احکام روزه بیماران و ناتوانان از نظر آیت الله شبیری زنجانی

روزه، یکی از واجبات الهی است که باید هر مکلفی در انجام آن البته به بهترین حالت سعی کند، و برای این که این مورد محقق بشود باید به احکام مربوط به روزه آشنایی کامل داشته باشد، گاهی اوقات است که فرد مکلف به دلیل بیماری یا کهنسالی یا خانم باردار یا شیرده است و توانایی روزه گرفتن را ندارد، پس این افراد باید برای روزه هایشان چه کنند؟
اسلام دینی جامع و کامل است و در هر مورد خاص احکام خاص خود را دارد و افرادی که روزه برای آنها مضر است یا توانایی روزه ندارند را مجبور به روزه داری نمی کند، حال این سوال در ذهن می آید که این افراد بیمار و ناتوان چه وظیفه ای برای روزه هایشان دارند؟ آیا کفاره ای بر ذمه آنهاست؟ قضای روزه شان چه می شود؟
پاسخ همه این سوالات و بسیاری از پرسش و پاسخ های دیگر در مقالات متنوعی که از مراجع تقلید برای شما آماده کرده ایم مانند احکام روزه بیماران و نا توانان آیت الله مکارم شیرازی و این بار بر آن شدیم که احکام بیماران و ناتوانان آیت الله شبیری زنجانی را برای شما ارائه دهیم:

احکام دوران کرونا:

1.روزه دوران اوج کرونا:

در زمان اوج کرونا که طبیبان تاکید دارند که هر چه بیشتر بدن خود را تقویت کنید تا از ابتلا به این ویروس جلوگیری شود، وظیفه ما برای روزه های ماه رمضان چیست؟

پاسخ: بنا به آنچه که پزشکان متخصص گفته باشند، روزه گرفتن برای اشخاصی که با روزه امکان مبتلا شدن به این بیماری و یا دچار آسیب شدن او افزوده می شود، چنین فردی نباید روزه بگیرد، و این افراد نباید روزه خواری علنی داشته باشند و به این ماه احترام بگذارند.

و اگر اشخاص شرایط را عوض کنند مثلا با در خانه ماندن یا تحرک خود را کم کردن و یا رعایت نکات بهداشتی و اینکه غذاهایی مصرف کنند که سیستم ایمنی آنها را بیشتر کنند و بتوان ضررهای متعارف را از بین برد و اگر دچار سختی زیاد نشود، باید روزه خود را بگیرد.1

2. روزه قضا در ایام اوج کرونا:

فردی که چند ماه قبل به بیماری مبتلا شد که عوارض آن تا مدتها بر ایشان بود و نتوانسته بود روزه قضای سال قبل خود را بگیرد و از طرفی با وجود شیوع کرونا و ترس از ابتلا به این بیماری، تکلیف روزه قضایش چگونه است؟

پاسخ: قضای روزه بر ذمه او است و هر وقت توانایی آن را داشته باید آن را انجام دهد و علاوه بر آن برای هر روز به اندازه یک مد طعام به افراد مسکین – که زندگی آنها از زندگی خانواده فقیر پایین تر است – بدهد،

چنان چه ضرر روزه به اندازه قابل توجهی نباشد یا اینکه با تغییر دادن شرایط – همان رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاهایی که سیستم ایمنی بدن را بالا می برد و.... – با انجام اینکارها ضررهای احتمالی روزه را از بین ببرد، و با به وجود آوردن این شرایط دچار سختی زیاد نشود، وظیفه اش این است که روزه هایش را انجام دهد و الا نباید روزه بگیرد.2

3. توصیه آیت الله شبیری به بیماران که توانایی روزه ندارند:

آیت الله شبیری به کسانی که نمی توانند روزه بگیرند چه توصیه ای کرده اند؟

پاسخ: این مرجع عالیقدر تاکید بسیار بر این داشتند که همه افراد از این ماه بهره لازم ببرند، کمک به فقرا و نیازمندان از مهمترین عبادت هاست و افرادی که به علت مریضی توانایی روزه گرفتن را ندارند، به نیازمندان و فقرا کمک کنند تا از این ماه بهترین بهره را کسب کنند.3

4. حکم روزه مشاغل سخت:

کارگران، نانوایان و کارگرانی که مشغول به کار سخت و طاقت فرسا هستند و روزهای گرم سال کار کردن بسیار سخت و دشوار می شود، وظیفه این افراد برای روزه های ماه رمضان چیست؟

