الف) حقوق و مسئولیت های انتخاب کنندگان
تحقیق و شناخت کاندیداها
شناسایی بهترین و صالح ترین افراد از میان نامزدهای انتخاباتی برای سپردن امور جامعه اسلامی به ایشان و انتخاب آنان به عنوان نماینده خویش در مجلس، مهم ترین وظیفه هر مسلمانی است. بدیهی است همان گونه که معیار انتخاب، باید رعایت حق و جلب رضایت خداوند متعال و احیای دین خدا در جامعه اسلامی باشد، هر کس را نمی توان به صرف ادعا، صالح و یا اصلح تشخیص داد، بلکه عملکرد افراد بر محور حق و رضایت خدا و تلاش آنان در راه اعتلای جامعه اسلامی، باید معیار انتخاب باشد و این مهم از طریق مطالعه و تحقیق فردی و یا از طریق مشورت با افراد دارای صلاحیت محقق خواهد شد.رعایت تقوای سیاسی
فقیه متفکر و نظریه پرداز سیاسی و تیزبین شیعه در دوران مشروطیت، علامه محمد حسین غروی نایینی در کتاب گرانسنگ خود نوشته است: اولین وظیفه بعد از استقرار اساس حکومت که بر عهده دینداری و وطن خواهی ایرانیان است این است که در مسئله انتخابات، چشم و گوش خود را باز کنند و اغراض شخص قرابت فلان، رفاقت با دیگری و عداوت با سومی را در این مرحله کنار گذارند و همانند ظالم پر ستان، مصداق «شر الناس من باع دینه بالدنیا غیره» نگردند و این معنا را نصب العین خود نمایند که این انتخاب برای چه و این منتخبین را بر چه دسته مردم و از برای چه مقصدی می گمارند. والا مسئولیت حقوق سی کرور خلق را علاوه بر مسئولیت هایی از جهات عدیده دیگر، به محضر قرابت ( فامیلی) یا صداقت و دوستی) یا سایر انگیزه های نفسانی به عهده خود وارد نیاورد. حفظ ناموس دین مبین و حفظ استقلال دولت و حراست حوزه و ممالک اسلامیه را بر هر غرضی مقدم دارند.(3)یکی از مراجع تقلید در پاسخ به سؤال زیر فرموده اند:
سؤال: غالبا افراد رأی دهنده تصویر درست و روشنی از نامزدها ندارند و به توصیه بستگان و آشنایان خود عمل می کنند. آیا در این صورت، رأی دادن مشروعیت آور است؟
جواب: در انتخابات چنین است که رأی دهنده، به نامزد خود وکالت مطلق - بدون هیچ شرط الزام آور می دهد. در این صورت رأی دهنده باید به طور دقیق خط فکری نامزد و التزام شرعی و روش سیاسی او - در مسایل داخلی و خارجی - را بررسی کند ... بر رأی دهنده لازم است تا همه جوانب مسئله را بررسی کند. اگر نامزدی مؤمن به خدا و دوستدار او بود، باید از او حمایت کند. و اگر نامزدی، سر دشمنی با خدا و دین خدا را داشت، انسان باید به یاد داشته باشد در روزی که هر کس با خود مجادله خواهد کرد و خداوند از انسان ها بازخواست خواهد کرد، باید در محضر خداوند پاسخگوی اعمال نیک و بدش باشد.(4)
هیچ کس حق ندارد نامزدی را انتخاب کند مگر آن که در انتخاب وی مصلحت امت و جریان التزام به اسلام را دیده باشد. بنابراین، رأی دهنده باید مشروعیت رأی وضع و جایگاه خویش را در این مسئله مورد توجه و دقت قرار دهد.(5)
رهبر انقلاب اسلامی در پاسخ به سؤالی در این باره که چنانچه فردی از نظر موازین قانونی واجد صلاحیت باشد، اما دیگران علم و یقین به عدم صلاحیت وی داشته باشند، فرمود: اگر انسان می داند، باید طبق علمش عمل کند.(6)
بدیهی است که اگر رای دهندگان بدون تحقیق کامل و بررسی همه جانبه ویژگی های منتخب خویش، به یک رئیس جمهور یا نماینده مجلس رأی داده و او را انتخاب نمایند، از منظر شرعی در اعمال و رفتارهای او که مربوط به مسئولیت سیاسی و مقام حکومتی اوست شریک خواهند بود.
سؤال: آیا این مبنای فقهی صحیح است که شرعأ خطاها و گناه هایی که رئیس جمهور منتخب اینجانب در آینده مرتکب خواهد شد و فسادهای مترتب بر آن به عهده من خواهد بود؟
جواب: اگر به قدر کافی درباره شخص منتخب تحقیق شود، درباره اعمال آینده او مسئولیتی نخواهد داشت.
