الف: شرایط انتخاب شوندگان
١. شایستگی
مبنای دین اسلام بر این اصل استوار شده که انسان ها در تمام مراحل زندگی در برابر اعمال خود مسئول هستند. آدمی اگر برای انجام امری که توانایی آن را دارد، پیش قدم نشود و خود را به بی تفاوتی زده یا سهل انگاری کند، در پیشگاه خداوند مسئول است، همچنین اگر صلاحیت و توانایی انجام آن را نداشت، ولی هوای نفس او را به این امر واداشت و وارد میدان رقابت گردید و حق خدمت یا مسئولیت را از افراد توانا و شایسته غصب کرد و سرانجام از جایگاه مدیریتی یا مسئولیتی برخوردار شد، نزد خداوند و پیامبرش و همه مسلمانان مسئول خواهد بود. این اصل در تمام مراحل زندگی انسان جاری است و اختصاص به موضوع مشارکت در انتخابات یا دیگر مسئولیت های سیاسی و اجتماعی نخواهد داشت. بدیهی است، کسانی که از طریق تبلیغات و فعالیت های سیاسی برای فرد غیر صلاحیت دار تلاش نمایند و به تصرف غاصبانه مقام سیاسی یا اجتماعی چنین افرادی رضایت داشته باشند، خود نیز مرتکب گناه شده اند. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می فرماید: ان «من تقدم على قوم من المسلمین وهو یرى أن فیهم من هو أفضل منه، فقد خان الله رسوله و المسلمین.» (1) هرکس خود را بر جمعی از مسلمین جلو بیاندازد، در حالی که می داند، فردی شایسته تر از او در میان آنان است، یقینا به خدا و پیامبرش و مسلمین خیانت کرده است.پیشگامی یا مدیریت و به دست گرفتن پست ها و مقامات اجتماعی و سیاسی از ارکان اساسی حاکمیت ها می باشد. بر اساس این اصل مهم، وظیفه هر فرد مسلمان متعهد است که در صورت داشتن توانایی حضور و نیز برخورداری از شرائط و صلاحیت های لازم در سنگرهای خدمت به مردم، خود را معرفی و نامزد کند. به یقین چنانچه افراد شایسته و دارای صلاحیت در این صحنه حاضر نشوند، میدان برای تصدی اختیارات مردم از سوی افراد نالایق باز خواهد شد.
امام راحل رحمه الله نیز این اصل سیاسی را یادآور شده و می فرماید: کسانی که خود را کاندیدا میکنند یا کاندیدای گروه هایی هستند، اگر خود را صالح برای وکالت در یک چنین مجلسی نمی دانند و وجود آن ها در این مکان نفعی برای کشورشان ندارد، خدای متعال را در نظر بگیرند و رضای او را بر رضای خود مقدم دارند و چنین خلاف ناشایسته ای را مرتکب نشوند. (2)
آیت الله مکارم شیرازی درباره حرمت کاندیدا شدن برخی افراد فرمودند: برای برخی نیز کاندیدا شدن حرام است، زیرا آن ها می دانند از عهده این مسئولیت برنخواهند آمد و تنها در پی منافع شخصی و جناحی خود هستند.(3)
حضرت آیت الله خامنه ای(مد ظله العالی) با اشاره به لزوم توجه به معیارها در انتخاب نامزدهای شایسته افزودند: تدین، کارآمدی، دلسوزی و شجاعت، چهار شرط اصلی انتخاب کاندیداهای مناسب و شایسته است که می توان با شناخت فردی و یا مراجعه به افراد امین، اینگونه کاندیداها را شناخت و به آن ها رأی داد تا مجلسی قوی و متکی بر آرای مردم تشکیل شود و وظایف سنگینی را که برعهده دارد انجام دهد. (4)
۲. سابقه درخشان
انقلاب و حکومتی که به بهای خون هزاران نفر از شریف ترین انسان ها شکل گرفته و نتیجه زحمات گسترده فقها و بزرگان مکتب در طول قرن های متمادی بوده است، نباید به دست ناآگاهان و نااهلانی سپرده شود که توانایی درک اهمیت آن را ندارند زیرا اینان به دلیل اینکه بهایی برای انقلاب نپرداخته اند، برای حفظ و استمرار آن انگیزه ندارند.برای اداره پست های کلیدی و حساسی چون ریاست جمهوری یا نمایندگی مجلس شورای اسلامی، باید کسانی را برگزید که در کوران حوادث قبل و بعد از انقلاب ثبات رأی و استواری ایمان خویش را به اثبات رسانده اند. امیر مؤمنان علی علیه السلام درباره انتخاب کارگزاران و عوامل اجرایی مؤثر در حکومت، به مالک اشتر می نویسد: از میان کارگزارانت کسانی را انتخاب کن که دارای اوصاف زیر باشند: 1. تجربه و توانایی انجام کار داشته باشد، ۲. برخوردار از حیا باشد، ۳. دارای خانواده ای صالح باشد، ۴. پیشینه ایمانی و سابقه مذهبی پیشین داشته باشد.(5)
بنابراین، آنانی که در عرصه عمل، امتحانی پشت سر ننهاده و در فعالیت های انقلابی و اجرایی تجربه ای نیندوخته اند و یا در عمل و تجربه از قوت ایمان برخوردار نمی باشند و از خانواده ای نیکوکار نبوده اند، برای تصدی مسئولیت های سیاسی و اجتماعی و به دست گرفتن پست های کلیدی و مناصب حکومتی لیاقت ندارند.
