شاخصه هاي جامعه و تمدن مورد نظر پيامبر (ص) (2)
3 . عدالت محوري
لقد أرسلنا رسلنا بالبينات و أنزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط . ( حديد : 25 )
به راستي [ ما ] پيامبران خود را با دلايل آشكار روانه كرديم و با آنها كتاب و ترازو را فرود آورديم تا مردم به انصاف برخيزند .
پيامبر اعظم (ص) نيز مأموريت مي يابد كه به عدالت رفتار كند :
و امرت لاعدل بينكم . ( شوري : 15 )
و فرمان يافته ام كه ميان شما به عدالت رفتار كنم .
از ديدگاه پيامبر (ص) ، برابري انسانها ، اصلي اولي است . آن حضرت مي فرمايد :
عرب را بر عجم و عجم را بر عرب هيچ برتري نيست مگر به تقوا ، [ زيرا ] همة شما فرزندان آدم ايد و آدم از خاك آفريده شده است . 1
امكانات موجود در جامعه و بيت المال مسلمين هم مربوط به همة مسلمانان است و هيچ تبعيضي در آن پذيرفتني نيست . پيامبر اعظم (ص) در تقسيم غنايم هم به شيوه اي كاملاً عادلانه رفتار مي نمود و حتي حاضر نشد سهمي از آن را به زنان خود كه خواستار آن بودند ، بدهد و پس از اصرار آنان ، حالت كناره گيري به خود گرفت تا جايي كه آيات سوره احزاب نازل شد و زنان پيامبر (ص) را بين پذيرش اصل برابري با ديگران يا جدا شدن از پيامبر (ص) مخير ساخت . 2
از ديگر مصاديق عدالت مداري اسلام ، رعايت عدالت در تقسيم مسئوليتهاي كليدي جامعه است . براي تحقق اين امر بايد از انتصابهاي سليقه اي و غير شايسته سالاري پرهيز شود و نظارت جدي بر امر مسئولان اعمال گردد تا از سوءاستفاده ها و رانت خواريها و ويژه خواريها جلوگيري شود . رسول خدا (ص) فرمود :
انا و الله لا نولي علي هذا العمل احدا سأله و لا احدا حرص عليه . 3
به خدا سوگند ما كسي را كه متقاضي اين كار [ حكومت ] باشد يا بر آن حرص بورزد ، به كار نمي گماريم .
ملاك شايستگي در اعطاي مسئوليتها ، تقوا ، ايمان ، جهاد ، علم و لياقت در انجام امور است و مقام طلبان در آن جايگاهي ندارند . همان حضرت فرمود :
من استعمل غلاما في عصابه فيها من هو ارضي لله منه فقد خان الله . 4
هركس از ميان گروهي ، مردي را به كار گمارد در حالي كه ميان آنها خداپسندتر از او وجود دارد، به خدا خيانت كرده است .
عدالت مداري در جامعة نبوي اقتضا دارد كه با فقر ، تبعيض و فاصله طبقاتي مبارزه شود و منافع جامعه به گونه اي تقسيم شود كه ميان افراد جامعه عدالت اجرا گردد . نبايد اجازه داد كه ثروت در دست اشخاص خاص تراكم يابد و گروهي با استثمار ديگران ، اموال جامعه را به سوي جيب خود سرازير كنند . تشويق به مساوات ميان برادران ديني در همين راستاست . پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد :
كسي كه در دادن اموالش به فقير ، مساوات را رعايت كند و با انصاف با مردم رفتار كند ، مؤمن حقيقي است . 5
و نيز همان حضرت مي فرمايد :
كسي كه سير باشد و برادرش گرسنه , به خداوند ايمان نياورده است و [ نيز ] كسي كه پوشيده است و برادرش بدون لباس ، به خداوند ايمان نياورده است . 6
فراهم كردن امنيت اجتماعي ، مهيا كردن زمينه هاي رشد و تعليم تربيت يكسان براي همه و نيز تضمين آزاديهاي معقول براي همه افراد جامعه ، از ديگر مصاديق عدالت است .
گفتني است ، در قانون اساسي جمهوري اسلامي با تأسي به دستورات الهي در قرآن كريم و سيرة نبوي ، اصولي تدوين گشته كه در پرتو آن بتوان ، زمينه هاي رشد و تعليم و تربيت را براي همه آحاد ملت فراهم ساخت و نيز بتوان آزاديهاي معقول و منطقي را كه مورد تأييد شرع مقدس است در جامعه گسترش داد و اين چيزي جز اقتدا به نظام سياسي مورد تأييد قرآن و پيامبر اكرم (ص) نيست . 7
پي نوشت ها :
1 . تحف العقول ، ص 34 .
2 . ر . ك . سيره پيامبر اعظم (ص) ، ص 20 – 21 .
3 . ميزان الحكمه ، ج 14 ، ص 7130 .
4 . همان .
5 . كافي ، ج 2 ص 147 .
6 . مكارم الاخلاق ، ص 153
7 ر . ك . قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، اصول 2 – 3 و 23 - 33 .
/ن