قرآن نسبت به برخی از مؤمنان و تفاوت آن ها با دیگران می فرماید: کسانی که بعد از پیروزی، اسلام آورده اند، با آن ها که قبل از آن اسلام آورده اند مساوی نیستند. لذا سابقه درخشان و انقلابی یکی از امتیازات افراد در تصدی مسئولیت ها در نظام اسلامی است.
بنیانگذار جمهوری اسلامی فرموده اند: ملاحظه سوابق اشخاص را هم بکنید، که قبل از انقلاب چه بودهاند در حال انقلاب چه بودهاند و بعد از پیروزی نسبی چه کردند و چه بودند. بعد از اینکه همه اوصافش را به دست آوردید و او را شخصی دانستید که لیاقت دارد برای یک همچو مسندی و می تواند این مملکت را به طوری که خدا می خواهد اداره کند تا آن حدودی که در اختیار اوست .... همچو شخصی را انتخاب کنید.(7)
بنابراین، چنانچه انتخاب شدگان افرادی ناصالح بوده و عملکرد نادرستی داشته باشند به گونه ای که موجب تضعیف اسلام و جامعه اسلامی شوند، انتخاب کنندگان به دلیل سهل انگاری و عدم تحقیق درست در انتخاب افراد، شریک جرم ایشان محسوب می شوند!
آیت الله مکارم شیرازی درباره وظیفه مردم فرمودند:
مردم باید با تحقیق و بررسی کامل صلاحیت کاندیداها، ملاحظات شخصی و جناحی را کنار گذاشته، افراد اصلح را انتخاب کنند، زیرا در پیشگاه خداوند مسئول هستند.(8)
مشورت کردن
مشورت از دستورات اسلامی است و خداوند مؤمنین را برای انجام امور زندگی به ویژه مسائل اساسی زندگی از جمله امور حکومتی به مشورت فراخوانده و می فرماید:« وَ الَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ»(9) و کارشان بر پایه مشورت با یکدیگر است. و سپس فرمود:«... وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ...»(10) و در کارها با ایشان مشورت کن. در روایات متعددی بر اهمیت مشورت تاکید شده است. تا جایی که حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام در وصیت خود چنین می فرماید: «اضمم آراء الرجال بعضها إلى بعض ثم اختر اقربها الى الصواب و ابعدها من الارتیاب»(11) نظریات صاحبان رأی را جمع آوری کن و سپس نزدیکترین آن را به صواب و دورترین آن را از شک انتخاب کن.امام راحل (رحمه الله) مردم را به مشورت با انقلابیون دلسوز به ویژه روحانیت متعهد فراخوانده و فرمود: در تعیین رئیس جمهوری و وکلاء مجلس با طبقه تحصیل کرده متعهد و روشن فکر با اطلاع از مجاری امور و غیر وابسته به کشورهای قدرتمند استثمارگر، و اشتهار به تقوی و تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی مشورت کرده، و با علماء و روحانیون باتقوی و متعهد به جمهوری اسلامی مشورت نمایید.(12)
امام علی (علیه السلام) فرمودند: «من استقبل وجوه الآراء، عرف مواقع الخطا»(13). هرکس از آرا و نظریات مختلف استقبال کند. مواضع اشتباه و خطا را خواهد شناخت.
حضرت امام خمینی رحمه الله درباره وظیفه رأی دهندگان می فرماید: مردم با علما و اشخاص مورد اعتمادشان مشورت کنند، بعد به هر کس خواستند رأی دهند. بلکه اگر چنانچه اشخاص مطمئن باشند که آن ها تشخیص بدهند که فلان آدم جهات مختلفش همه خوب است آن وقت مانعی ندارد که کسی به واسطه تشخیص آن ها و اطمینان به اینکه این صحیح است رأی هم به آن ها بدهند.(15)
عدم تأثیرپذیری
هیچ کس تحت تأثیر دیگری نیست. تحت تأثیر تبلیغات واقع نشوند و خودشان با موازین اسلامی اشخاص صحیح را انتخاب کنند.(16)و اگر کسی یا کسانی را در غیر گروه یا صنف خود یافتند که از هر گروهشان لایق تر است او را کاندیدا کنند.(17)
فعالیت انتخاباتی احزاب و گروه ها و مجامع مختلف و نیز تعیین و معرفی نامزد یا نامزدهای مورد نظرشان و سپس اعلان نظرات تشکیلاتی خود به عموم مردم و نیز تهیه و تنظیم لیست های انتخاباتی از جمله فعالیت های سیاسی است که امروزه در بسیاری از کشورها اجرا می گردد. انجام این فعالیت ها چنانچه بر مبنای ضوابط دینی باشد و اجراء و اعلان آن به شیوه برخی از کشورهای غربی نباشد، نه تنها منع شرعی ندارد بلکه موجب هدایت افراد و گرم شدن بازار انتخابات و افزایش حضور بیشتر مردم می گردد.
در این میان وظیفه رأی دهندگان شناسایی تک تک افراد موجود در لیست ها و احراز صلاحیت افراد معرفی شده از سوی گروه ها می باشد. البته در صورت ایمان و اعتقاد به نظرات معرفی کنندگان و تایید آن لیست ها از سوی مشاوران قابل اعتماد، می توان به کاندیداهای منظور رأی داد.