٣. دینداری و وفاداری به اسلام
حضرت امام خمینی رحمه الله فرمود: «کسانی را انتخاب کنید که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و معتقد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتب های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند. باید به اشخاصی که احتمال انحراف در آنان میرود رأی ندهید. چه احتمال انحراف عقیدتی، (موجب) اعمال و یا اخلاقی می شود که به چنین اشخاصی اعتماد نمیشود کرد و رای به آنان موجب مسئولیت خواهد بود.»(6)«شخصی که تعهد به اسلام دارد اعتقاد به قوانین اسلام دارد و در مقابل قانون اساسی خاضع است و به اصل صد و دهم، که ظاهرا راجع به ولایت فقیه است، معتقد است و وفادار است نسبت به او، یک همچو شخصی را شماها خودتان انتخاب کنید.»(7)
امام راحل رحمه الله فرمود:مسئله انتخابات، یک امتحان الهی است که گروه گرایان را از ضوابط گرایان ممتاز میکند و مؤمنین و متعهدین را از مدعیان جدا مینماید.
آیت الله صافی گلپایگانی در این باره نوشته اند: «کسانی که متدین و ملتزم به احکام اسلام نیستند و اهل نماز و روزه و وظایف شرعیه نمی باشند لیاقت عهده داری مشاغل اجتماعی اسلامی و مناصب عمومی را ندارند و اگر عهده دار شوند، غاصب و متجاوز به حقوق عمومی شناخته می شوند».
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز فرمودند: «اساس در همه مسئولیت ها تدین، امانت و صداقت است. اگر آدم های کارآمد، امانت و صداقت نداشته باشند، کارآمدی آن ها به نفع مردم تمام نخواهد شد. علاوه بر کارآمدی، انسان ها باید متدین، امین، صادق، روراست و دل بسته به اهداف و آرمان های دینی مردم باشند. این طور افراد را پیدا کنید و به آن ها رأی دهید».(8)
امام خمینی رحمه الله در مورد این شرط از شرایط نمایندگان مجلس شورای اسلامی چنین می فرماید:«خوف آن دارم که تبلیغات برای اشخاصی که به اسلام و جمهوری اسلامی اعتقاد ندارند و اعمال و گفتار آنان در این یک سال شاهد آن است و اکنون برای راه پیدا کردن به مجلس و برای کارشکنی و جنجال در محیط مقدس مجلس شورای اسلامی، خود را هوادار اسلام و مسلمانان جا می زنند، در قشری از ملت و جوانان پاکدل تأثیر کند و آرای مقدس خود را به کسانی دهند که به نفع اجانب، با اسلام و جمهوری اسلامی مخالفت اساسی دارند. امید است ملت مبارز متعهد با «مطالعه دقیق در سوابق اشخاص وگروه ها» آرای خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، مبرا باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلامی و خیرخواهی امت، معروف و موصوف باشند. باید بانک ملت شریف بدانند که انحراف از این امر مهم اسلامی، خیانت به اسلام و کشور است.»(9)
بنیانگذار جمهوری اسلامی شرایط رئیس جمهور و وکلای مجلس را چنین بیان داشته اند: «رئیس جمهور و وکلای مجلس از طبقه ای باشند که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشند، نه از سرمایه داران و زمین خواران و صدرنشینان مرفه و غرق در الذات و شهوات که تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پابرهنگان را نمی توانند بفهمند».(10)
