بیدارسازی و هدایت انسان ها برای شناخت حق از باطل و شناساندن بهترین راه و مسیر حرکت های فردی و اجتماعی جهت انتخاب و گزینه اصلح، از مسائلی است که به عنوان امر به معروف و ارشاد جاهل مورد توجه اندیشمندان مسلمان و فقهای شیعه قرار گرفته و می گیرد.

با توجه به اینکه فعالیت های ضابطه مند تبلیغاتی با هدف بهترین تصمیم گیری برای تغییر وضع نامطلوب اجتماعی و تدبیر صحیح امور اجتماعی از مهمترین نیازمندی های جوامع بشری به حساب می آید، بدیهی است گام برداشتن برای چنین هدفی، نه تنها مطلوب و مورد رضایت حق تعالی است بلکه ضرورت عقلی و شرعی آن اجتناب ناپذیر است. از سوی دیگر بیان نظرات و دیدگاه های مختلف هر یک از نامزدها و نیز آگاه سازی دیگران نسبت به استعدادها و صلاحیت ها و لیاقت های وی و سرانجام تبلیغات انتخاباتی از حقوق مسلم تمامی کاندیداها بشمار می آید.

امام خمینی رحمه الله در این باره فرمود: ... همه حق تبلیغات صحیح برای خود یا کاندیداهای خود یا دیگران را دارند و هیچ کس نمی تواند جلوگیری از این حق نماید.(1)

بر این اساس، امروزه اهمیت و تأثیر تبلیغات در هدایت و جهت گیری های شهروندان یک جامعه بر کسی پوشیده نیست، تبلیغات و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در امور سیاسی یک جامعه، از جمله در انتخابات، جزء مطالبات اساسی یک جامعه پویا و ارزنده تلقی گردیده و از عوامل حیات سیاسی انسان ها است.

برای شرکت گسترده مردم در انتخابات، از دو جهت نیاز به تبلیغات است، یکی تبلیغ و تشویق مردم به احساس وظیفه و شرکت در انتخابات، دیگری شناخت صحیح و معرفی افراد انتخاب شونده، تا رأی دهندگان از روی بصیرت وارد عمل بشوند و بتوانند فرد اصلح را انتخاب کنند.

بدیهی است، هر گونه تبلیغ و آگاه سازی مخاطب چه نسبت به اصل حضور در انتخابات و چه نسبت به توانمندی ها و صلاحیت های کاندیداها می بایست بر محور اصول پذیرفته شده فقه و حقوق اسلامی و مطابق با ارزش های اخلاقی دین باشد. عدم رعایت موازین شرعی در تبلیغات انتخاباتی، موجب ضایع کردن حق الناس و نارضایتی خداوند متعال است.

متأسفانه در برخی مواقع دیده می شود که حتی اخلاق و حقوق شرعی شهروندان و حق الناس در عرصه هایی مثل تبلیغات انتخاباتی رعایت نمی شود و این بر خلاف اصول دینی و اسلامی است.

در منطق اسلامی، قدرت و عزت و آبرو و خوشنامی و امکانات، انحصار برای خدمت به مردم و حرکت دادن خود و جامعه و کشور در راه نظام مقدس اسلامی و رسیدن به آرمان بلندی است که تمام مردم جهان نیازمند آن هستند.

حضرت امام رحمه الله می فرمایند: «.... اگر احتمال بدهیم به واسطه تبلیغات انتخاباتی ما اسلام و جمهوری اسلامی در ضرر است باید آن جور تبلیغاتی که خطرناک است دست از آن برداریم ... گاهی با اسم اسلام یا با توهم اسلامی بودن، یک اموری انجام میگیرد که بر خلاف اسلام است...»(2)

با توجه به اینکه تبلیغات در اندیشه اسلامی برای معرفی و بیان خوبی ها و تشویق و ترغیب افراد به نیکی و انتخاب نیک سیرتان برای حفظ و تقویت تعالیم اسلام خواهد بود، پیروی از اصول اخلاقی دین، بر کاندیداها و هواداران آنان ضروری است.

بنیانگذار جمهوری اسلامی در این باره فرموده اند:«... سعی کنید تبلیغات انتخاباتی شما در چهار چوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود و از کارهایی که با شؤونات اسلام منافات دارد جلوگیری گردد. باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است.»(3)

بنابراین، منطق تبلیغات و حتی شیوه برگزاری انتخابات در کشور ما با کشورهای غربی متفاوت است و بر همین اساس ما باید در عملکرد انتخاباتی خود از اصول اخلاقی خاص پیروی کنیم.

در انتخابات در کشور ما باید مسابقه خدمت به خلق خدا باشد نه مسابقه برای کسب قدرت و این منطق انتخابات اسلامی است. همان گونه که شهید مظلوم، متفکر کم نظیر، آیت الله بهشتی فرمود: ما شیفتگان خدمتیم نه تشنگان قدرت.

در این مقاله، برخی ضوابط دینی ویژه فعالیت های تبلیغاتی و اخلاق صحیح رقابت های سیاسی را مرور کرده و سپس به منکرات تبلیغاتی پرداخته و در نهایت نقش رسانه ها در تبلیغات انتخاباتی مورد توجه قرار گرفته است.

الف) ضوابط اسلامی تبلیغات

1. اخلاص و اسلام خواهی

بر مبنای این اصل قرآنی که انسان ها همواره در حال امتحان الهی هستند، ساز و کارهای عملی مربوط به تبلیغات انتخاباتی یکی از میادین آزمون انسان ها و مشخص شدن میزان تقوا و خدامداری یا نفس پرستی کاندیداها و هواداران آن ها می باشد. میزان خلوص و پاک سیرتی افراد و یا آلودگی های قلبی و درونی انسان ها در دوران انتخابات به راحتی نمایان می شود. امام خمینی رحمه الله این حقیقت اجتناب ناپذیر را چنین گوشزد کرده است.

«... آن کسی که تبلیغ میکند برای خودش یا برای غیر، این آزمایش اش همانجاست.... تویی که فعالیت میکنی و تبلیغ میکنی برای انتخابات، تبلیغ خودت را میکنی یا تبلیغ برای اسلام میکنی؟ اگر برای رسیدن به مجلس است، دلت میخواهد مجلس بروی ... شما تبلیغ برای خودت میکنی که همان تبلیغ برای شیطان است چون حب نفس دارد».(4)

۲. قانون مداری

رعایت قوانین مختلف در جوامع که بر مبنای مصلحت عمومی افراد وضع شده است، همواره ضامن کنترل و تنظیم رفتارهای فردی، اجتماعی و سیاسی یک جامعه است و تخلف از آن موجب ایجاد اختلال و برهم زدن نظم عمومی جامعه خواهد شد. از آنجا که توجه به اصل رعایت نظم و مقررات از تعالیم اخلاقی و حقوقی اسلام است، مورد توصیه و تاکید فقهای شیعه قرار گرفته است.

انحرافات همیشه به تدریج در یک رژیم وارد می شود و در آخر، رژیمی را ساقط می کند. لازم است همه به طور اکید به مصالح اسلام و مسلمین توجه کنیم و به قوانین، هر چند مخالف نظر و سلیقه شخص مان باشد، احترام بگذاریم.(5)

بنیانگذار جمهوری اسلامی با ارج نهادن به حقوق سیاسی نامزدهای انتخاباتی، به منظور تبلیغ و معرفی خویش به مردم، فرموده اند: ... لازم است تبلیغات موافق مقررات دولت باشد.(6)

حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی) در لزوم تبعیت از قانون در همه امور فرموده اند:
«... بنده به خیلی از این قوانینی که در مجلس تنظیم می شود، اعتقادی ندارم و آن ها را قبول ندارم، ولی وقتی قانون شد، بنده هم به صورت یک قانون عمل میکنم و مخالفت نمیکنم».(7)

مسئله مراعات مقررات و عدم تخلف از قانون در فتوای فقهای بزرگوار نیز به صراحت آمده است:

سؤال: تخلف از قوانین و مقررات جمهوری اسلامی در مسائل مربوط به انتخابات چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست.(8)

سؤال: چیزی که در جامعه مفسده به بار می آورد و یا باعث اختلال نظام اجتماعی می شود، حکمش چیست؟
جواب: حرام است، و حرمتش قطع نظر از عظم و کبرش جزء بدیهیات و ضروریات اسلام است، و عقل و نقل بر لزوم ترکش متفق اند و هر امری که احتمال انجرار به اختلال نظام را بیاورد، حرام و باید از آن جلوگیری شود.