بنیانگذار جمهوری اسلامی در این باره فرموده اند: احدى شرعا نمی تواند به کسی کورکورانه و بدون تحقیق رأی بدهد و اگر و در صلاحیت شخص با اشخاصی تمام افراد و گروهها نظر موافق داشتند، ولی رأی دهنده تشخیص اش بر خلافت همه آن ها بود، تبعیت از آن ها صحیح نیست و نزد خداوند مسئولیت دارد و اگر گروه یا اشخاص، صلاحیت فرد یا افرادی را تشخیص دادند و از این تائید، برای رأی دهنده اطمینان حاصل شد، می تواند به آن ها رأی دهد.(18)
ما نباید مقلد کسی باشیم که هر چه را عده ای تشخیص دادند، همان را - عمل کنیم، بلکه باید کاملا توجه کنیم که .... چه کسانی لیاقت دارند. که هم مسائل روز را بفهمند و هم متدین باشند و هم برای اسلام کار کنند، اشخاصی را انتخاب کنیم که از هر جهت صالح باشند، اگر کسان دیگری هم اشخاص صالحی داشتند، به آن ها رأی دهید؛ والا نه.(19)
حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی) با مهم شمردن نظرات شخصی رأی دهندگان در این گونه موضوعات، فرموده اند: ... در احراز صلاحیت نامزدها خود مردم بهترین افراد هستند و بیشترین مسئولیت ها را دارند که وقتی انسانی را احراز صلاحیت کردند، به همدیگر معرفی کنند.(20)
سؤال: لیست های انتخاباتی، گاه نوعی ترفند و فریب کاری با خود دارد زیرا افرادی را به پیروزی می رساند که اگر در لیست قرار نداشتند، برنده نمی شدند و افراد دیگری را که شایستگی بیشتری داشتند، به خاطر نبود اسمشان در لیست، از نمایندگی محروم می کند. نظر شما چیست؟
جواب: باید ماهیت انتخاباتی را مطالعه کرد و نیز برای رأی دهندگان تبیین کرد که مسئولیت شرعی بر عهده دارند و دارای حق گزینش هستند. آیا تمام این گروه (لیست) را پذیرفته اند؟ چه مبنایی برای گزینش آن ها داشته اند؟ کار تشکیلات و ائتلاف های انتخاباتی چیزی است و گزینش مردم از میان آنان چیزی دیگر، زیرا هیچ کس حق ندارد نامزدی را انتخاب کند مگر آن که در انتخاب وی مصلحت امت و جریان التزام به اسلام را دیده باشد. بنابراین، رأی دهنده باید مشروعیت رأی، موضوع و جایگاه خویش را در این مسئله مورد توجه و دقت قرار دهد.(21)
مردم با توکل به خدا و با قصد تقرب الى الله - که یک عبادت است - وارد میدان انتخابات شوند و صحنه آن را گرم کنند، مطمئن باشید وقتی شما با این نیت و عزم صادقانه و اراده راسخ وارد میدان شدید، خدای متعال هم کمک خواهد کرد و نتایج خوبی را بر این انتخابات مترتب خواهد کرد.(22)
اگرچه مسلمآن ها همواره با رعایت اصل مشورت می توانند از تجارب و اندیشه های دیگران استفاده نمایند، اما برای پرهیز از وابستگی های فردی یا اجتماعی و برخورداری انسان ها از عزت و استقلال در تصمیم گیری ها، و به منظور حجیت بخشیدن به شناخت عقلانی افراد و حفظ کرامت انسانی، داشتن روح آزادی و آزاداندیشی از ضرورت های مورد تأکید اسلام و اندیشمندان مسلمان است.
حضرت امام رحمه الله در این مورد چنین می فرماید: «مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند و هیچ فرد یا گروه و دست های حق تحمیل فرد یا افرادی را به مردم ندارند.»(23)
نقش علما در مشارکت سیاسی
علما و روحانیون نقش و رسالت مهمی در آگاه سازی و هدایت جوامع مسلمین و نیز سوق دادن انسان ها به سوی تکامل و سعادت بر عهده دارند. تلاش برای نزدیک کردن حکومت ها و نظام های سیاسی کشورهای اسلامی به الگوی جامع حکومت نبوی و همگامی با چارچوب های حکومت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به منظور تحقق وعده تخلف ناپذیر الهی «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ» مبنی بر حاکمیت وارثان خداوند و تعالی بخشیدن به ارزش های والای انسانی، وظیفه ای مذهبی و ملی خواهد بود.از این رو با استناد به اصل بنیادین «امر به معروف و نهی از منکر» و استفاده از ابزارها و شیوه های رسیدن به آن هدف مقدس، به عنوان مقدمه ای برای تشکیل حکومت جهانی امام عصر عجل الله فرجه الشریف رسالتی اجتناب ناپذیر در انجام وظیفه شرعی متفکران و اندیشمندان حوزه های علمیه، در چهار راهکار عملیاتی زیر قابل تصور می باشد:
الف - شرکت در انتخابات و توصیه آن به مردم
ب - نامزد شدن در انتخابات برای تصدی مسئولیت های سیاسی
ج - هدایت مردم برای انتخاب اصلح به عنوان مشاوران صدیق و مورد اطمینان
د- نظارت بر سلامت اعتقادی و فقهی و اخلاقی مردم و مسئولین و مجریان امور انتخابات
امام خمینی رحمه الله و دیگر فقهای بزرگوار شیعه در گفته ها و نوشته های ارزشمند خود به این وظایف اشاراتی داشته اند.
