صورت فلکی یکسال شمسی (2) اردیبهشت : ثور

ثور يكي از صورتهاي فلكي شناخته شده اوليه است كه چهره يك گاو نر را كه نمادي براي قدرت و باروري در اساطير بسياري از تمدن ها است، نشان ميدهد. اين مكان ، منزلگاه خوشه هاي ستاره پروين و قلايص در محدوده دايرةالبروج است و به همين لحاظ ثور ، براي علاقه مندان به ستاره شناسي مجموعه بسيار جالب است.

آلفاي ثور يعني "دبران" كه در عربي به مفهوم تعقيب كننده است، چشم گاو را نشان مي دهد و به نظر ميرسد كه متعلق به خوشه قلايص باشد ، اما در حقيقت چنين نيست و ارتباطي با آن ندارد . اين ستاره با قدر 0.9 به فاصله 60 سال نوري با زمين است. ستاره دبران به اندازه كافي روشن است كه بتواند رنگ نارنجي- قرمز خود را به ما نشان دهد.

گروه 200 ستارهاي قلايص در وسعتي به طول 6 درجه و فاصله 140 سال نوري از زمين قرار گرفته و به شكل حرف (v) ، صورت فلكي ثور را ميسازد كه با چشم غير مسلح قابل مشاهده است. خوشه پروين(M45) ، يا هفت خواهران اساطير يوناني ، در واقع يك خوشه باز نسبتا جوان متشكل از صدها ستاره در سطحي كه 2 درجه را ميپوشاند، در فاصله 4.5 سال نوري از ما قرار گرفته است. در يكي از شاخهاي گاو ، مشهورترين باقي مانده يك ابرنواختر ، معروف به "سحابي خرچنگي" قرار گرفته كه داراي قدر 8 ميباشد.

چشمگیرترین و زیباترین صورتهای فلکی آسمان است . این صورت در عهد بابلیها هم شناخته شده بود . می گویند ثور ( گاو یا گاومیش ) به خواهش " ایشتار " ( ishtar ) الهه عشق بابل ، به آسمان صعود کرد ، تا قهرمان افسانه ای " گیلگمش " ( gilgamesch ) را که به ندای عشق او پاسخ نداده بود ، نابود سازد .

مصریان باستان در این صورت فلکی ، گاو مقدس " آپیس " (holly apis ) را می دیدند ، که در آغاز سال ،صفحه خورشید را میان شاخهایش می گرفت و آن را به بالاترین وضعیتش در آسمان بلند می کرد ، وضعیتی که خورشید در تابستان به خود می گیرد .
اما بر اساس افسانه های یونانی زمانی نیرومندترین خدای یونانیان ، زئوس ، خود را به صورت گاوی و دختر پادشاه را که " اروپا " (Europe ) نام داشت – و قاره اروپا نامش را مدیون اوست – به جزیره کرت ( crete : جزیره ای یونانی در دریای مدیترانه در سواحل جنوب شرقی یونان) ربوده بود . " اروپا " از زئوس صاحب پسری به نام " مینوس " ( minos ) شد ، که تمدن و فرهنگ میتویی در این جزیره زیبای دریای مدیترانه امروزه هنوز به یاد او ، به همین نام خوانده می شود . هنگامی که میتوس بزرگ شد ، به پادشاهی رسید . در کنار قصر او بنایی که " لابیرینت " ( labyrinth ) نامیده می شد قرار داشت ، ساختمانی با راهروهای پیچ در پیچ گیچ کننده فراوان . در این بنا هیولای ترسناکی به نام " مینوتاروس " ( minotaurus ) می زیست . اغلب این هیولا در نقش انسانی با سر گاومیش نشان داده می شود . این هیولا از گوشت انسانها تغذیه می کرد و بالاخره به دست قهرمان افسانه ای بزرگ یونان " تزوس " ( theseus ) به قتل رسید . " تزوس " پس از کشتن هیولا گلوله نخ باز شده ای " آریادنه " ( ariadne ) دختر پادشاه به او داده بود از راهروهای پیچ در پیچ " لابیرینت " خارج شد .
صورت فلکی ثور تمام این افسانه ها را به خاطر انسان می آورد ، صورتی که سر v شکل آن در پاییز و زمستان به راحتی قابل تشخیص است . ستاره اصلی قرمز رنگ این صورت فلکی " الدبران " ( aldebaran ) همان گونه که امروزه می دانیم ، از گونه ستاره های غول قرمز است ، یا به عبارت دیگر خورشیدی در حال مرگ که در مبارزه با مرگ بشدت انبساط یافته است . این ستاره حدود 70 سال نوری با ما فاصله دارد و 130 بار نورانی تر از خورشید است . ستارگانی که شکل v را در سر صورت فلکی ثور می سازند ، " هفت اختران " ( hyades : هفت ستاره ای که در راس صورت فلکی ثور قرار دارد و ستاره " الدبران " جزو آنهاست) نیز خوانده می شوند .
زئوس خود را به گاوی تبدیل کرد و اروپا ، دختر پادشاه را بر پشت خود به جزیره کرت برد . صورت فلکی با شکوه پاییزی و زمستانی ثور این افسانه را به خاطر انسان می آورد .
" خوشه پروین " Pleiades " یا هفت خواهران نیز جزو صورت فلکی ثور هستند . در افسانه ها آمده است که آنها هفت دختر اطلس ( atlas : نام یکی از خدایان اسطوره ای یونان که محکوم شده بود جهان و کائنات را بر دوش خود حمل کند) کبیر بودند و جبار ( orion ) ، شکارچی شهوت پرست همواره در تعقیب آنها بود ، تا اینکه زئوس خدای خدایان همه آنها را به آسمان انتقال داد . جایی که جبار هنوز هم ظاهرا" در تعقیب آنهاست . همانطور که در نقشه آسمان می توان دید ، هفت خواهران به راستی در غرب صورت فلکی جبار واقعند . بنابراین در چرخش روزانه آسمان چنین به نظر می آید که جبار در پی آنان روان است .
ستارگان خوشه پروین ، و نیز علاوه بر آن ستارگان هفت اختران به استثنای ستاره الدبران ، یک خوشه ستاره ای باز ، یعنی خانواده ای متشکل از بیش از صد ستاره جوان را تشکیل می دهند ، که همگی از یک سحابی عظیم گاز و غباری ایجاد شده اند . با چشم غیر مسلح حدود شش ستاره از گروه خوشه پروین را می توان دید . در افسانه ها گفته می شود که یکی از هفت خواهر به نام " الکترا " ( electra ) مادر بنیانگذار شهر ترویا ( troja ) بوده است . او در سوگ نابودی این شهر ، خواهرانش را ترک کرد و بالاخره در کنار ستاره محور میانی صورت فلکی دب اکبر آرام گرفت ؛ و به راستی هم صورت فلکی دب اکبر یک ستاره همراه کوچک قابل دیدن با چشم غیر مسلح ، به نام سوارکار کوچک ( little rider ) ، دارد .
زمان رسيدن به نصف النهار : 25 دي
مساحت:797 درجه مربع
منابع :
کتاب صورتهای فلکی دکتر اوبلاکر ترجمه بهروز بیضایی
پایگاه دانشنامه ستاره شناسی
انجمن ستاره شناسی ثاقب
منبع:www.ali-azadegan.com