٣. رعایت حرمت شخصیت ها

از آنجا که حرمت شخصیت های اجتماعی همه مؤمنان، به ویژه افراد ممتاز، بر همه لازم است و چنین شخصیت هایی اعم از حوزوی و دانشگاهی، بخشی از سرمایه های ملت محسوب می شوند و هزینه های هنگفتی از بیت المال صرف شده تا این سرمایه ها آماده فعالیت های سازنده برای کشور شده اند، حفظ حرمت و جایگاه اجتماعی آن ها از وظایف همه هموطنان است.

متأسفانه در برخی موارد در تبلیغات انتخاباتی، با تأثیرپذیری از ادبیات رفتاری و رسوم ناپسند متداول در غرب، حرمت شخصیت ها از طرف برخی افراد مورد هتاکی و تخریب واقع شده است؛ در حالی که گناه شکستن حرمت آن ها از گناه شکستن حرمت کعبه زیادتر است. امام صادق با فرموده است: و «المؤمن أعظم حرمة من الکعبة»(9)

احترام مؤمن از احترام کعبه زیادتر است.. در تبلیغات انتخاباتی، اگرچه نقادی اندیشه ها با هدف آشکار شدن نقاط قوت و ضعف و مشخص شدن گفتار حق از باطل امری ضروری است و موجب افزایش شناخت و آگاهی مردم برای انتخاب واقعی و شایسته می شود، اما نقد صاحبان اندیشه و ذکر نامشان موجب برخی تخلفات شرعی شده و چه بسا این کار موجب موضعگیری های شخصی گردیده و هتاکی هایی را از سوی موافقان و مخالفان کاندیدای نقد شده به دنبال داشته باشد. بنابراین، اینگونه رفتارهای افشاگرانه بر خلاف اصول شرعی و مصالح عمومی کشور است.

حضرت امام خمینی رحمه الله در این باره فرموده اند: هیچ گروهی و شخصی حق ندارد به دیگران که مخالف نظرشان هستند توهین کنند یا خدای نخواسته افشاگری نمایند.(10)

البته چنانچه برخی از کاندیداها با توسل به حیله های عوام فریبانه، سوابق بسیار منفی و اندیشه ها و اهداف پلید خود را تا قبل انتخابات پنهان کرده باشند و بخواهند از حسن ظن مردم پاک سیرت سوء استفاده کنند و با کسب آرای غیر واقعی قصد شکستن آرای شایستگان و یا رسوخ در بدنه نظام اسلامی را داشته باشند، لازم است با حفظ همه موازین شرعی و بر اساس نهی از منکر، فرد مزبور را از اعمال شیطانی اش بازداشت و مردم را به پرهیز از چنین افرادی واداشت، اما چنانچه او همچنان به فریب کاری و ظاهر سازی خویش ادامه داد، در این صورت به منظور نجات مردم از دام های شیطانی چنین دغلبازانی، لازم است توطه آن ها را نقش بر آب کرد.(11)

سؤال: بیان انحرافات اجتماعی یا سیاسی یا اخلاقی و مذهبی برخی افراد به منظور جلوگیری از اغفال مردم و ارشاد جاهل و نهی از منکر جایز است یا خیر؟
جواب: در صورتی که این کار، تنها راه نهی از منکر باشد اشکالی ندارد.(12)

۴. قضاوت های عادلانه

قرآن مجید فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَ لَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» (13) دشمنی با گروهی، شما را به بی عدالتی نکشاند، عدالت را پیشه کنید که آن به تقوی و پرهیزکاری نزدیک تر است.

انسان ها در رفتار و عملکردهای سیاسی - اجتماعی خویش دارای ظرفیت ها و توانمندی های مختلف هستند. همچنین میزان تقوای افراد در ایفای مسئولیت های واگذار شده به آنان نیز سهم به سزایی خواهد داشت.

از این رو لازم است هنگام قضاوت در کارها و عملکردهای آنان، از دایره انصاف و عدالت بیرون نرفته و از قضاوت های ظالمانه و گناه آلود پرهیز کرد. بر اساس اوامر قرآن، نه تنها در قضاوت نسبت به دوستان و نیروهای خودی، بلکه در قضاوت نسبت به دشمنان نیز می بایست عدالت را پیشه ساخت زیرا این عمل نشان از تقوای درون دارد.

بنابراین، نادیده گرفتن زحمات و فعالیت های شایسته نمایندگان و مسئولان در دوره های پیشین و زیر سؤال بردن کارهای خوب و مثبت افراد و به اصطلاح سیاه نمایی دیگران، عملی برخلاف تقوا و از آداب منفی سیاست بازان دنیاطلب است. تشکر از زحمات مسئولین و خدمتگزاران گذشته، وظیفه ای منطقی و مورد رضایت پروردگار بوده و نشان از روحیه شکرگزاری از خداوند متعال است.

امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «من لم یشکر المنعم من المخلوقین لم یشکر الله عزوجل»(14)؛
کسی که از افراد نیکوکار تشکر نکند شکرگزاری خداوند را نکرده است.

اصول اخلاقی اسلام و عقل سلیم بشری رفتارهای خارج از عدل و انصاف را مغایر با روح تقوا و خدامحوری دانسته است. چه بسا زیر سؤال بردن دست اندرکاران قبلی نظام، به انکار و زیر سؤال بردن طرح ها و مصوبات و قوانین قبلی آن سیستم حکومتی و نظام اسلامی منجر شود.

عبرت از مشروطه

تاریخ همواره معلم انسان هاست و خردمندان در پیمودن مسیر صحیح زندگی از آن غافل نمی باشند. به یقین بهره گیری از این راهنمای هدایت، در مسایل سیاسی و اجتماعی اهمیت فوق العاده ای دارد.

حوادث انقلاب مشروطه، از بهترین تجربه های سیاسی اجتماعی کشور ایران است و از همین رو حضرت امام خمینی رحمه الله ، در مباحث اخلاق انتخاباتی همه اقشار ملت را به عبرت آموزی از آن دوران توصیه کرده و فرموده اند: ممکن است که اگر اشخاص هوشمند تنبه ندهند و بیدار نشوند، این انتخابات موجب این بشود که دودستگی های زیادی ایجاد شود و این همان مسأله مشروطه است باید مردم توجه کنند خصوصا روحانیون ... همه جا توجه کنند که مسأله، مسأله مشروطه نشود که یک دسته برای خاطر این که یک کاندیدایی دارند، دیگران را بکوبند، آن دسته هم برای همین کاندیدای خودشان، این را بکوبند. اگر همه برای خدا هست، با هم تفاهم کنید. البته تبلیغ مانعی ندارد لکن مثل مشروطه نشود....(15)

ایشان همه علماء و روحانیون، روشنفکران، نویسندگان و گویندگان را به این تکلیف الهی توصیه کرده و فرموده اند: و به همه تکلیف شرعی است که نگذارید مساله مثل مساله مشروطه بشود و عبرت بگیرید از آنجا، اگر مثل آن بشود، آن هایی که مخالف با اسلام و جمهوری اسلامی هستند و بازیگر هستند، آن ها می آیند قبضه میکنند. یکی از اموری که خیلی لازم است، همین مساله است که باید تذکر بدهند آقایان ....

بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، همگان را از رفتارهایی همانند دوران مشروطه پرهیز داده و فرمودند: ... این توطئه را که می خواهند با اسم خطوط مختلفه، یک دسته را طرفدار یک دسته بکنند و یک دسته را طرفدار یک جبهه (دیگر) بکنند و در صورتی که خود آن ها با هم اختلاف ندارند، مریدها به اختلاف بیفتند و کم کم در همه جا همان حرف هایی که در مشروطه بود، که در یک شهر یک دسته اهل منبر مشروطه بودند، یک دسته اهل منبر مستبد بودند، و در خانه ها همین مسائل بود و در بازار همین مسائل بود، یک وقت اینطور نشود که مردم را به جان هم بیندازند، این برای طرفداری از فلان شخصیت و آن برای طرفداری از فلان شخصیت ....

ب) منکرات تبلیغاتی

در دوران تبلیغات انتخاباتی، به دلیل وجود رقابت های شدید بین کاندیداها و هوادارن آن ها و جناح های مختلف سیاسی و تلاش برای کسب آرای بیشتر، رفتارهایی از سوی برخی مردم رخ می دهد که به دلیل ضعف های فرهنگی یا اعتقادی عده ای از آنان، اوضاع اجتماعی مردم دچار نابسامانی هایی شده و تعدادی از فعالان سیاسی، مرتکب تخلفات و گناهانی می گردند.

