شناسنامه تفسیر
نام معروف: تفسیر الاثرى الجامعمؤلف: محمد هادی معرفت
وفات: ۱۳۸۵ش
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۶ جلد
مشخصات نشر: تهران، انتشارات التمهید، چاپ اول، ۱۳۸۲ش، قطع وزیری.
معرفی مفسر و تفسیر
آیت الله شیخ محمدهادی معرفت در چهارم ماه شعبان سال ۱۳۰۹ش / ۱۳۴۹ق (۱۹۳۰م) در شهر کربلا در خانواده علم به دنیا آمد، پدرش شیخ علی بن میرزا محمد سدهای (خمینی شهری) از احفاد شیخ عبدالعالی میسی اصفهانی، از مشاهیر وعاظ کربلا بود که در جوانی با پدر و همراه با خانواده از منطقه سده (خمینی شهر) به آن شهر، مهاجرت کرده و سکونت گزیده بود. استاد معرفت در سن پنج سالگی به مکتب می رود و درس ادبیات، منطق، علم الفلک و ریاضیات را در کربلا و در سال ۱۹۶۱م برای تحصیل علوم دینی به حوزه نجف می رود و فقه و اصول را خدمت اساتید بزرگی چون آیت الله سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، میرزا باقر زنجانی، شیخ حسین حلی، سید علی فانی اصفهانی، و امام خمینی(رحمه الله) تلمذ میکند و در خلال این ایام به تدریس و تألیف و نگارش مقالات برای مجلات ادامه می دهد. با گروهی از فضلای به نام حوزه که عبارت بودند از: سید جمال الدین خویی، (فرزند آیت الله خویی)، سید محمد نوری، سید عبدالعزیز طباطبایی، عمید زنجانی، دکتر محمد صادقی (صاحب تفسیر) و... جلسات هفتگی تشکیل می دهند و پیرامون مباحث و موازین مختلف به بحث و تحقیق می پردازند.آیت الله معرفت در ۲۹ ماه ذى الحجة ۱۴۲۷ق (۱۳۸۵ شمسی) براثر سکته ناگهانی فوت کرد. از آثار و تالیفات وی، التمهید فی علوم القرآن در ۶ مجلد است که بعدها با چند کتاب دیگر تبدیل به مجموعه الآثار الکامله و موسوعة ۱۰ جلدی میشود. صیانة القرآن من التحریف، التفسیر والمفسرون فی ثوبة القشیب مجلدین، شبهات وردود حول القرآن الکریم، التفسیر الاثرى الجامع، تنزیه الانبیاء، اهل البیت علیهم السلام و القرآن الکریم است.
تفسیری اثری است اجتهادی که قرآن پژوه فرزانه و استاد مسلم برجسته این رشته، پس از یک عمر تجربه و پژوهش در مسائل مختلف علوم قرآن و تفسیر به نگارش در آورد. این اثر که سوگمندانه ناتمام مانده، در قرن حاضر در جای خود به دلیل نقد و تحلیل روایات بی نظیر است. مقدمات تألیفی این کار با اشراف ایشان و توسط عده ای گردآوری و تحقیق و بررسی شده است.
البته تفسیر اثری یکی از گرایش های تفسیری و از قدیمی ترین گرایشات تفسیری است که مفسران و محدثان از قرن دوم به بعد، به آنچه از پیامبر و اهل بیت و صحابه در تفسیر آیه گفته اند، گرد آوری می شده است.(1)
اما تفسیر نقلی چون دچار آفت ها و کمبودهایی از جمله وضع، جعل و وارد کردن اسرائیلیات در آن بوده، کسانی در اهل سنت مانند ابن کثیر و در شیعه علامه طباطبایی در المیزان به نقد آن می پرداخته اند، اما این کار باز نیازمند تحقیق و جامعیت در نقل و مقایسه و تطبیق و تنقیح مبانی بود و این از دو راه ممکن و عملی است، یکی بررسی اسناد روایات گزارش شده و دیگری از طریق ارزیابی محتوای حدیث تا با تطبیق با خود قرآن و عقل و اخبار متواتری که بر عقیده یا حکمی مانند روایات عرضه دلالت دارد، صحت یا کذب خبر مشخص شود و این حرکت بسیار مهمی بود که در گذشته به صورت جامع انجام نگرفته بود و ایشان می خواست که چنین طرحی را در تمام قرآن اجرا کند و آنچه در گذشته در زمینه بررسی روایات فقهی انجام گرفته، به صورت اجتهادی پیاده کند.
ویژگی این تفسیر گردآوری و بررسی روایات در جهت پالایش آثار و نشان دادن گوهرها از صدف ها و صدف ها از خاک و خاشاک است، آن گونه در مقدمه مفسر به آن یادآوری می شود. این تفسیر بنا بر پیش بینی مؤلف به ۱۵ مجلد می رسد و جلد نخست آن ذکر مقدمه ای عالمانه و محققانه در فضائل قرآن، تفسیر و تأویل، اسلوب قرآن، نقش سیاق، صیانت از تحریف و سیر تفسیر و مباحث دیگری است که برای اولین بار در این تفسیر مطرح شده است. قسمت بندی آن در تفسیر سوره حمد است.
روش تفسیر به این گونه است که در آغاز پس از ذکر آیه، معنای آن با عنایت به خود آیه و استفاده از آیات قرآنی و شواهد دیگر تفسیر، رفع ابهام و پرده برداری می شود، سپس به استناد روایات دیگر از پیامبر و معصومین یا صحابه ای که مباشر در فهم معانی قرآن بوده اند تفسیر می شود و در این بخش روایات از جنبه های مختلف در فضائل، قرائت، نظم بدیع و توضیح معانی و احکام مورد توجه و بررسی قرار می گیرد. این تفسیر به زبان عربی نوشته شده و مخاطب آن قرآن پژوهان و متخصصانی است که میخواهند مباحث قرآنی را به صورت علمی و تحقیقی دنبال کنند و روش تفسیر، ذکر روایات، توضیح و تفسیر و شرح کلمات مأثور و سپس ارزیابی روایات از جهت صحت و عدم صحت است.
از ویژگی دیگر این تفسیر استخراج منابع روایات از کتب شیعه و سنی و منابع گوناگون در باب یک روایت است. این تفسیر از سوی انتشارات التمهید قم در سال ۱۳۸۳ ش منتشر شده است.
پی‌نوشت:
1. ذهبی، التفسیر والمفسرون، ج ۱، ص ۵۳۱.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 283-281
