و فرح شد و سادات در قصر «قبه» از آنها پذيرايي كرد. شاه در قاهره دوباره تحت عمل جراحي قرار گرفت. عمل موفقيت‌آميز بود شاه روز به روز بهتر مي‌شد. اما سرطان، شاه و گدا نمي‌شناسد. تابستان سال 1359 وضع شاه دوباره رو به وخامت گذاشت. شاه صبح روز پنجم مرداد 1359، بعد از 24 ساعت مبارزه با مرگ كه با تب شديد و حال اغما همراه بود، درگذشت و جسدش در كنار رضاخان پدرش در مسجد الرفاعي قاهره به خاك سپرده شد.
منبع: نشريه شاهد جوان- ش 55