برخی از این گناهان و جرائم انتخاباتی عبارتند از: عوام فریبی، دادن وعده های دروغین و غیر قابل عمل، تعریف ها و تمجیدهای بی جا و ناروا، تبلیغات پر زرق و برق غیر ضرور با اسراف و تبذیر و شعارهای انتخاباتی توخالی، ایجاد خسارت های مالی به اموال خصوصی افراد، اسراف و افراط در هزینه های انتخاباتی، استفاده از اموال عمومی و امکانات بیت المال، اعمال نفوذ برخی صاحب منصبان، افزایش تهمت و شایعه پراکنی، تسویه حساب های شخصی و گروهی، درگیری های قومی و نژادی، آزارها و مزاحمت های صوتی، استفاده ابزاری از مقدسات و آموزه های دینی، دست یازیدن به شیوه های تبلیغاتی غیر اسلامی و غربی و خرید و فروش آراء و ...

حضرت آیت الله مکارم شیرازی درباره پرهیز از روش های غربی در انتخابات فرمودند: مشکل تبلیغات در انتخابات، الگوگیری از غربی هاست. نباید در این زمینه از غرب الگو بگیریم. انتخابات باید به گونه ای باشد که در شأن جمهوری اسلامی باشد.(16)

هر یک از رفتارها و عناوین فوق به دلیل تعارض با اصول اخلاقی و نظرات فقهی مراجع تقلید، می تواند مورد خطاب و نهی فقها واقع گردد. به علاوه اینکه، انجام این کارها عواقب ناگواری برای شهروندان داشته و موجب غیر اخلاقی شدن فضای انتخابات و نگرانی های مختلف افکار عمومی، پرهیز افراد شایسته و متخلف و دارای شرایط از ورود در صحنه های انتخاباتی و ایجاد روحیه بی تفاوتی و رویگردانی از انتخابات در مردم، گزینش غیر صحیح و نامعقول و عدم انتخاب کاندیدای شایسته و اصلح و ... می شود. در چنین موقعیتی نقش تبلیغی و رسالت نخبگان و مراجع سلامت بخشی به فضای اخلاقی و اعتقادی جامعه، بسیار آشکار خواهد شد در این مختصر، برخی از اینگونه مطالب بررسی خواهد شد.

1. تخریب شخصیت

حضرت خمینی امام رحمه الله فرمودند: ... سعی کنید تبلیغات انتخاباتی شما در چهارچوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود و از کارهایی که با شؤونات اسلام منافات دارد جلوگیری گردد ...

در جریان تبلیغات انتخاباتی، گروهی از افراد بی اطلاع یابی اعتنا به ارزش های اخلاقی اسلام، دست به ترور شخصیت و انتشار تهمت و شایعه پراکنی زده و به جای نقد و ارزیابی دیدگاه ها و طرح و برنامه نامزدها، به نقد و نفی شخصیت آن ها پرداخته و مرتکب گناهان بزرگ می شوند که در شأن انسان مسلمان و زیبنده جامعه اسلامی نیست. برخی از این گنهکاران برای معقول دانستن کارهای خود، به توجیهاتی متوسل می شوند، در حالی که بر اساس موازین فقهی شرع مقدس، برای جلوگیری از تخلفات و گناهان دیگران اجازه ارتکاب گناه نخواهیم داشت.

حضرت امام خمینی رحمه الله در رساله توضیح المسائل خویش فرموده اند: جایز نیست برای جلوگیری از معصیت، ارتکاب معصیت مثل فحش، دروغ و اهانت .....(17)

مرحوم آیت الله گلپایگانی، سیاه نمایی و هتک حرمت و آبروریزی دیگران را مخالف فقه و حقوق اسلامی دانسته و فرموده اند: از چیزهایی که احترام بسیار دارد جان و مال و آبروی مسلمان است که هیچ کس بدون حکم شرع حق تجاوز به حقوق آن ها را ندارند.(18)

تمسخر و تحقیر انسان های مؤمن با هر ابزار و عناصر گفتاری و نوشتاری و امثال آن از قبیل فیلم، عکس، نقاشی، و اشاره و کنایه و نمایش از مصادیق هتاکی مؤمن بشمار می آید و خلاف شرع مقدس می باشد. در این باره از مراجع تقلید چنین استفتاء شده است:

سؤال: کشیدن کاریکاتور اشخاص، در صورتی که موجب استهزاء و هتک آنان شود، چه حکمی دارد؟
جواب: استهزاء و هتک حرمت مؤمن حرام است.(19)

رهبر معظم انقلاب فرمودند: ... کسانی که یک منبری برای سخن گفتن دارند؛ مثل خطبای جمعه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ همه توجه داشته باشند که تخریب، فضای انتخابات را خراب می کند. شما از آن کسی که به او علاقه مندید، دفاع کنید؛ هیچ مانعی ندارد؛ اما به آن کسی که رقیب اوست، مطلقا حمله نکنید؛ و تخریب نکنید. این تخریب و این حرف زدن ها و اهانت کردن ها، نه حجیت دارد برای مستمعان، و نه جایز است؛ به خاطر اینکه فضا را خراب می کند.(20)
کاندیداها در تبلیغاتشان، حرف های واقعی بزنند و عقاید واقعی خود را بیان کنند تا مردم نیز با شناخت صحیح و در کمال آزادی، نامزدهای مورد نظر خود را انتخاب کنند و مجلسی در شأن ملت ممتاز ایران تشکیل شود.(21)

آیت الله ابراهیم امینی در این باره فرموده اند: افراد انتخاب شونده نیز می توانند با سخنرانی، تبلیغ در روزنامه ها، اطلاعیه ها و پوسترها امتیازات و نکات مثبت خودشان را بیان کنند، اما شرعا و اخلاق حق ندارند از رقیب خود عیبجویی و آبروریزی و تخریب کنند و شخصیت او را بشکنند. چون توهین به مؤمن حرام است و زیبنده مسئولین نظام نیست. در تبلیغات از اسراف و تبذیر و پخش پوسترهای رنگی آن هم در حد زیاد نیز باید اجتناب کرد.(22)

مقام معظم رهبری نیز در این رابطه می فرماید: کسانی که می خواهند در این صحنه مطرح شوند یا کسانی را مطرح کنند مواظب باشند، مواظب موازین شرعی باشند. اگر شما خواستید کسی را معرفی کنید او را معرفی کنید ولی دیگری را نفی نکنید، هیچ کس، هیچ دسته، هیچ جمعی نباید به خودشان اجازه دهند که به کسانی که قبولشان ندارند اهانت کنند.

از حضرت امام خمینی رحمه الله می فرمایند: باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است. اگر در تبلیغات حریم مسائل اسلامی رعایت نشود چگونه منتخب حافظ اسلام میشود. (23)

به راستی کاندیدایی که برای به دست آوردن رأى لازم، به خود اجازه می دهد همه ضوابط و اصول و معیارهای شرعی و اخلاقی را زیر پا نهاده و تنها حافظ منافع و مقام خود باشد، باز هم می توان او را واجد ابتدایی ترین صلاحیت های لازم برای وکالت جامعه اسلامی دانست و او را جزئی از عصاره فضائل ملت نامید.

تخریب، ناجوانمردانه ترین شیوه رقابت است، می توان گفت: افرادی که به این گونه اقدامات متوسل می شوند از ضعیفان هستند.

افرادی که ضعیف هستند و نمی توانند با راه های منطقی، کار خود را پیش ببرند، دست به تخریب رقبا و توهین به دیگران می زنند. مردم باید آگاه باشند و تخریب گران را از صحنه گزینش خود دور کنند و در ارزیابی نهایی خود از کاندیداها به این امور توجه نمایند.

آیت الله صافی گلپایگانی فرمودند: همه باید در همه جا و همه مراحل، اخلاق را رعایت کنیم، حیثیت دیگران را حفظ کنیم، آبروی جامعه را نگاه داریم.(24)

تخریب سیاسی امری غیر قانونی و دور از اخلاق انسانی و مرام جوانمردی است و تخریب گران سیاسی مخالفان حقیقی نظام اسلامی و مردم سالاری هستند. این اقدام، حکایت از ضعف گروهی دارد که به واسطه آن اهداف خود را پیگیری می کنند. تخریب خلاف دستور رهبر انقلاب است و با دفاع از تخریب هم نمی توان از آرای مردم صیانت کرد. کار تخریبی آنان که می کنند در واقع ضعف خود را به نمایش می گذارند و بر خلاف نظر نظام عمل می کنند.