پاسخ: اگر بتوان شرایط را تغییر داد مثلا به جای روز در شب که خنک تر است به سر کار رود یا اینکه از وسایل خنک کننده استفاده کند، که شرایط طوری شود که بتوان روزه را با شرایطی بهتر انجام داد، روزه برای او واجب است، و در غیر این حالت چنانچه انجام ندادن کار در ماه مبارک رمضان برای او حرج ایجاد شود،مشکلی ندارد که روزه نگیرد، اما قضای روزه بر ذمه اوست که باید تا ماه رمضان بعدی قضای روزه را انجام دهد.

5. تزریق خون، آمپول و سرم هنگام روزه داری:

فردی که در ماه مبارک رمضان با وجود روزه داری از آمپول یا سرم استفاده کند، یا اینکه خون تزریق کرده باشد، روزه او چه حکمی دارد؟

پاسخ: تزریق خون، در صورتی که فرد روزه باشد، روزه او باطل می شود، همچنین سرم و آمپولی که جای غذا است و کاربرد غذایی دارد، از استفاده آن خودداری کند، و آمپولی که دارویی است یا آمپولی که عضو بدن را بی حس می کند، اشکالی در روزه ایجاد نمی شود.

6. حکم روزه بخور دادن برای بیمار:

اگر فرد بیمار لازم باشد که با آب جوش یا دارو های گیاهی را بخور بدهد، روزه او چگونه می شود؟

پاسخ: باید به حالت مایع به معده برسد تا روزه باطل شود و گرنه روزه صحیح است.

7. حکم استفاده از اسپری برای روزه دار:

شخصی که در هنگام روزه از اسپری – اسپری آسم یا مسکن درد دندان یا از خوشبو کننده دهان – استفاده کند، حکم روزه او چیست؟

پاسخ: چنانچه به حالت مایع فرو رود روزه او باطل می شود و الا مشکلی ندارد.

8. حکم وارد کردن اشیا در دهان روزه دار:

آیا فردی هنگام روزه داری اشیا که خوراکی نیست مثل وسایل دندانپزشکی را وارد دهان کند، روزه او باطل می شود؟

پاسخ: مشکلی در روزه ایجاد نمی شود در صورتی که بعد از وارد کردن اشیا به داخل دهان بخواهد دوباره وارد دهان کند، رطوبتی که روی وسایل است را فرو نبرد.

9. حکم داروهای مسکن برای روزه دار:

کسی که هنگام روزه، قرص های مسکن که جنبه غذایی ندارد، استفاده کند، آیا روزه او باطل می شود؟

پاسخ: روزه او باطل می شود، و مصرف دارو جزء مبطل روزه می شود.

10.حکم قطره چشم یا بینی یا گوش هنگام روزه:

روزه شخصی که در روزه داری از قطره چشم یا گوش یا بینی استفاده کند، روزه او باطل می شود؟

پاسخ: چنانچه قطره در آخر به معده برسد روزه باطل می شود البته معمولا این گونه نمی شود و اینکه احساس کردن مزه در حلق دلیل بر باطل شدن روزه نیست.4

11. اختلاف نظر پزشکان در روزه گرفتن بیمار:

وظیفه بیمارانی که پزشکان در مورد ضرر داشتن روزه برای بیماری او اختلاف نظر دارند، چیست؟
پاسخ: چنانچه فرد خوف ضرر روزه داشته باشد، نباید روزه بگیرد.5

12. مطمئن شدن یا احتمال ضرر برای مکلف:

برای روزه نگرفتن آیا باید مطمئن شویم که روزه برایمان مضر است یا اینکه فقط احتمال ضرر داشتن بیماری کفایت می کند؟

چنانچه فرد حدس بزند که روزه گرفتن برای او مضر است و از آن احتمال خوف ضرر در وی ایجاد شد و احتمال او عاقلانه و به جا باشد، چنین فردی نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد روزه او درست نیست.