حضرت امام رحمه الله در این باره می گویند: اگر سکوت علمای اعلام موجب تقویت ظالم شود یا موجب جرأت او شود بر سایر محرمات، واجب است اظهار حق و انکار باطل؛ اگرچه تأثیر فعلی نداشته باشد.(24)
اگر سکوت علمای اعلام باعث شود که مردم به آن ها بدگمان شوند و آن ها را متهم کنند به سازش با دستگاه ظلم، واجب است اظهار حق و انکار باطل. اگرچه بدانند جلوگیری از جرم نمی شود و اظهار آن ها اثری برای رفع ظلم ندارد.(25)
و در جایی دیگر فرمود: اگر مسامحه کنید، مسئول هستید پیش خدای تبارک و تعالی، اگر نروید و رای ندهید و آن ها که جدیت دارند به این که وارد بشوند در مجلس و به هم بزنند اوضاع ایران را، آن ها خدای نخواسته بروند. مسئولیتش به عهده با شماست مستقیما، مسئولیت همه طبقات دارند، مراجع مسئولند، علما و ائمه جماعت مسئولند. خطبا مسئولند... طلاب علوم دینیه مسئولند ... است این همه مسئولند. (26)
به جامعه محترم روحانیت، خصوصا مراجع معظم، وصیتی می کنم که خود را در مسائل جامعه، خصوصا مثل انتخاب رئیس جمهور و وکلای مجلس کنار نکشند و بی تفاوت نباشند.(27)
من به قشر روحانیت هم عرض می کنم که کناره گیری موجب این می شود که همان طوری که در سابق، کناره گیری علمای مذاهب، اسباب این شد که ملت ما و بزرگانشان جدا شدند و هر کاری خواستند دولت ها کردند و دولت ها را به حال خود گذاشتند و هر طور سرکشی خواستند کردند، اگر چنانچه شما از صحنه بیرون بروید، علما، دانشمندان از صحنه بیرون بروند، این اسباب این می شود که باز آن مسائل سابق پیش بیاید.(28)
با توجه به اینکه دخالت آگاهانه در تعیین سرنوشت و تلاش برای عزت و اقتدار بیشتر نظام سیاسی اسلام، از وظایف همگان است و روحانیون، رسالت حوزوی خود را در هدایت افکار عمومی و امر به معروف و نهی از منکر می دانند، یکی از وظایف شرعی آنان، مسافرت های تبلیغی و حضور در اجتماعات مردمی برای این امر مهم می باشد.
حضرت امام خمینی رحمه الله خطاب به روحانیون بزرگوار می فرمایند: ما مکلفیم در امور سیاسی دخالت کنیم، مکلفیم شرعا، همان طور که پیغمبر صلی الله علیه وآله و سلم دخالت می کرد، همان طور که حضرت امیر مؤمنین علی علیه السلام دخالت میکرد. در این ایام که اعلان میکنند مسئله انتخابات رئیس جمهور [است]، آن اشخاص که در حوزه ها هستند باید دست از کارها بردارند و راه بیفتند تو شهرها و دهات و روستاها و آن جاهای دورافتاده و کمک کنند و اگر نکنند، یا فردا مسئولند پیش خدا. مردم را دعوت کنند به دخالت در امور، به انتخاب یک رئیس جمهوری صحیح، کمک کنند برای رساندن صندوق ها به روستاهای دور افتاده، اگر شما نکنید، آن هایی که بر ضد شما هستند، این کار را می کنند، تبلیغ میکنند آنجاها، شماها مبلغ اسلام هستید، امروز تبلیغ اسلام برای حفظ خود اسلام است.(29)
حضور روحانیت، فرضی است مسلم، به خصوص در این دوره که عده ای با نقشه های از پیش طراحی شده، سعی در حذف روحانیت آگاه، مبارز و دلسوز از حضور در صحنه قانونگذاری کشور دارند و چنین جلوه می دهند که مجلس آینده، نیاز به افراد متخصص دارد، در حالی که حضور «روحانیت آگاه به احکام شرعی و سیاسی»، خود از تخصص های انکارناپذیر مجلس است، تا طرح ها و لوایح با قدرت علمی بیشتری به شورای نگهبان عرضه شود و با اصول اسلام و قانون اساسی مطابقت داشته باشد. [بنابراین] مجلس ... محتاج به علما و روحانیون مطلع از احکام شرعی و سیاسی اسلام است.(30) .