2. دروغ

در اسلام دروغگویی، به عنوان یکی از گناهان کبیره، به شدت مورد نکوهش قرار گرفته تا جایی که پیامبر بزرگ خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «هرگاه مؤمن بدون عذر شرعی دروغ بگوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت میکنند و بوی آزاردهنده ای از قلب او خارج می شود تا به عرش میرسد».(25)

همچنین دروغگویی کلید و ابزار ارتکاب همه گناهان دیگر محسوب شده است.

بیان مطالب خلاف واقع در ابعاد مختلف زندگی به ویژه در امور سیاسی و اجتماعی که با سرنوشت دیگران ارتباط پیدا می کند، آثار منفی بی شماری در پی خواهد داشت. سلب اعتماد عمومی، فریب افکار عمومی، ایجاد جو بدبینی و خرد شدن شخصیت گوینده دروغ، از نتایج منفی آن بوده که خود هر کدام گناهی دیگر می باشد. بنابراین، راستگویی و صداقت در گفتار از آداب ضروری در تبلیغات انتخاباتی به حساب می آید. اگرچه بیان کردن هر سخن راستی واجب نیست، اما گفتن هر دروغی حرام است.

ارتکاب گناه دروغ در تبلیغات منحصر به گفتن مطالب کذب نمی باشد، بلکه نوشتن مسائل غیر واقعی از قبیل القاب و عناوین و مراتب علمی، سیاسی و اجتماعی خلاف واقع و همچنین نوشتن مسئولیت ها یا پست ها یا سوابق و تخصص های غیر واقعی، بر خلاف قوانین کشور کذب محسوب شده و مورد نهی الهی و حرمت شرعی فقها واقع می گردد. نامزد دروغگو به دلیل ارتکاب گناه کبیره صلاحیت اخلاقی لازم را برای دفاع از حقوق مردم را ندارد زیرا فردی که از خشم الهی ترس نداشته باشد، خشم و غضب موکلینش برای او اهمیتی نخواهد داشت. از این رو مقام معظم رهبری کاندیدای دروغگو را عنصری خطرناک دانسته و فرموده اند:

افرادی که بر ایشان خلاف واقع گفتن و دروغ گفتن، بلکه مردم را بناحق تهییج کردن، حق را باطل و باطل را حق جلوه دادن، اهمیتی ندارد! واقعا اگر چنین کسانی باشند، باید جلوی آن ها را گرفت و نباید گذاشت به مجلس راه پیدا کنند.(26)

همچنین نقل اکاذیب و حوادث خلاف واقع مربوط به کاندیدها از سوی طرفداران با مخالفان آن ها در نشریات، روزنامه ها، رسانه های جمعی و رسانه ملی از مصادیق نشر اکاذیب بوده و ممنوعیت شرعی خواهد داشت.

با تأسف، برخی افراد با توسل به برخی از توجیهات به ظاهر شرعی، در صدد ذکر مطالب دروغ بر آمده و سپس برای رهایی خود از عذاب وجدان یا پاسخگویی به دیگران، ادعای مصلحتی بودن دروغ های خویش را دارند. در حالی که فقهای شیعه و مراجع تقلید اجازه چنین تخلفات شرعی را نداده اند.

سؤال: دروغ مصلحتی چه حکمی دارد؟
جواب: دروغ مصلحتی به معنای رایج نزد مردم؛ که در واقع دروغ منفعتی است، حرام است. موارد جواز دروغ در اسلام مشخص است؛ از جمله آن ها وجود مصلحت اهم (مثل حفظ جان مؤمن و یا رفع نزاع بین دو مسلمان است.(27)

همچنین تعریف و تمجیدهای بی جا و غیر واقعی و مدح و ستایش بی اندازه و اغراق آمیز نوعی دروغ و مخالف اصول اخلاقی اسلام و نظرات فقها می باشد.

امام عسکری علیه السلام درباره ستایش های بیهوده از افراد فرمود: «من مدح غیر مستحق فقد قام مقام المتهم ..»(28) ؛ هر کسی که انسان غیر قابل تعریفی را مدح و تعریف نماید، خود را در جایگاه اتهام قرار داده است.

در کتاب واجبات و محرمات آمده است: حرام است مدح و تعریف باطل از شخص غیر مستحق، و نیز تعریف شخص مستحق به بیش از استحقاق.(29)

٣. تهمت

با تأسف، یکی از آسیب های شایع در عرصه انتخابات، ارتکاب گناه تهمت از سوی کاندیداها یا طرفداران آن ها است. تهمت به معنای نسبت دادن کاری به شخصی است، در حالی که آن شخص هرگز آن را انجام نداده است. خداوند در قرآن مجید این افراد را آزاردهنده هایی گنهکار معرفی کرده و می فرماید: «وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا».(30)؛ و آنان که مردان و زنان مؤمن را به خاطر کاری که انجام نداده اند آزار میدهند، تهمت و گناه آشکاری را بر دوش میکشند.

امام رضا (علیه السلام) به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:« من بهت مؤمنا او مؤمنة، او قال فیه ما لیس فیه اقامه الله یوم القیمة على تل من نار حتى یخرج مما قال فیه.»(31) کسی که به مرد یا زن با ایمانی بهتان بزند، یا درباره او چیزی بگوید که در او نیست، خداوند در روز قیامت او را روی تلی از آتش جهنم نگه می دارد تا از عهده آنچه درباره آن مؤمن گفته، بیرون آید. و معلوم است چون قادر به اثبات گفته خویش نیست، همیشه در عذاب است.

در دوران تبلیغات انتخاباتی، یکی از ابزارهای بیرون راندن رقیبان و نابودی شخصیتی آنان، تهمت های مختلف خانوادگی، اخلاقی، مالی، سیاسی و ... به دیگران است. پخش و گسترش انواع تهمت ها از قبیل فساد مالی و سیاسی یا فساد اخلاقی و خانوادگی موجب آزرده شدن روح نیکان و نیز مسموم ساختن فضای انتخابات بوده و برخی نیز تنها به خاطر حفظ آبروی خود، با کنار گذاشتن میدان رقابت، بحران ایجاد شده را فیصله می دهند. ترک سریع و بی قید و شرط صحنه انتخابات و تجاوز به حقوق سیاسی و شخصیتی نامزدهای شایسته، نه تنها گناهی در حق متهمان است بلکه موجب دلسردی مردم از رأی دادن گشته و در نتیجه حقوق جمعی مردم مورد تجاوز دغلبازان حیله گر واقع می شود.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در سفارش های خود نسبت به همگان، از جمله مسئولین، به یکی از اینگونه اتهامات اشاره کرده، می فرماید: اما بعضی ها را به اندک چیزی «ضد ولایت فقیه» می گویند. معلوم نیست اگر کسی یک وقت در جایی یک کلمه حرفی زد، این ضدیت با ولایت فقیه باشد.

رمی (متهم کردن) به «ضدیت با ولایت فقیه» چیز آسانی نیست که تا اندک چیزی از کسی دیدیم، فورا این مهر را به پیشانی او بزنیم؛ ضدیت با ولایت فقیه، شواهد و ضوابطی دارد. البته ضدیت با ولایت فقیه، یعنی ضدیت با اصیل ترین و رکین ترین اصول و ارکان نظام جمهوری اسلامی.(32)

بر اساس نظر ایشان هرگاه فردی غالبأ و صریحا با مواضع و تصمیمات دستگاه رهبری که طبق قانون اساسی، سیاست های اصلی نظام را تشکیل می دهد مخالفت ورزیده و دشمنی می کند، ضدیت با رهبری شمرده می شود. اما بیان یک نظریه یا مخالفت با یک قضیه به طور موردی ضدیت با ولایت فقیه نمی باشد. بنابراین انسان مسلمان و پایبند به اصول شرعی و اخلاقی نباید بدون تحقیق افراد را متهم کند. حتی بر اساس ظن و گمان یا پندارها و تحلیل های شخصی خود اجازه سوء ظن و سپس اتهام به دیگران را نخواهد داشت. چه اینکه برخی اوقات متهم کردن افراد به برخی مسائل غیر واقعی موجب خروج او از صحنه های سیاسی - اجتماعی شده و چه بسا به خاطر عدم حمایت و پشتیبانی از سوی نیروهای خودی و دوستداران انقلاب، در صف مخالفان و دشمنان واقع شود. که آن نیز گناهی بزرگتر و نابخشودنی است. بدیهی است چنانچه فردی را با استناد به شواهد و اسناد معتبر، دارای اشکالات یا معایب اساسی یافتیم، برای جلوگیری از هر گونه اختلال در امر انتخابات، به عنوان امر به معروف و نهی از منکر، به همان فرد مورد نظر و یا مراجع قانونی مراجعه خواهیم کرد.