۴. تخصص
اداره امور کشور نیاز به قوانینی دارد که از سوی کارشناسان و متخصصان فهیم و کارآمد ملت وضع شده باشد. از این رو، داشتن تخصص از شرایط کارگزاران محسوب می شود. امام خمینی رحمه الله در این باره فرمودند: مجلس، همان طور که محتاج به علما و روحانیون مطلع از احکام شرعی و وانا الان سیاسی اسلام است، محتاج به متخصصین رشته های مختلفی است که کشور احتیاج به آن ها دارد. مجلس، امروز مواجه است با دنیای پر آشوب و صنعتی و سیاسی پیچیده و فرهنگ های غربی و شرقی و صحنه های ان تنازع بقا بین المللی و چنین مجلسی باید انباشته از مطلعین و دانشمندان و متخصصان در هر رشته باشد.(11)کسانی که کاندیداهایی به ملت معرفی می کنند، در نظر داشته باشند که از مطلعین هر رشته تخصصی چند نفری در بین کاندیداهای آن ها باشد. رهبر معظم انقلاب فرمودند: تدین، کارآمدی، دلسوزی و شجاعت، چهار شرط اصلی انتخاب از کاندیداهای مناسب و شایسته است که می توان با شناخت فردی و با مراجعه به افراد امین، اینگونه کاندیداها را شناخت و به آن ها رأی داد.(12)
ب: وظایف و اختیارات
1. وظایف و اختیارات مجلس خبرگان رهبری
از آنجا که بر اساس قضاوت همه عقلای جهان، تشکیل حکومت و تعیین حاکم امری اجتناب ناپذیر است و تردیدی نیست که در عصر غیبت امام معصوم عجل الله فرجه الشریف و در زمان حاضر، تشکیل حکومت اسلامی بر عهده مسلمانان بوده و آنان، خود باید بر مبنای کتاب خدا و سیره رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، فرمانروای جامعه را تعیین کنند.(13) از این رو طراحان قانون اساسی در جهت دست یابی به مصداق کامل فرمانروا و رهبر، به منظور اداره نظام دینی، مجلسی را تحت عنوان مجلس خبرگان رهبری پیش بینی کردند تا مسائل مربوط به دستگاه رهبری را رسیدگی و اجرا نماید. بنابراین، با وجود مجلس خبرگان مسند رهبری هیچگاه خالی نمی ماند. رهبر معظم انقلاب اسلامی ضمن تبیین جایگاه مجلس خبرگان، فرمودند:انتخابات مجلس خبرگان یکی از مهمترین انتخابات های ماست. مجلس خبرگان باید همیشه آماده باشد؛ بنابراین، سطح مجلس خبرگان، باید بالاترین سطح انتخاب و تشکیل شده باشد از انسان های امین، عاقل، صالح، خیرخواه جامعه، حاضر برای روز مبادا و لحظه موعودی که ممکن است پیش بیاید؛ تا بتوانند در لحظه معین کار بزرگ خود را که عبارت است از انتخاب رهبر انجام بدهند. لذا انتخابات بسیار مهمی است. بایستی این مجلس همیشه آماده به کار بماند؛ حاضر باشد؛ افراد آن منتخبان مردم، منتخبانی باشند که مردم بتوانند به آن ها اعتماد کنند و به آن ها دل بدهند. گزینشی را که آن ها خواهند کرد، آن گزینش را مردم بپذیرند و مورد قبول مردم قرار بگیرد.(14)
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سه وظیفه خطیر را برای این مجلس مقرر کرده است.