پرهیز از گروه گرایی
ورود به دسته جات سیاسی و احزاب و گروه ها و تشکلات صنفی، سیاسی و ... از ویژگی های نظام های سیاسی جوامع پیشرفته می باشد. اگرچه در آیات قرآن کریم همه مؤمنین گروه واحد و «حزب الله» نام گرفته اند اما تحزب منافاتی با اتحاد مسلمین نخواهد داشت. البته جوازشرعی تحزب مشروط به رعایت اصول شرعی می باشد.برخی مواقع تعصبات حزبی و باند بازی های سیاسی، انسان را از شناخت واقعیت و تصمیمات عاقلانه بازداشته و برای هماهنگی با گروه سیاسی خویش و رضایت افراد گروه، علیرغم میل باطنی اش و مصلحت جامعه، در تصمیم گیری ها راه ناصواب را پیموده و مرتکب رفتارهای غیر شرعی می گردد. هر قدر انسان ها از تقوا و ارزش های مقدس دینی فاصله بیشتری داشته باشند، میزان انحرافات سیاسی و رفتارهای غیر معقول آن ها افزایش خواهد یافت و به پرتگاه گناه نزدیکتر خواهند شد.
حضرت امام رحمه الله در کلام دیگری، انتخاب اصلح را ضابطه گرایی و عدم تعصب گروهی معرفی نموده است: اگر کسی یا کسانی را در غیر گروه یا صنف خود یافتند که از افراد گروهشان لایق تر است، او را کاندیدا کنند. مسئله انتخابات یک امتحان الهی است که گروه گرایان را از ضابطه گرایان ممتاز میکند و مؤمنین و متعهدین را از مدعیان جدا می نماید.(31)
حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی)، همگان به ویژه دست اندرکاران را از تعصبات و قضاوت های باندی و خطی پرهیز داشته، می فرماید: حرکت خطی، حرکت خوبی نیست. حرکت خطی، غیر از این است که انسان مواضعی را به طور مدون قبول کرده باشد. حرکت خطی، یعنی گروه گرایی؛ یعنی کسی را که داخل یک مجموعه است، قبول می کند؛ به صرف اینکه در این مجموعه قرار دارد.
وقتی کسی جزء آن عده باشد، این عده نگاه نمی کنند که خصوصیات اخلاقی او چیست و معیارها چه قدر بر او منطبق است؛ ردش می کنند؛ آن عده هم کاری ندارند که معیارها و ضوابط چیست و قبولش می کنند؛ این غلط است.(32)
ایشان مبتلا شدن به مسائل خطی و حب و بغض های باندی را صفتی منفی دانسته و فرمودند: مسائل خطی ... شبیه گروه گرایی و قبیله گرایی و قوم و خویش گرایی است. (33)
حضرت امام خمینی رحمه الله یکی از نشانه های انتخاب اصلح را عدم گرایشات حزبی و گروهی در انتخاب کاندیدای اصلح دانسته و چنین بیان می فرماید: اگر (انتخاب اصلح برای خودتان باشد شیطانی است و اما اگر انتخاب اصلح برای مسلمان هاست، کی و از کجاست، مطرح نیست، از هر گروهی باشد، حزب باشد، یا غیر حزب، نه حزب اسباب این شود که غیر آن فاسد و نه صد درصد حزبی بودن باعث صلاح آن هاست.(34)
رأی باطل ندادن
بر اساس مصوبات مجلس شورای اسلامی در موضوع انتخابات، آرای سفیدی که به صندوق ریخته شده باشد، به عنوان آرای باطله و غیر مؤثر در شمارش نهایی محسوب خواهد شد. لذا رأی سفید تأثیری در تغییر نتیجه انتخابات نداشته و نوعی عدم مشارکت در آن بشمار می آید. و وظیفه شرعی وارد شده بر انسان را از عهده انسان خارج نمی کند.(35)آیت الله ابراهیم امینی می فرماید: رأی سفید یا باطله را در صندوق ریختن تضییع فرصت است و تکلیف را ساقط نمی کند.(36)
ب) وظایف و موازین مجریان انتخابات
امانتداری
تمامی زحمات مردم و مسئولین و نیز کاندیداهای محترم از اولین گام های اجرایی یک انتخابات تا آخرین فعالیت عملی مردم و ریختن آراء در صندوق های رأی تبلور و تجلی پیدا می کند. پس از پایان رأی گیری، مجموعه این زحمات شبانه روزی که آبرو و حیثیت یک کشور به حساب می آید، به رسم امانت در اختیار عوامل اجرایی تعیین شده از سوی وزارت کشور قرار گرفته تا برای مراحل بعدی آماده گردند. بنابراین، امانت بسیار سنگین و سرنوشت سازی در دست وزارت کشور و مجریان نهاده شده است.مهمترین وظیفه امانتداران، حفاظت کامل و دقیق از امانت نزد خود می باشد و هر گونه سهل انگاری در آن، خیانتی بزرگ در پیشگاه خدای بزرگ و ملت ارزشمند خواهد بود و مستوجب عذاب دردناکی می باشد.