4. هدایای فریبنده

از جمله آسیب هایی که ممکن است در ایام تبلیغات انتخاباتی مشاهده شود، هدایای مالی یا خدمات رایگانی است که از طرف نامزدها و طرفداران آن ها ارائه می شود. این رفتار اجتماعی چنانچه در اوقات عادی غیر انتخابات انجام شود و هدیه دهنده با نیت مقدس و مشروع کمک یا مساعدت و یا جلب قلوب و رفع کدورت های قلبی بین افراد و یا ... اقدام به پرداخت هدایا و یا ارائه خدمات رایگان نمایند، امری بسیار مقبول و قابل ستایش خواهد بود.

در دوران تبلیغات انتخابات، انجام چنین کارهایی ممکن است گیرنده یا دهنده آن را متهم به عمل خلاف شرع رشوه نمایند و یا اینکه با علم و یقین به هدف نامشروع رشوه و با هدف کسب رأی از سوی رأی دهندگان اتفاق بیافتد. بدیهی است چنانچه رشوه دهنده متقاضی رفتار سیاسی غیر مشروع می باشد، رأی دهنده رشوه گیر نیز به طور متقابل توقعات و خواسته های ویژه ای از فرد منتخب خود خواهد داشت. بنابراین، هر دو مرتکب تخلفات شرعی و قانونی می گردند.

امام علی (علیه السلام) در نهج البلاغه فرموده اند: «به خدا سوگند اگر اقلیم های هفتگانه را با آنچه در زیر آسمان ها است به من دهند، تا اینکه با گرفتن پوست چوبی از دهان مورچه ای، خداوند را نافرمانی کنم، هرگز این کار را نخواهم کرد.».(33) این موضع گیری سخت امیر مؤمنان علی ، در برابر فرد منافقی بود که رشوه آورده بود و قصد داشت آن را با توجیه هدیه به آن حضرت بدهد.

سؤال: آیا نامزد انتخاباتی می تواند با حیله و فریب و به کارگیری روش های مادی و خدماتی، رأی دهندگان را به برگزیدن خود ترغیب کند؟ حکم رأی دادن به چنین افرادی چیست؟
جواب: مردمی که چنین رفتار فریبنده ای را مشاهده می کنند، اگر اعتقادی به شایستگی چنین فردی ندارند، حق ندارند تسلیم تبلیغات او شوند. زیرا صرف باور و اطمینان نامزد به خودش، ایجاب نمی کند که دیگران هم به او اعتقاد پیدا کنند. رأی دهنده باید به دور از تأثیر ابزارهای فریبندهای که نفع مادی یا معنوی به او عرضه می کند به مسئولیت شرعی خویش فکر کند. او باید فکر کند که آیا این نامزد شایستگی به دست گرفتن این منصب را دارد یا خیر؟ اگر او را شایسته یافت، مشکلی در پذیرش هدایا و خدمات او نیست. هر چند ما این کار را نمی پسندیم و حتی در برخی شرایط بنا به برخی ملاحظات پذیرش چنین هدایا و خدمات را جایز نمی دانیم.

رأی دهنده نباید تحت تأثیر تبلیغات فریبنده قرار گیرد. و اگر دانست که آن شخص برای تصاحب رأی او، به وی بذل و بخشش می کند ولی خود او میداند که چنین نامزدی را بر نخواهد گزید، قبول بذل و بخشش بر وی جایز نیست، زیرا چنین کاری حرام خوری (اکل مال به باطل) است.

سؤال: دادن رشوه برای مشکل اداری و تسریع در کار چه حکمی دارد؟
جواب: پرداخت پول یا اموالی از سوی مراجعه کننده به کارمندان اداره ها که وظیفه ارائه خدمات به مردم را دارند منجر به فساد در اداره ها خواهد شد که از نظر شرعی حرام است؛ گرفتن آن بر دریافت کننده نیز حرام است و حق تصرف در آن را ندارند.(34)

برخی افراد ضعیف الایمان یا کسانی که همواره برای رسیدن به امیال خویش به دنبال راه های به ظاهر شرعی و حیله های عوام فریبانه هستند، دانسته یا ندانسته متوسل به قاعده ضد دینی «هدف، وسیله را توجیه می کند» شده و مرتکب خلاف شرع می گردند. حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی) بر مبنای قرآن کریم و سنت این گونه رفتارهای غربی و ضد شرعی را رد کرده و در جواب یکی از استفتائات فرموده اند:

هدیه در محیط کار و از جانب ارباب رجوع یکی از خطرناکترین چیزها است و هر چه بیشتر از آن اجتناب کنید به صرفه دنیا و آخرت شما خواهد بود.(35)

سؤال: گرفتن یا دادن هدایا در ایام انتخابات از سوی کاندیداها چه حکمی دارد؟
جواب: هدایا اشکال دارد.(36)

سؤال: آیا استفاده از اموال و هدایا و کمک های نقدی افراد غیر متشرع برای تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی جایز است؟
جواب: در صورتی که هدف آن ها رسیدن به منافع نامشروعی باشد جایز نیست(37)

آیت الله مکارم شیرازی در پرهیز از دنیاگرایی فرمودند: نباید کارهایی که در انتخابات غربی ها با هدف کسب منافع شخصی و جناحی انجام می گیرد، در کشور ما رخ دهد، زیرا این گونه کارها خلاف شرع ا ور است و با اخلاص منافات دارد.

وی خرید آرا، اطعام، خرید لباس و هر آنچه که منافات با اخلاص دارد را مناسب تبلیغات کاندیداها ندانست و افزود: مردم باید بدانند افرادی که هزینه های هنگفتی برای انتخابات صرف ان میکنند و تنها منافع شخصی را در نظر دارند، اخلاصی در کارشان نیست و به آن ها باید سوءظن داشته باشند. (38)

5. غیبت

تخریب چهره مؤمنین به وسیله غیبت و بدگویی از دیگران در شمار گناهان بزرگ است که قرآن مجید آن را به شدت نهی کرده و به «خوردن گوشت مرده برادر» تشبیه کرده است: «... وَلَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ...» .(39)؛ و از یکدیگر غیبت مکنید آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟

همچنین ائمه معصومین علیهم السلام شدید از آن نهی کرده اند. پیامبر گرامی اسلام فرمود: ای کسانی که با زبان مدعی ایمان هستید، ولی ایمان در قلبتان نفوذ نکرده است، از مردم غیبت نکنید، در صدد عیوب آن ها برنیاید، زیرا هر کس که از برادر مؤمنش عیبجویی کند خدای متعال نیز عیوب او را کشف و رسوایش می سازد، گرچه در داخل خانه اش باشد.(40)

سؤال: لطفا حکم غیبت را با توجه به مسائل دینی بیان کنید؟
جواب: به طور کلی اگر پشت سر مؤمن، مطلبی گفته شود که حقیقت دارد، لکن اگر او مطلع شود ناراحت می شود و این مطالب به قصد عیب جویی گفته شود یا نزد عرف عیب جویی به حساب می آید، غیبت است و جایز نیست. و صرف معلوم بودن [آن مطلب] برای هر دو طرف. مجوز غیبت نیست. ولی گفتگو درباره خوبی های یک فرد حکم غیبت را ندارد. همچنین در مورد مشاوره نیز، اطلاع دادن مانعی ندارد.(41)

امام صادق علیه السلام درباره غیبت کردن، فرموده است: و «غیبت، نیکی ها را می بلعد چنانکه آتش هیزم را.»(42)

در کتاب واجبات و محرمات آمده است: حرام است غیبت کردن از مؤمن غیر متظاهر به فسق، یعنی عیوب او را آشکار کردن در صورت عدم رضایت او، چه با گفتار باشد، یا نوشتار، یا کردار، یا طریق دیگر.(43)

این نوع از تخریب ها که با مبانی دینی نیز به هیچ وجه سازگاری ندارد، اثر معکوسی داشته و فرد یا گروه مورد هجمه در سالیان اخیر کمتر در انتخابات شکست خورده اند؛ چرا که از سویی مردم تخریب کنندگان را جریانی ناسالم ارزیابی کرده و حاضر به اعتماد کردن به این طیف نمی شوند و از سوی دیگر تخریب باعث «مظلوم نمایی» فرد یا جریان تخریب شده می شود که همین امر موجب افزایش آرا آن ها خواهد شد.