* تعیین رهبر
اصل یکصد و هفتم قانون اساسی مقرر می دارد: « تعیین رهبر به عهده خبرگان منتخب مردم است. خبرگان رهبری و درباره همه فقهای واجد شرایط مذکور در اصل پنجم و یکصد و نهم بررسی او و مشورت می کنند. هرگاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسائل سیاسی و اجتماعی یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یکصد و نهم تشخیص دهند، او را به رهبری انتخاب میکنند و در غیر این صورت، یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی میکنند....»* نظارت بر رهبر
در نظام اسلامی، برای حفظ سلامت اعتقادی و سیاسی صاحبان قدرت، علاوه بر اهرم های کنترل درونی از قبیل ایمان، عدالت و تقوا، نوعی، نظارت قانونی که توسط نهاد خاصی اعمال گردد و پشتوانه حقوقی دارد، در نظر گرفته شده است. در این نظارت، تنها به ارزیابی حوادث آشکار و موضع گیری های پیدا اکتفا نشده، بلکه حق تحقیق و تفحص دستگاه رهبری و تمامی سازمآن ها و مجموعه های وابسته به آن را داشته و می تواند از مقام مسئول پاسخ بخواهد.(15) بر این اساس، مجلس خبرگان طبق اصل یکصد و یازدهم موظف است همواره وجود شرایط در رهبر را احراز کند و همواره رهبر و نحوه اداره امور توسط وی را زیر نظر گرفته و نظارت خویش را اعمال کند.(16) بنابراین، یکی از وظایف مهم مجلس خبرگان، «نظارت بر بقای شرایط رهبری» است.* عزل رهبر
بر اساس اصل یکصد و یازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ «هرگاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است از مقام خود بر کنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم می باشد».۲. وظایف و اختیارات رئیس جمهور
یکی از افرادی که توسط مردم و با برگزاری انتخابات برگزیده می شود و مسئولیت قوه مجریه را بر عهده می گیرد رئیس جمهور است.بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مقام ریاست جمهوری، عالی ترین منصب اجرایی پس از رهبری است. نظام امور کشور توسط سه قوه مجریه، مقننه و قضائیه سامان می یابد که رئیس جمهور سکان هدایت قوه مجریه را بر عهده دارد؛ قوه ای که چه از نظر دستگاه های زیر مجموعه و چه از نظر اختیارات و وظایف محوله از سوی قانون از قوای دیگر گسترده تر می باشد.
از این رو برای آشکار شدن بهتر و کامل این مقام سیاسی و اجرایی لازم است وظایف و اختیارات ریاست جمهوری به طور اجمال بیان شود؛ تا از این منظر اهمیت انتخاب رئیس جمهور و نقش اساسی آرای مردم در محول نمودن این مقام به کاندیدای منتخب خویش نمایان گردد:
١. امضای عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، موافقت نامه ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولت ها و همچنین امضای پیمان های مربوط به اتحادیه های بین المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس جمهور یا نماینده قانونی اوست.(17)
۲. رئیس جمهور مسئولیت امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور را مستقیما بر عهده دارد.(18)
3. سفیران، به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تصویب رئیس جمهور تعیین می شوند. رئیس جمهور استوارنامه سفیران را امضا می کند و استوارنامه سفیران کشورهای دیگر را می پذیرد.(19)
۴. اعطای نشان های دولتی با رئیس جمهور است.(20)
۵. ریاست هیئت وزیران با رئیس جمهور است که بر کار وزیران نظارت می کند.(21)
۶. شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس جمهور با وظایفی سه گانه تشکیل می گردد.(22)
۷. عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی یکی دیگر از مسئولیت های رئیس جمهور است.(23)
8. عضویت و ریاست در برخی شوراها و مجامع مهم مانند؛ مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای با پول و اعتبار از جمله مسئولیت های رئیس جمهور است.
9. یکی از وظایف بسیار مهم رئیس جمهور، انتخاب وزیران مناسب و لایق برای تشکیل کابینه است که در این باره گزینش افراد نقش حیاتی و مهمی در اداره امور کشور دارد که انتخاب شایسته این افراد سبب به سامان شدن امور کشور و رشد و تعالی اقتصادی و فرهنگی آن خواهد بود و شاید یکی از راه های ضربه زدن به نظام در گزینش افراد نامناسب برای پست حساس وزارت می باشد.
علاوه بر اینها، از جمله اختیارات رئیس جمهور این است که می تواند برای خود بنا به ضرورت و نیاز، معاونان و مشاوران مختلفی انتخاب کند.