13. تشخیص خود بیمار برای ضرر روزه:

فردی که بیمار است از چه راهی باید تشخیص دهد که روزه گرفتن برای او مضر است؟

پاسخ: نکته اساسی این است که خود فرد تشخیص دهد که روزه گرفتن برای او مضر است، و کسی که می داند روزه برای او ضرری نخواهد داشت حتی اگر پزشک بگوید که روزه گرفتن برای او مضر است، فرد باید روزه بگیرد و همچنین فردی که و مطمئن باشد یا گمان کند که بیماری برایش مضر است، حتی اگر پزشک گفته که ضری برای او ندارد نباید روزه هایش را انجام دهد، و اگر گرفت روزه هایش باطل است؛ الا اینکه به قصد قربت روزه گرفته باشد و بعدا مشخص شود که روزه گرفتن برای او مضر نبوده.

14.منع روزه توسط پزشک متعهد:

وقتی که پزشکی متخصص و متعهد و مومن تشخیص بدهد که بیماری برای بیمار مضر است، وظیفه بیمار چیست؟

پاسخ: لزومی ندارد که حتما طبیب مومن یا متعهد باشد، همین اندازه که از تشخیص پزشک – غیر مومن – خوف از ضرر بیماری ایجاد شود کافی است.

15.تشخیص ضرر روزه توسط پزشک:

وقتی که پزشکی تشخیص بدهد روزه گرفتن برای بیمار ضرر دارد، وظیفه بیمار برای روزه چیست؟

پاسخ: اگر از آنچه پزشک بگوید در بیمار خوف ضرر ایجاد شود، مکلف نباید روزه بگیرد.

16. احتمال ضرر بیماری برای آینده:

اگر پزشکی بگوید که اگر فرد روزه بگیرد احتمال ضرر برای او در آینده خواهد بود – مانند بیماران دیابتی – با این فرض که الان ضرری در او احساس نمی شود، وظیفه این فرد در مورد روزه هایش چیست؟

پاسخ: اگر از آنچه پزشک گفته در بیمار احساس ترس ایجاد شود که روزه گرفتن برای او بعدا ایجاد بیماری می کند، او نباید روزه بگیرد.

17.شک کردن در مضر بودن روزه:

بیماری که به گفته پزشک نباید روزه بگیرد، اما خود او شک دارد که بیماری برایش مضر است چه وظیفه ای برای روزه دارد؟

پاسخ: همه چیز به ترس بیمار بستگی دارد، اگر بترسد که روزه برایش مضر است روزه نگیرد، و اگر خوف ضرر نداشت روزه بگیرد.

18. احتمال ضرر بیماری یا تشدید بیماری:

بیماری که احتمال ضرر بیماری می دهد یا اینکه احتمال این هست که اگر روزه بگیرد بیماری او شدت پیدا کند، و در این صورت روزه می گیرد، آیا روزه او صحیح است؟

پاسخ: اصلا نباید روزه بگیرد، و چنانچه روزه گرفت روزه او باطل است، الا اینکه به قصد قربت روزه گرفته باشد و بعدا مشخص شود که روزه برای او مضر نبوده.

19. مشخص شدن ضرر روزه با اینکه روزه گرفته:

حکم کسی که احتمال می داده که روزه گرفتن برایش مضر نیست و و بعدا معلوم شده که روزه برایش مضر داشته است، حکم روزه او چگونه است؟

پاسخ: روزه ایشان صحیح نیست و قضای روزه بر ذمه او است.

20. برطرف شدن بیماری قبل اذان ظهر:

وقتی بیمار به دلیل بیماری یا عذری در ماه مبارک رمضان نمی تواند روزه بگیرد، اما شرایط به گونه ای می شود که بیمار قبل اذان ظهر سالم می شود، وظیفه او برای روزه اش چیست؟

پاسخ: احتیاط واجب باید در ساعات باقی مانده روز نیت روزه به جا بیاورد.اما چنانچه کاری که روزه را باطل کرده باشد انجام داده است دیگر لازم نیست نیت روزه کند اما بر او واجب است در باقی ساعات روز مبطلات روزه را انجام ندهد، و قضای روزه هم بر ذمه اوست.