امام خمینی رحمه الله فرموده اند: مردم در انتخابات موظفند، موظف شرعی هستند که اختلافات کوبنده را از آن دست بردارند.(45)

حتی اگر افرادی برای جلوگیری از برخی تخلفات انتخاباتی خود مرتکب گناه شوند، این شیوه نادرست و غیر مشروع است.

امام خمینی رحمه الله فرموده اند: جایز نیست برای جلوگیری از معصیت، ارتکاب معصیت مثل فحش، دروغ و اهانت...(46)

آیت الله مکارم شیرازی اظهار داشتند: در صورتی که انتخابات، اسلامی برگزار شود، دیگر دروغ، تخریب و وعده های کاذب وجود نخواهد داشت.

۶. افشاگری

افشاگری، به معنای پخش و گسترش بدی ها یا ضعف ها و نقائص شخصی یا شخصیتی افراد با هدف مطلع کردن افراد جامعه از بدی های یک فرد و دستکاری در افکار و اذهان عمومی می باشد.

داشتن چنین نیتی از سوی افشاگران (با چشم پوشی از انجام یا عدم آن) نشان از خباثت درونی و پستی اخلاقی طراح یا طراحان آن دارد. اقدام برای رسیدن به این هدف شیطانی از هر راهی که باشد، گناهی بزرگ است زیرا حفظ آبرو و حرمت مسلمان وظیفه ای همگانی و به مراتب از حفظ حرمت کعبه بالاتر است. برای انجام این عمل غیر انسانی، هیچ توجیه معقول و منطقی و هیچ نیت خیرخواهانه ای قابل تصور نیست. زیرا بهترین شیوه جلوگیری از مفاسد و انحرافات اشخاص، اجرای امر به معروف و نهی از منکر خواهد بود.

حضرت امام خمینی رحمه الله فرمودند: هیچ گروه و شخصی حق ندارد به دیگران که مخالف نظرشان هستند توهین کنند یا خدای نخواسته افشاگری نمایند.(47)

افشاگری در ایام انتخابات عملی مجرمانه و موجب از بین بردن حق الناس و آلوده ساختن فضای انتخابات می شود از همین رو در توصیه های حضرت امام رحمه الله خمینی و رهبر عزیز انقلاب، هشدارهایی برای فعالان سیاسی و کاندیداها و طرفداران آن ها بیان نموده اند و مردم را از انجام چنین کارهایی نهی کرده اند. البته این واژه در فتاوا و رساله های عملیه کمتر به چشم می خورد اما کارها و رفتارهایی که منجر به این عمل خلاف شرع می گردد، در نظریات همه مراجع تقلید وجود داشته و به شدت مورد نهی فقهای بزرگ اسلام و اساتید اخلاق واقع شده است.

بر اساس فتوای فقیهان، هر گونه تجسس و تحقیق برای اطلاع یافتن از وضعیت خصوصی افراد و معایب و نقائص افراد، عملی خلاف شرع خواهد بود.

در کتاب واجبات و محرمات آمده است: حرام است تجسس از عقاید قلبی و اسرار داخلی مؤمن به منظور ایذا و رسوا کردن او .(48)

حرمت تجسس از زندگی شخصی افراد به حدی است که حتی کوچکترین رفتارهایی که منجر به آن شود، بر خلاف شرع مقدس می باشد. حضرت آیت الله صافی در رساله خویش آورده است: خانه افراد مسلمین محترم است و بدون اذن صاحبش ورود در آن، جایز نیست بلکه سر کشیدن به خانه غیر، از بالای بام، یا شکاف دیوار یا روزنه در جایز نیست.

البته از این سخنان نباید سوء استفاده شود؛ چرا که افشاگری در جای خود کاری لازم و واجب است، زیرا کسانی که در جامعه دارای موقعیتی هستند و انحراف و گمراهی شان در جامعه اثر می گذارد، باید افشا کرد و به مبارزه فرهنگی با آن ها پرداخت. به عنوان مثال کسی که شراب می خورد و پشت فرمان اتوبوس می نشیند، باید او را افشا کرد زیرا جان مسافران در خطر است ولی اگر کسی مخفیانه در خانه خود شراب خورد، جایز نیست به نام افشاگری آبروی او را بریزیم.(49)

سؤال: بیان انحرافات اجتماعی یا سیاسی یا اخلاقی و مذهبی برخی افراد به منظور جلوگیری از اغفال مردم و ارشاد جاهل و نهی از منکر جایز است یا خیر؟
جواب: در صورتی که این کار، تنها راه نهی از منکر باشد اشکالی ندارد.

همچنین معظم له در جواب از سؤال زیر فرمودند: با توجه به این که برخی افراد با پنهان کردن زوایای بسیار انحرافی خود قصد تصرف غاصبانه پست های کلیدی نظام را داشته و در صورت پیروزی در انتخابات، ضررهای جبران ناپذیری به مردم و منتخبین خود خواهند زد، و حتی با نهی از منکر این ضرر منتفی نخواهد شد، در این صورت برای نجات جامعه باید چاره ای دیگر اندیشید.

سؤال: افشای افکار انحرافی و سوابق منفی کاندیداها چه حکمی دارد؟
جواب: آنچه برای حفظ کشور لازم است افشای آن لازم است.(50)

7. عکس و اطلاعیه غیر مجاز

کاندیداها و طرفداران آن ها به منظور شناساندن خود با نامزد مورد نظر خویش اجازه دارند در چارچوب زمان مشخص شده، از وسایل و ابزارهای متفاوت و قابل قبول، از قبیل چاپ عکس، پوستر، پارچه نوشته، جزوه های مختلف زندگینامه، لوح فشرده (CD) و ... استفاده تبلیغاتی کرده و به روشنگری بپردازند. ولی در این خصوص دو نکته اساسی را باید مد نظر داشته باشند. اول اینکه حدود شرعی را مراعات کنند. دوم اینکه از قوانین و مقررات مصوب تخلف نکنند.

بر اساس فتاوای فقهای شیعه، تکثیر و انتشار هر نوع تصویر که توجه نامحرم را به خود جلب کند و تحریک آمیز باشد جایز نیست. به یقین استفاده از عکس های آرایش شده از مجوز شرعی برخوردار نمی باشند.

سؤال: آیا استفاده ابزاری از عکس های آرایش کرده و چهره های جذاب زنان یا مردان در پوسترها و بروشورهای تبلیغات انتخاباتی جایز است؟
جواب: جایز نیست.(51)

او همچنین بهتر است کاندیداهای محترم، به ویژه زنان و بانوان متدین از تکثیر عکس هایی که می تواند مورد سوءاستفاده برخی افراد واقع گردند و به طور غیر مستقیم اسباب تمسخر یا هتک حرمت صاحبان عکس ها شوند، به شدت پرهیز نمایند.

در اغلب جزوه ها و بروشورهای نوشتاری، از کلمات و اسماء مقدس و آیات قرآن استفاده می شود. با توجه به اینکه این گونه نوشته ها اغلب پس از مطالعه و استفاده، در معرض نابودی و پاره شدن واقع می شود، لازم است تدابیری برای جلوگیری از بی احترامی به اسماء مقدس آن جزوات اندیشیده شود.

8. تصرف در اموال عمومی و خصوصی

چسباندن عکس ها و اطلاعیه ها و پلاکاردهای تبلیغاتی و نیز شعارنویسی بر روی اماکن عمومی و ساختمان های دولتی و تابلوهای عمومی به دلیل اینکه تصرف در بیت المال مسلمین و بر خلاف قوانین مصوب کشور و نیز ایجاد نوعی بی نظمی اجتماعی به حساب می آید، کاری بر خلاف شرع مقدس بوده و حرام می باشد. همچنین انجام اینگونه کارها روی دیوارها و اموال شخصی افراد، چنانچه بدون رضایت مالکین محترم آن ها صورت گیرد، تصرف در اموال دیگران و ضایع کردن حق الناس بشمار می آید و از نظر شرعی ضامن بوده و می بایست رضایت آنان را به دست آورند. بدیهی است ارتکاب چنین تخلفاتی، مخالف شرع مقدس بوده و گناه به حساب می آید.