به طور کلی، در نظام جمهوری اسلامی بیست و یک وزارتخانه و بیش از بیست سازمان بزرگ دولتی زیر نظر رئیس جمهور فعالیت می کنند. با توجه به اختیارات و وظایف مهم ریاست جمهوری در نظام اسلامی، بایسته است این مسئولیت به لایق ترین فرد داده شود.
٣. وظایف و نقش نمایندگان مجلس
مجلس شورای اسلامی، که رکن اصلی در تصویب قوانین کشور محسوب شده، اختیارات کاملی در نصب و عزل وزیران دارد و می تواند بر قوه مجریه و دستگاه اجرایی دولت نظارت داشته، در سمت گیری کلی نظام به سوی صلاح و فساد تأثیری انکارناپذیر گذارد. بنابراین، سرنوشت ملت در مجلس شورای اسلامی رقم می خورد و گاه تصمیم گیری های مجلس در مسائل پیچیده جهانی، به ویژه دنیای اسلام، آثاری شگرف و بنیادین بر جای می نهد.
اهمیت قوه مقننه
اهمیت قوه مقننه از این جهت دارای حساسیت بسیاری است که مردم می توانند با انتخاب نمایندگان مجلس در جهت حاکمیت اسلام و قوانین الهی یا ترویج ضدیت با دین گامی اساسی بردارند و در یک کلمه سعادت و خوشبختی یا ذلت و بدبختی جامعه در دست مجلس شورای اسلامی است.علاوه بر شرایطی که برای همه منتخبان در نظام جمهوری اسلامی در مطالب قبلی گفته شد، برخی از اختیارات و وظایف اختصاصی نمایندگان مجلس شورای اسلامی عبارت است از:
1. وکالت
٢. نصب و عزل وزیران
٣. نظارت بر قوه مجریه و دستگاه های اجرایی دولت
۴. تأثیر بر خط و مشی کلی نظام
درباره ماهیت «وکالت» نمایندگان مجلس گفته شده است: انتخاب از سوی انتخاب کننده به معنی وکالت است و نامزد پیروز، وکیل مردمی است که او را برگزیده اند. بنابراین، انتخابات، دربردارنده مفهوم «وکالت» بوده و در درون وکالت، مفهوم «بیعت» نیز نهفته است. زیرا کسی که با دیگری به صورت مطلق بیعت می کند، حکومت را به صورت مطلق به او واگذار می کند. مردمی هم که وکالت مطلق به نامزدی می دهند به او این حق را می دهند که در امورشان هر گونه خواست تصمیم گیری کند و معاهدات و پیمان هایی را که مربوط به زندگی عمومی مردم است و او صلاح در امضای آن می بیند، امضاء کند. (24)
مقام معظم رهبری به مطلب مهمی اشاره کرده اند که اهمیت مجلس و انتخاب درست نمایندگان آن را می رساند: مجلس با قانونگذاری، راه حرکت عمومی کشور و دستگاه ها را مشخص می سازد و در واقع سرنوشت کشور و ملت را رقم می زند. به همین علت شرکت مردم در انتخابات به معنای دخالت در سرنوشت خودشان و سرنوشت کشور است.(25)
امام خمینی رحمه الله می فرمایند: من متواضعانه از شما میخواهم که حتی الامکان در انتخاب اشخاصی با و هم موافقت نمائید و اشخاصی اسلامی، متعهد، غیر منحرف از صراط الهی را در نظر بگیرید و سرنوشت اسلام و کشور خود را به دست کسانی دهید که به اسلام و جمهوری اسلامی و قانون اساسی معتقد و نسبت به احکام نورانی الهی متعهد باشند و منفعت خود را بر مصلحت کشور مقدم ندارند.(26)
امید است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه ها، آراء خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، مبرا باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواهی امت معروف و موصوف باشند. باید ملت شریف بدانند که انحراف از این امر مهم اسلامی، خیانت به اسلام و کشور است و موجب مسئولیت عظیم است.(27) باید دانست مسلمان بودن تنها، فایده ای ندارد، باید جمهوری اسلامی را قبول داشته باشد و از مسائل روز اطلاع داشته باشد. سعی کنید مثل مرحوم مدرس را انتخاب کنید. البته مثل مدرس که به این زودی ها پیدا نمی شود؛ شاید آحادی مثل مدرس باشند. کسانی را که انتخاب می کنید باید مسائل را تشخیص دهند، نه از افرادی باشند که اگر روس یا آمریکا یا قدرت دیگری تشری زد بترسد، باید بایستند و مقابله کنند.(28)
حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی) در تبیین جایگاه مجلس فرموده اند: سلامت مجلس، سلامت قوانین و سرمایه های کار را به دنبال دارد. سلامت نظام، به سلامت مجلس وابسته است، یک مجلس سالم و قوی و کارآمد که دارای اعضای مؤمن و منطبق با ضوابط است.