مقام معظم رهبری فرمودند: و باید از آرای مردم به طور کامل صیانت بشود. در همین اندازه از لحاظ اهمیت، حفظ سلامت فضای انتخابات، قبل از شروع انتخابات است که بایستی سلامت فضا را حفظ کنید. بعضی فضای انتخابات را خراب و میکنند؛ تخریب کردن، اهانت کردن و خرد کردن شخصیت های گوناگون، همه بر خلاف اقتضای سلامت انتخابات است.(37)
مسئولان دولتی و کسانی که دستشان به کارهای اجرایی بند هست، اینها هیچ دخالتی نکنند. بگذارند مردم خودشان این کارها را انجام بدهند؛ یعنی شخصیت های اشخاص مسئول دولتی در نتایج انتخابات اثر نگذارد. بگذارید تبلیغ بکنند و مردم با رقابت آماده، عمل بکنند.(38)
حضرت امام رحمه الله خطاب به مجریان انتخابات چنین می فرماید: شما فرمانداران و بخشداران و همه تان موظفید به اینکه در این امر انتخابات مجلس دقت کنید که خوب انجام بگیرد، مبادا یک وقت خدای نخواسته یک تقلبی در کار بیاید.(39)
خیانت در امانت از گناهان کبیره شمرده شده است. به یقین هنگامی که این امانت، به سرنوشت یک جامعه مربوط باشد، از شدت و حساسیت بیشتری برخودار خواهد بود و خیانت در آن، به مراتب گناهی بزرگتر می باشد.
مقام معظم رهبری در این باره فرمودند: به آقایان دست اندرکار عرض میکنم که این صندوق ها امانت ملت ایران است؛ در واقع ناموس ملت ایران است که دست شما سپرده شده است. پس با کمال دقت و مراقبت و در حقیقت شاید با اعمال نوعی وسواس در کار، مواظب باشند که آن ها را حفظ کنند؛ به شکل درستی آن ها را شمارش کنند و آن چنان که هست، آن ها را به افکار عمومی عرضه کنند. یعنی هیچ مصلحتی را از این بالاتر به حساب نیاورند و همانی را که مردم رأی دادند، از صندوق ها بیرون بیاورند و اعلان شود. هیچ تخلفی نباشد.(40)
آیت الله مکارم شیرازی درباره اجرای صحیح انتخابات فرمودند: انتخابات آبروی نظام است، اگر این انتخابات خوب انجام شود، آبروی نظام حفظ می شود و اگر اشتباهی در آن رخ دهد به آبروی نظام لطمه می زند.(41)
خدامداری
امام سجاد علیه السلام در پاسخ مردی کوفی که نامه ای به ایشان نوشت و درباره خیر دنیا و آخرت جویا شد، نوشت: به نام خداوند بخشنده مهربان! اما بعد؛ کسی که در راه خشنود کردن خدا از خشم مردم، پروایی نداشته باشد، خداوند او را از کارهای مردم بی نیاز گرداند و خود کفایتش کند و هر که برای جلب خشنودی مردم، خدا را به خشم آورد، خداوند او را به مردم واگذارد.(42)مهمترین اصل در انجام همه رفتارهای سیاسی، کسب رضایت حق تعالی و انجام تکلیف شرعی خواهد بود. توجه به وسوسه های شیطانی و برخی توجیهات برای باز کردن راه گناه و رفتارهای خلاف شرع چه بسا زحمات و فعالیت های خدامحورانه انسان ها را تباه کرده و آن ها را به پرتگاه نابودی ابدی مبتلا سازد. فروختن آخرت خود به دنیای دیگران خسارتی جبران ناپذیر و مخالف اصول شرعی و اخلاقی اسلام است. به راستی آیا سرقت و خیانت به جامعه مسلمین بدتر از خیانت به یک مسلمان نیست؟ آیا مجوز شرعی برای تغییر نتیجه انتخابات و یا کم و زیاد کردن در شمارش آراء و جابجایی خروجی های صندوق های اخذ رأی وجود دارد؟
حضرت امام خمینی رحمه الله فرمودند: عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنید.