استفاده از امکانات و لوازم دولتی برای تبلیغ به نفع کاندیداها، بر اساس نظرات فقهای محترم شیعه، افرادی که به هر نوح از اموال بیت المال، استفاده شخصی می نمایند، شرعا ضامن بوده و هزینه های مصرف شده می بایست به بیت المال برگردانده شود.

بدیهی است مدیران ادارات و مراکز دولتی نیز اجازه واگذاری امکانات و لوازم به نامزدهای انتخاباتی نخواهند داشت.

9. تعصبات غیر دینی

حمایت های بدون دلیل و رفتارهای غیر منطقی و متعصبانه از افراد و کاندیداها و دفاع جاهلانه از نقاط منفی و نظرات یا عملکردهای نادرست کسانی که مورد علاقه هستند، عملی ضداخلاقی و بر خلاف شرع می باشد.

قرآن مجید چنین کارهایی را نکوهش کرده، فرموده است: « إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ...»(52). [به یاد آرید] هنگامی را که کافران در دل های خود، خشم و تعصب جاهلیت داشتند.

اعمال تعصب ناروا درباره خویشاوندان و منسوبان و دوستان، مانند: معرفی باطل آن ها، دادن حق دیگران به آنان، سکوت در مقابل تعدی و ظلم آنان، و کمک به ستم و زورگویی آنان حرام است.(53)

در حدیثی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمده است: کسی که تعصب بورزد یا به نفع او تعصب ورزیده شود، حلقه ایمان را از گردن خویش، باز کرده است.(54)

همچنین فرمود: هر کسی در دلش به اندازه دانه خردلی، تعصب باشد، خداوند در قیامت، او را با اعراب جاهلیت برانگیزاند.(55)

یکی از آسیب های دوران انتخابات، توجهات بیش از حد برخی کاندیداهایا طرفداران آن ها به گرایشات قومی، قبیله ای، صنفی و عشیرهای برای به دست آوردن آرای بیشتر به منظور رسیدن به اهداف خود می باشد. بدیهی است چنانچه رأی دادن به اینگونه افراد تنها بر مبنای تعصبات فامیلی یا قومی و قبیله ای باشد، رأی از روی تعصبات جاهلی به حساب آمده و مورد نهی خداوند خواهد بود. امام علی (علیه السلام) فرموده است: «اگر ناگزیر از داشتن تعصب هستید، پس در راه یاری رساندن به حق و کمک به ستمدیده، تعصب نشان دهید.»(56)

توصیه پدرانه و دلسوزانه امام خمینی رحمه الله به همه نامزدهای انتخاباتی و طرفداران آن ها چنین است: همه این امور اعتباری و زودگذر است و همه در محضر حق هستیم و آنچه در صحیفه کردار ما ماندنی است اعمال و رفتار ما و آنچه موجب سعادت و جاودانگی ما می شود، صفای معنویت و ثمرات خلوص بندگی است، و ما نباید خلوص عمل و جامعه اسلامی خودمان را به زنگار کدورت ها و اختلافات آلوده کنیم و رقابت های انتخاباتی هم هرگز نباید موجبات تفرقه و جدایی را فراهم نماید. (57)

آیت الله نوری همدانی، درباره رفتارهای انتخاباتی فرمودند: فضای انتخابات باید فضای وحدت و صمیمیت باشد... اگر کسی بخواهد در انتخابات هنجارشکنی کند، به میلیون ها انسان خیانت کرده است.(58)

بر اساس منشور اخلاقی انتخابات، برخی دیگر از منکراتی که کاندیداها و هواداران آنان می بایست در تبلیغات انتخاباتی از آن ها پرهیز کنند، عبارتند از:

١. پرهیز از سیاه نمایی، بزرگنمایی مشکلات و تخریب دستاوردهای انقلاب اسلامی و موفقیت های دولت ها.
۲. پرهیز از تبعیضات قومی و فامیلی.
3. پرهیز از ادبیات برد و باخت و جنگ قدرت که موجب بدبینی و یأس مردم خواهد شد.
4. پرهیز از تعریف و تمجیدهای اغراق آمیز.
5. اجتناب از تخریب، تهمت، تحقیر، افشاء اسرار مخفی نامزدهای انتخاباتی در رسانه های گروهی، سایت های اینترنتی و مجالس.
6. پرهیز از تبلیغات رنگین و پرهزینه، انتشار تصاویر فریبنده، برگزاری مراسم و میهمانی های پر خرج، توزیع هدایا، خرید و فروش آرا و....
۷. پرهیز نامزدها از مدیون شدن به صاحبان قدرت و ثروت.
8. پرهیز از وعده های غیر منطبق با وظایف و اختیارات قانونی نمایندگان از جمله طرح های عمرانی.
9. خودداری از مصرف بیت المال و امکانات و فرصت های اداری برای تبلیغات انتخاباتی نامزدها.
۱۰. پرهیز از شایعه پراکنی و مسموم کردن فضای انتخابات و تشویش اذهان عمومی و تقویت سلامت روانی و سیاسی جامعه.
۱۱. کنترل احساسات و رفتار هواداران و اعضای ستاد و دفاتر انتخاباتی نامزدها در چارچوب ضوابط اخلاقی.
۱۲. حفظ بی طرفی کامل تمام نیروهای اجرایی و نظارتی انتخابات و دستگاه های تبلیغاتی منتسب به حکومت.
۱۳. پرهیز نظامیان و مسئولان دولتی از ورود به احزاب و جناح بندی های حزبی و تبلیغات له یاعلیه نامزدهای انتخاباتی.
۱۴. پرهیز از تحریک افکار عمومی نسبت به نتایج انتخابات با هدف احترام به رای ملت.
۱۵. پرهیز از تضعیف نظام و ترجیح منافع شخصی و گروهی بر مصالح و منافع ملی.
۱۶. پرهیز از نقض اسلامیت و جمهوریت و هویت مردم سالاری دینی نظام جمهوری اسلامی.

خرید و فروش رای

برخی از کاندیداهای مجلس شورای اسلامی یا اطرافیان آن ها جهت پیروزی در میدان رقابت به طرق مختلفی از قبیل پرداخت وجه نقد، توزیع گوشی تلفن همراه و سیم کارت، توزیع غذای گرم و لباس های ویژه، وعده امتیازات دولتی و غیر آن، اقدام به خرید آراء می نمایند. این دسته از متخلفان با سوء استفاده از نارسایی مذهبی یا وضعیت مالی و ضعف فرهنگی برخی از واجدین شرایط رأی، مرتکب رفتارهای ضد اخلاقی و ضد دینی می شوند.

به یقین تصاحب کرسی مجلس شورای اسلامی با توسل به این گونه روش ها به منظور تضییع حقوق سیاسی دیگران و خیانت به مسلمین و سرنوشت آنان تلقی می شود. از همین رو در شریعت اسلامی این رفتار ناپسند به عنوان یکی از منکرات مورد نکوهش قرار گرفته است. رئیس ستاد انتخابات کشور درباره نظرات مراجع تقلید در این موضوع گفته است: برابر استفتائات از مقام معظم رهبری و برخی از مراجع تقلید، خرید و فروش رأی حرام است و کسی که از این طریق نماینده شود، نمایندگی او باطل است.

همچنین بر اساس قانون انتخابات مصوب مجلس شورای اسلامی در فصل سوم ماده ۱۹ (بند ۱۳) آرائی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشد جزء آراء باطل محسوب می شود. همچنین بر مبنای فصل هفتم ماده ۶۶ بند اول)، خرید و فروش رأی از جرائم انتخاباتی محسوب شده و در فصل نهم قانون مذبور برای مرتکبین این جرم مجازات های نقدی و حبس و محرومیت های ویژه ای در نظر گرفته شده است.