آن نماینده ای که وارد مجلس می شود، باید یک انسان صالح باشد. اگر کسی فاسد است، فساد مالی، یا فسادهای گوناگون اخلاقی، یا فساد عقیدتی و سیاسی، اگر کسی فتنه گری می کند، نظام را تضعیف می کند و کارایی دستگاه ها را از آن ها می گیرد به تعبیر رسایی که بین مردم رایج است، چوب لای چرخ دستگاه می گذارد، واقعا نمی تواند در آن تریبون به آن عظمت حضور پیدا کند.
برای چنین فردی، دروغ گفتن، بلکه مردم را بناحق تهییج کردن، حق را باطل و باطل را حق جلوه دادن، اهمیتی ندارد! باید جلوی چنین افرادی را گرفت و نباید گذاشت به مجلس راه پیدا کنند.(29)
نمایندگان ملت، ضمن متدین بودن و کارآمدی، باید دلسوز مردم بخصوص طبقات محروم باشند و خود را وامدار پول و قدرت نکنند و با شجاعت و پایداری در برابر دشمنان ملت به وظایف سنگین خود عمل کنند.(30)
نمایندگانی که با آرای ملت، وظیفه ساماندهی اداره امور کشور را دارند، در مقابل حق واگذار شده به آنان، مسئول هستند. حضرت آیت الله صافی گلپایگانی در این باره خاطرنشان کرده اند: کاندیداها باید بدانند اگر انتخاب شدند، برای هر قیام و قعود در مجلس، در برابر خدا و مردم مسئول اند و باید پاسخگو باشند.(31)
پی‌نوشت‌ها:
1- الغدیر، ج ۸ ص ۲۹۱
2- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۲۳۲
3- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
4- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله سید علی خامنه ای (مد ظله العالی) 1386/5/21
5- نهج البلاغه، نامه ۵۳
6- صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۷۵.
7- همان، ص ۱۵۱.
8- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی 1385/9/22
9- صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۳
10- همان، ج ۲۱، ص ۱۸۷؛ وصیت نامه سیاسی الهی امام خمینی رحمه الله
11- همان، ص ۲۳۲
12- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، 1386/5/21
13- علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج ۴، ص ۱۲۵
14- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اقشار مختلف مردم.1385/9/22
15- آشنایی با مجلس خبرگان رهبری، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، ۱۳۸۵، ص ۲۹
16- نشریه حکومت اسلامی، سال سوم، ش ۲، صص ۱۰-۱۹؛ مشروح مذاکرات قانون اساسی، صص ۱۰۶۲ - ۱۱۱۲؛ مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، صص ۱۲۱۳ - ۱۲۹۵
17- قانون اساسی، اصل یکصد و بیست و پنجم
18- همان، اصل یکصد و بیست و ششم
19- همان، اصل یکصد و بیست و هشتم
20- همان، اصل یکصد و بیست و نهم
21- همان، اصل یکصد و سی و چهارم
22- همان، اصل یکصد و هفتاد و ششم
23- همان، اصل یکصد و هفتاد و هفتم.
24- نشریه پرتو اندیشه، آیت الله سید محمد حسین فضل الله، شماره ۸ ص ۳۸
25- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب در خطبه های نماز جمعه تهران1382/11/24
26- صحیفه نور، ج ۱۱، ص ۲۶۹
27- همان، ج ۱۲، صص ۳ - ۴
28- همان، ج ۱۸، ص ۱۹۸
29- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای هیات نظارت بر انتخابات ۱۳۷۰/12/4
30- همان
31- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
منبع: احکام انتخابات، سید سیف الله نحوی، ناشر: بهار دلها، چاپ اول، قم، 1394ش، صص48-35
.jpg)