21.برطرف شدن بیماری بعد اذان ظهر:

فردی که به علت بیماری یا عذری در ماه مبارک رمضان نتوانسته روزه بگیرد و بعد اذان ظهر سالم شود، وظیفه او چیست؟

پاسخ: چنانچه بعد اذان ظهر سالم شود، دیگر لازم نیست نیت روزه کند اما بر او واجب است در باقی ساعات روز مبطلات روزه را انجام ندهد، و قضای روزه هم بر ذمه اوست.6

حکم روزه زنان باردار و شیرده:

1. حکم مضربودن روزه برای مادر:

حکم روزه خانم های باردار و برای روزه های ماه رمضان آن ها چگونه است؟

پاسخ: اگر روزه گرفتن برای مادر مضر باشد احتیاط مستحب باید فدیه بپردازد و اگر برای حمل او مضر باشد دادن فدیه واجب است. در هر دو حالت باید روزه ها را تا ماه رمضان سال بعد -اگر ضرری برایش نداشته باشد – باید قضا کند و احتیاط واجب بعد از این زمان هم توانایی روزه گرفتن را پیدا کرد قضای روزه ها بر و واجب بوده و باید آنها را انجام دهد.

2.حکم مضر بودن روزه برای کودک:

گاهی اوقات روزه گرفتن باعث ضرر رسیدن به مادر یا کودک شیر خوار می شود در این صورت حکم روزه ها چگونه است؟

پاسخ: روزه گرفتن بر مادر واجب نیست، حتی اگر بتوان با راهای دیگری کودک را غذا داد، در هر حال لازم به روزه گرفتن نیست. اگر روزه برای کودک مضر بود باید برای هر روز یک مد طعام که 900گرم است فدیه بدهد و اگر مادر مضر بود همان یک مد طعام با این تفاوت که در این حالت احتیاط مستحب است. اما قضای روزه ها در هر حال واجب است و باید انجام شود.

3. مقدار ضرر از شیردهی برای روزه خواری:

آیا همین دلیل که خانم مادری است شیرده مجوزی است برای روزه خواری؟

پاسخ: خیر فقط صرف شیر دادن به کودک دلیل بر روزه خواری نیست، اگر روزه برای مادر یا کودک مضر باشد و مادر به ضعف و بد حالی دچار شود که معمولا قابل تحمل نباشد و یا برای کودک یا مادر مضر باشددر این حالت می تواند روزه نگیرد. و دیگر روزه بر او واجب نیست.
و همچنین چه خانم باردار چه شیرده که روزه برای او یا کودکش مضر باشد و احتمال عاقلانه بدهد درمورد این ضرر و از آن احتمال خوف ضرر پیدا کند، نباد روزه بگیرد.

4. حکم ندانستن ضرر برای مادر و کودک :

چنانچه مادری نمی داند که آیا روزه برای او یا کودکش مضر است ، وظیفه او برای روزه هایش چیست؟ هم برای خانم باردار و هم برای خانم شیرده:

پاسخ: اگر مادر فکر کند که احتمالا روزه برایش مضر بوده و از این احتمال خوف بر او وارد شود نباید روزه بگیرد و اگر روزه گرفت روزه او درست نیست.

حکم روزه دختران تازه به تکلیف رسیده:

1.گاهی اوقات دختران که به سن تکلیف می رسند و بایید روزه بگیرند، توانایی روزه گرفتن را به دلیل ضعیف بودن بدنشان ندارند، وظیفه این دختران برای روزه هایشان چیست؟

پاسخ: اگر این دختر بیمار شود حکم بیمار را دارد.

چنانچه نمی تواند روزه را کامل بگیرد در صورتی که دچار سختی بسیار شدید می شود که غیر قابل تحمل است، یا اینکه توانایی روزه گرفتن را ندارد در این حالت لزومی ندارد روزه بگیرد اما قضا این روزه های گرفته نشده بر ذمه اوست که باید بعدا به جای آورد، و اگر تا ماه رمضان سال بعد نتوانست روزه ها را قضا کند و اگر نتوانست باید برای هر روز یک مد طعام به شخص مسکین بدهد، الا اینکه عذری برای تاخیر داشته باشد که در این حالت بنا بر احتیاط یک مد طعام به شخص مسکین بدهد.

حکم روزه سالخوردگان:

1.روزه پیر مرد و پیر زنی که روزه گرفتن برایشان سخت است چگونه است؟

پاسخ: چنانچه با روزه گرفتن به سختی و مشقت می افتند روزه بر آنها واجب نیست.

2.پیر مرد و پیر زنی که با وجود سختی روزه می گیرند حکم روزه آنها چگونه است؟

پاسخ: اگر از روزه گرفتن ضرری به او نمی رسد ، روزه او درست است.

منابع:

1. ایرنا
2. خبرگزاری جی پلاس
3. کیهان
4. خبرگزاری ایلنا
5.خبرگزاری شفقنا
6. پایگاه اطلاع رسانی حوزه