ج) نقش رسانه های جمعی

رسانه جمعی، به تمام ابزارهای غیر شخصی گفته می شود که به وسیله آن می توان پیام های نوشتاری، دیداری یا شنیداری را به طور مستقیم به اقشار مختلف جامعه انتقال داد. رادیو و تلویزیون، مجلات و نشریات، کتاب های اینترنت و سینما در زمره رسانه های جمعی شمرده می شوند. رسانه ها می توانند کارکردهای مثبت و بسیار تأثیرگذاری بر مجموعه مخاطبان خود داشته باشند. اطلاع رسانی جامع و عادلانه به رأی دهندگان درباره اهداف برنامه ها و سیاست های احزاب و نامزدهای انتخابات، خواسته ها و معیارهای انتخاب کنندگان، شناساندن افراد و چهره ها به رأی دهندگان، حقوق و وظایف رأی دهندگان و انتخاب شوندگان، قوانین و ضوابط رأی گیری و ... از جمله کارکردهای رسانه های جمعی است.

رهبر معظم انقلاب فرمودند: .. هم مطبوعات، هم رادیو و تلویزیون، هم کسانی که به ابزارهای گوناگون ارتباط جمعی دیگری مجهز هستند - رایانه ها و شیوه های رایانه ای - هم کسانی که یک منبری برای سخن گفتن دارند؛ مثل خطبای جمعه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ همه توجه داشته باشند که تخریب، فضای انتخابات را خراب می کند. شما از آن کسی که به او علاقه مندید دفاع کنید؛ هیچ مانعی ندارد؛ اما به آن کسی که رقیب اوست، مطلقا حمله نکنید؛ تخریب نکنید. این تخریب و این حرف زدن ها و اهانت کردن ها، نه حجیت دارد برای مستمعان، و نه جایز است؛ به خاطر اینکه فضا را خراب بازی میکند.

آیت الله مکارم شیرازی فرمودند: نامور اد ا رسانه ها می توانند یک دیو را به صورت فرشته دربیاورند و یا فرشته ای را به صورت دیو نشان دهند... سرنوشت سیاسی و نظامی کشور ما در میدان رسانه تعیین می شود و سرنوشت کشورها به انتخابات بستگی دارد و انتخابات هم تحت تأثیر رسانه هاست. ایشان قانون مداری و عدالت محوری در ابزارهای پیام رسانی را مورد تأکید قرار داده و توصیه کرده اند: رسانه ها باید واقعا بی طرف باشند و نسبت به تمام کسانی که در مسیر نظام هستند و از فیلترهای انتخابات گذاشته اند. با چشم واحد نگاه کنند، زیرا همه اینها را قانون صالح شمرده و رسانه ها حق ندارند به آن ها نگاه گزینشی داشته باشند. تشخیص این امر بر عهده رسانه ها به ویژه رسانه ملی نیست.(59)

دست اندرکاران و طراحان اصلی رسانه ها می بایست همه موازین شرعی و فقهی پیام رسانی از قبیل امانتداری، راستگویی، موقعیت شناسی، مخاطب شناسی، عدالت در ارائه پیام، بی طرفی، دفاع از منافع ملی، تبلیغ ارزش های اخلاقی، تقویت حس همدلی و وحدت ملی، حمایت صریح از اصول قانون اساسی، تبیین مقام ولایت و ... را در قالب های هنری، رسالت اصلی خویش بدانند. همچنین پرهیز از سیاه نمایی، رفتارهای جناحی، گفتارهای توهین آمیز، نقل بی پرده و صریح نظرات نامزدها، تأثیر پذیری از صاحبان ثروت، تعریف و تمجیدهای اغراق آمیز و کناره گیری از تمامی صفات نکوهیده در مکتب اخلاقی اسلام را پیشه خود سازند. در این میان، رسانه ملی (صدا و سیما) جایگاهی ویژه در نظام اطلاع رسانی ایفا می کند.

حضرت آیت الله ابراهیم امینی در این باره فرمودند: صدا و سیما یک وسیله همگانی است و به عموم مردم تعلق دارد، مسئولین مربوطه در معرفی افراد حق و عدالت و مساوات را رعایت کنند، هیچ یک از آن ها را بر دیگری ترجیح ندهند وگرنه شرعأ مسئول خواهند بود.

آیت الله موسوی اردبیلی در رساله خویش آورده اند: بر ارباب وسایل ارتباط جمعی، هنرمندان، و نویسندگان لازم است علم، هنر و ابزار خود را در جهت ترویج معروف و نهی از منکر و پیشگیری از اخلاق ناپسند اجتماعی به کار گیرند و هنر، علم و ابزار نوین ارتباط جمعی را ا در جهت القای شبهه و گمراهی و یا اشاعه اخلاق ناپسند به کار نگیرند.(60)

پی‌نوشت‌ها:
1- انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی ، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ص ۱۰۵.
2- همان، ص ۱۰۳
3- همان، ص ۱۰۶
4- همان، ص ۱۰۳.
5- صحیفه نور، ج ۱۷، ص ۲۶۹.
6- انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی رحمه الله، ص ۱۰۵.
7- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی قزوین، ۱۳۸۲/9/26
8- جواب استفتاء مورخ ۱۳۸۶/9/13 به شماره ۲۰۹۸۲ از دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی.
9- بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۷۱، ح ۳۵
10- انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی رحمه الله، ۱۳۶۲
11- جوابیه استفتاء مورخ ۱۳۸۶/9/13به شماره ۲۰۹۸۲ از دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی
12- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی 1386/5/21
13- سوره مائده، آیه ۸
14- بحارالانوار، ج ۸، ص ۴۴، ح ۴۷.
15- صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۱۷۳.
16- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶.
17- حضرت امام خمینی رحمه الله در رساله توضیح المسائل ص ۶۲۳، مسئله ۲۸۱۶.
18- توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص ۷۳۷
19- رساله دانشجویی، ص ۳۲۸، پرسش ۵۳۱.
20- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی ( 1386/5/21) دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای (دام ظله العالی)
21- همان
22- روزنامه جمهوری اسلامی ۱۳۸۵/6/2 (همایش استانی مجلس خبرگان رهبری - مرداد ۱۳۸۵).
23- انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی رحمه الله ، ص ۱۰۵
24- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
25- سفینة البحار، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۴۷۴
26- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای هیات نظارت بر انتخابات ۱۳۷۰/12/4
27- رساله دانشجویی، سید مجتبی حسینی، ص ۳۱۵، پرسش ۵۰۳، نشر معارف /۸۶
28- بحار، ج ۷۵، ث ۳۷۸
29- واجبات و محرمات، آیت الله علی مشکینی، مسئله ۳۴۷.
30- سوره احزاب، آیه ۵۸.
31- بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۱۹۴ (چاپ اسلامیه).
32- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای هیات نظارت بر انتخابات ۱۳۷۰/12/4
33- نهج البلاغه، سید رضی، ص ۳۴۶.
34- رساله دانشجویی، ص ۳۷۰، پرسش ۶۱۱
35- اجوبة الاستفتائات، حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی).
36- دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی/ بخش استفتاءات ۔ پست الکترونیکی به شماره ۶۵۶۷۳ - مورخ 1386/5/21
37- جواب استفتاء از آیت الله مکارم شیرازی شماره ۲۰۹۸۲، مورخ 1386/9/13
38- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
39- سوره حجرات، آیه ۱۲.
40- جامع السعادات، ج ۲، ص ۲۷۰
41- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری استفتائات جدید - احکام برخی گناهان
42- مصباح الشریعه، ص ۲۷۶
43- واجبات و محرمات، آیت الله علی مشکینی.
45- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۱۳۷
46- توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص ۶۲۳۰، مسئله ۲۸۱۶
47- انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی رحمه الله، ص ۱۰۵ ( 1362/11/23)
48- واجبات و محرمات، آیت الله علی مشکینی، مسئله ۳۳۹.
49- گناه شناسی، استاد محسن قرائتی، ص ۲۲۳.
50- جواب استفتاء آیت الله مکارم شیرازی، به شماره ۶۵۶۷۳ مورخ 1386/5/21
51- جواب استفتاء آیت الله مکارم شیرازی مورخ1386/9/12 به شماره ۲۰۹۸۲
52- سورۂ فتح، آیه ۲۶.
53- واجبات و محرمات، آیت الله علی مشکینی
54- اصول کافی، ج ۲، ص ۳۶۰.
55- همان
56- غررالحکم، حدیث شماره ۳۷۳۸.
57- صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۲۱۵
58- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶، ص ۵.
59- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
60- توضیح المسائل حضرت آیت الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، انتشارات نجابت، ص ۳۸۹، مسئله ۲۲۳۹.

منبع: احکام انتخابات، سید سیف الله نحوی، ناشر: بهار دلها، چاپ اول، قم، 1394ش، صص94-58