آیت الله امینی در توصیه به مجریان انتخابات فرمود: مسئولان نظام نیز وظیفه دارند در انجام وظائف خود به رعایت اخلاق اسلامی ملتزم باشند و اگر در این رابطه کوتاهی کنند گناهکارند و به نظام اسلامی نیز خیانت می کنند. یکی از کارهای مربوط به نظام اسلامی برگزار کردن انتخابات صحیح است که با همکاری مردم و همه مسئولین مربوطه انجام میگیرد. در انجام این کار مهم و سرنوشت ساز باید اخلاق اسلامی کاملا رعایت شود. انتخابات را در صورتی می توان صحیح و او ر اسلامی دانست که مسئولین مربوطه در همه مراحل، عدالت و انصاف، امانتداری، حفظ آبرو و حرمت مؤمن، اجتناب از خیانت و تقلب، خودداری و از دروغ و تهمت، و اسراف و تبذیر، را جدا رعایت کنند. در انجام این مسئولیت بزرگ اسلامی ارتکاب هیچگونه خلافی توجیه پذیر و نیست.(43)
... مسئولین برگزارکننده انتخابات در مراحل مختلف، مانند شورای نگهبان در تأیید صلاحیت کاندیداها و نظارت بر صحت اجرای انتخابات، وزارت کشور، ناظرین بر صندوق ها، همه کسانی که در رأی گیری، قرائت آرا و اعلام نتایج آراء دخالت دارند. به این عزیزان عرض می شود که شما امانتدار آرای مردم هستید. امانتداری یک وظیفه اسلامی و اجتماعی است. و خیانت در آن به هر صورت، تضییع حقوق و گناهی است بزرگ. همواره خدا را منظور بدارید. حق هیچ کس را تضییع نکنید، گرچه با یک رأی باشد، و بدانید که باید در قیامت پاسخگوی آن باشید. در این مقام که هستید از هیچ یک از کاندیداها جانبداری نکنید، گرچه به او علاقه دارید، خودت به هر کس که میل داری رأی بده، ولی حق نداری به نفع او در مراحل مختلف انتخابات تقلب کنی که تقلب در انتخابات خلاف قانون و شرع است و زیبنده نظام اسلامی نیست.(44)
ضابطه مندی
لازم است مسئولان همواره خود را مجریان قانون دانسته و متعهد به اجرای ضوابط و موازین شرعی بدانند. مقام معظم رهبری در این رابطه می فرماید: به شما برادران مسئول، اعم از ناظر و هیأت اجرایی عرض می کنم که مواظب باشید کارتان سر سوزنی از معیار قانونی تخطی نکند. نظرات و سلائق شخصی را کنار بگذارید. این که کسی به خاطر تشخیصی که از دین و انقلاب و اسلام و رهبری و ملت و دولت دارد، یک نفر را تقویت کند، یک نفر را رد کند، یک نفر را تضعیف کند، یکی را یک خرده جلو بکشد، یکی را یک خرده عقب بزند خلاف ضابطه است ... ضابطه همین است که در دست شما است، طبق همین ضابطه، دقیق، بدون رعایت حب و بغض، بدون رعایت خط و خطوط و بدون رعایت جهات سیاسی عمل کنید.(45)عدم پذیرش هدیه
دریافت هدایا و یا هر نوع خدمات رایگان از سوی مسئولین و مجریان، از اولین روزهای اجرایی فعالیت های انتخابات، همچون سمی خطرناک، حیثیت شخصی افراد و هویت اسلامی انتخابات را تهدید کرده و چه بسا نتایج خانمان برانداز خواهد داشت. انجام چنین کارهایی افراد و مسئولین را در معرض اتهامات بیشماری قرار خواهد داد. از این رو به عنوان اصلی ترین حافظ سلامت انتخابات، هشدارهای ویژه ای در این مسئله بیان کرده اند.فتوای مقام معظم رهبری در موضوع ارائه هدایا یا برخی خدمات به مسئولین و دست اندرکاران در استفتاء زیر چنین است:
سؤال: در صورتی که هدیه برای چشم پوشی و تغافل و عدم مخالفت و یا برای جلب موافقت نسبت به انجام بعضی امور باشد، قبول هدیه چه حکمی دارد؟
جواب: ... به طور کلی اگر تقدیم هدیه به قصد دستیابی به هدفی خلاف شرع و قانون و یا به منظور ایجاد تمایل در مسئول قانونی به موافقت یا چیزی که حق موافقت با آن را ندارد، صورت بگیرد گرفتن آن هدیه جایز نیست، بلکه واجب است از قبول آن خودداری شود و بر مسئولین هم واجب است از آن جلوگیری کنند. (46)
از آنجا که بسیاری از اینگونه هدایا و خدمات با نیت های غیر شرعی و قانونی نوعی رشوه برای ضایع نمودن حقوق مسلم انسان ها محسوب می گردد، حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی) فرموده اند: ... توسل به رشوه و راه های غیر قانونی برای هر عمل هرچند به منظور جلوگیری از فساد، جایز نیست.(47)
در جایی دیگر از ایشان سؤال شده است: چنانچه فردی از باب تشکر و قدردانی از کارمند، هدیه ای به او اهداء کند حکمش چیست؟ هر چند آن کارمند بدون هیچگونه چشمداشتی کاری را انجام داده باشد؟
جواب: هدیه در محیط کار و از جانب ارباب رجوع یکی از خطرناکترین چیزها است و هر چه بیشتر از آن اجتناب کنید به صرفه دنیا و آخرت شما خواهد بود.(48)
باتوجه به اینکه ارائه هدایای مالی یا جنسی یا به برخی دست اندرکاران، با اهداف غیر شرعی و به عنوان رشوه به مسئولین و مجریان پیشنهاد می شود، مراجع تقلید شیعه نظرات خود را در این موضوع به وضوح بیان کرده اند.
در این باره چنین پرسش شده است: دادن رشوه برای مشکل اداری و تسریع در کار چه حکمی دارد؟ حضرات آیات عظام امام خمینی رحمه الله ، بهجت، خامنه ای (دام ظله العالی)، صافی، فاضل، مکارم شیرازی، نوری همدانی جواب فرموده اند: با پرداخت پول یا اموالی از سوی مراجعه کننده به کارمندان اداره ها که وظیفه ارائه خدمات به مردم را دارند منجر به فساد در اداره ها خواهد شد که از نظر اور شرعی حرام است، گرفتن آن برای دریافت کننده نیز حرام است و حق او تصرف در آن را ندارند. (49)
پرهیز از باندبازی
باید افراد پاک طاهر، حتی ترجیحا بدون گرایش واضح به یک جناح و جریان، به عنوان ناظر گزینش شوند. بعضی ها آدم های خوبی هستند؛ اما واضح است که حرکت آن ها، حرکت خطی است؛ که حرکت خطی، حرکت خوبی نیست.(50)همچنین به آن ها عرض می کنم که این صندوق ها امانت ملت ایران است؛ در واقع ناموس ملت ایران است که دست شما سپرده شده است. پس با کمال دقت و مراقبت و در حقیقت شاید با اعمال نوعی وسواس در کار، مواظب باشند که آن ها را حفظ کنند؛ به شکل درستی آن ها را شمارش کنند و آن چنان که هست، آن ها را به افکار عمومی عرضه کنند. یعنی هیچ مصلحتی را از این بالاتر به حساب نیاورند و همانی را که مردم رأی دادند، از صندوق ها بیرون بیاورند و اعلان شود.(51)
پی‌نوشت‌ها:
1- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۱۹۸
2-همان
3- رساله تنبیه الامه و تنزیه المله، آیت الله نائینی، با مقدمه و تعلیقات آیت الله طالقانی، ص ۳۹
4- نشریه پرتو اندیشه، آیت الله العظمی سید محمد حسین فضل الله، شماره ۸، ص ۴۵
5- همان
6- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هیات نظارت بر انتخابات 1370/12/4
7- صحیفه نور، ج ۱۱، ص ۱۵۱
8- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
9- سوره شوری، آیه ۳۸
10- سورة آل عمران، آیه ۱۵۹
11- من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۸۴
12- وصیت نامه سیاسی الهی، ص ۱۹ و صحیفه نور، ج ۲۱
13- نهج البلاغه، حکمت ۱۷۳
14- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۱۷۹
15- همان منبع، ص ۲۰۴
16- صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۷۵
17- همان، ج ۱۸، ص ۲۳۲
18- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۲۰۳
19- همان، ص ۱۹۸
20- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، قزوین، 1382/9/26
21- پرتو اندیشه، ش ۸ ص ۴۵
22- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، 1385/9/22
23- صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۴
24- توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص ۲۰، مسئله ۲۷۵
25- همان
26- صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۷
27- همان، ج ۱۸، ص ۱۵۲
28- همان، ج ۱۷، ص ۷۹
29- همان، ج ۱۵، ص ۵۹
30- همان، ج ۱۸، ص ۲۳۱
31- صحیفه نور، ج 9، ص ۲۳۲
32- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هیات نظارت بر انتخابات 1370/12/4
33- همان
34- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۱۵۲
35- ماده ۱، بند ۱۵
36- روزنامه جمهوری اسلامی1385/6/2 همایش استانی مجلس خبرگان رهبری - تبریز مرداد ۱۳۸۵
37- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی 13875/7/18
38- همان
39- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۲۰۵
40- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، 1374/12/18
41- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
42- تحف العقول، ص ۱۹۹، به نقل از حکمت نامه بسیج، محمدی ری شهری، ص140
43- روزنامه جمهوری اسلامی ۱۳۸۵/6/2 همایش استانی مجلس خبرگان رهبری - تبریز مرداد ۱۳۸۵
44- همان
45- همان، از سخنان آیت الله امینی در همایش استانی مجلس خبرگان رهبری.
46- استفتائات رهبری، ص ۴۷، مسئله ۱۷۴۳
47- اجوبة الاستفتائات، ص ۲۳۷، مسئله ۱۰۸۳
48- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بخش استفتائات
49- رساله دانشجویی، ص ۳۷۰
50- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای هیات نظارت بر انتخابات 1370/12/4
51- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 1374/12/18
منبع: احکام انتخابات، سید سیف الله نحوی، ناشر: بهار دلها، چاپ اول، قم، 1394ش، صص 133-109
